12 Eylül 1980 darbesinin üzerinden 42 yıl geçti

Demokrasi tarihine kara bir leke olarak geçen 12 Eylül 1980 darbesinin üzerinden, 42 yıl geçti…

Bu periyot tarihe idam, berbat muamele, insan hakları ihlalleriyle damga vurdu.

İşte Türkiye’yi karanlığa sürükleyen sürecin ayrıntıları…

Hazırlığı 4 ay süren darbe planı: Bayrak Harekatı

Evren'in talimatı üzerine, devrin Genelkurmay 2. Lideri Orgeneral Hasan Saltık, 4 aylık çalışma sonucunda, ‘Bayrak Harekatı’ ismi verilen darbe planını hazırladı. Akabinde ordu kumandanlarına, 11 Temmuz saat 04.00'te harekete geçileceği bilgisi verildi. AA’nın haberine nazaran; Süleyman Demirel'in başbakanlığındaki hükümetin 2 Temmuz'da güvenoyu almasıyla darbeciler bu planı erteledi. Tarihler 12 Eylül'ü gösterdiğinde, Türkiye demokrasisine darbe vuracak plan, sabaha karşı uygulandı.


Anayasayı kaldırdılar, Meclis’i lağvettiler

Genelkurmay Lideri Orgeneral Kenan Cihan, Kara Kuvvetleri Kumandanı Orgeneral Nurettin Ersin, Hava Kuvvetleri Kumandanı Orgeneral Tahsin Şahinkaya, Deniz Kuvvetleri Kumandanı Oramiral Nejat Tümer ve Jandarma Genel Kumandanı Orgeneral Sedat Celasun'dan oluşan darbeci Ulusal Güvenlik Kurulu, bütün yetkileri ele aldı.

Anayasayı kaldıran darbeciler, akabinde TBMM'yi lağvederek antidemokratik faaliyetlerine sürat verdi.


Sivil toplum kuruluşları kapatıldı

Ülke genelinde sıkıyönetim ilan edildi. Akabinde sıra sivil toplum kuruluşlarını geldi. Türk Hava Kurumu, Çocuk Esirgeme Kurumu ve Kızılay dışındaki dernekler kapatıldı.


Siyasi yasaklar getirildi

Siyasi partilerin kapısına kilit vuran darbeciler, Süleyman Demirel ile Bülent Ecevit'i Hamzakoy, Necmettin Erbakan ile Alparslan Türkeş'i ise Uzunada'ya sürgüne göndererek siyasi yasaklar getirdi.

İdamlar başladı

Acısı yıllarca hafızalardan silinmeyecek idam kararlarına da imza atıldı. 9 Ekim 1980'de sol görüşlü Necdet Adalı ile ülkücü Mustafa Pehlivanoğlu idam edildi.


Yaşı büyütüldü, idam edildi

Darbe öncesinde bir askeri inzibat erini öldürdüğü gerekçesiyle karar giyen 17 yaşındaki Erdal Eren'e de idam cezası verildi. Eren'in idam kararı, Yargıtay tarafından 2 kere iptal edilmesine karşın Ulusal Güvenlik Konseyince onaylanan kararla ve yaşı büyütülerek 13 Aralık 1980'de Ankara Ulucanlar Cezaevi'nde infaz edildi.


"Asmayalım da besleyelim mi?"

Kenan Cihan'ın Eren için söylediği "Asmayalım da besleyelim mi?" sözleri, karanlık darbe günlerinin anısı olarak hafızalara kazındı.

650 bin kişi gözaltına alındı, 517 kişi vefat cezasına çarptırıldı

Kanlı uygulamaların yanı sıra demokrasinin askıya alındığı süreçte 650 bin kişi gözaltına alındı, 210 bin davada 230 bin kişi yargılandı, 7 binden fazla kişi hakkında idam talep edildi. Hukukun askıya aldığı o günlerde, 517 kişi vefat cezasına çarptırıldı ve 50 kişi hakkında idam kararı yerine getirildi.


14 bin kişi, vatandaşlıktan çıkarıldı

Onlarca gazeteci hakkında binlerce yıla varan mahpus cezası istendi, 14 bin kişi Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlığından çıkarıldı, 30 bin kişi ise sakıncalı olduğu teziyle işinden edildi.

Kültür ve sanat hayatının da gaye alındığı 12 Eylül'de, yaklaşık bin sinema sakıncalı bulunduğu için yasaklandı.


Darbeciler hakkında dava

Darbeci generallerin belirlediği istişare meclisinin hazırladığı anayasa, 1982'de "güdümlü" referandumla yüzde 92'lik evet oyu aldı. Cihan ve öbür darbeciler, darbe anayasasına dahil ettikleri "geçici 15. madde" ile ömür uzunluğu dokunulmazlık hakkı kazanarak muhtemel bir yargılanmaya karşı tedbir aldı. Lakin "Milli Güvenlik Kurulu üyelerinin yargılanamayacağına" dair süreksiz 15. husus, 12 Eylül 2010'daki referandumla anayasadan çıkarıldı. Böylelikle darbecilerin yargılanmasının önü açıldı.

Referandumdan bir gün sonra Türkiye'nin dört bir tarafından darbeciler ve onların talimatlarını uygulayanlar hakkında hata duyurusunda bulunuldu. Bunu üzerine o devir hayatta olan Ulusal Güvenlik Kurul üyelerinden Kenan Cihan ile Tahsin Şahinkaya hakkında Ankara Cumhuriyet Başsavcılığınca soruşturma açıldı.


Darbeciler, suçlamalarını kabul etmedi

Haklarındaki iddianame, Ankara 12. Ağır Ceza Mahkemesince 10 Ocak 2012'de kabul edilen iki darbeci, "Türkiye Cumhuriyeti Anayasası'nın tamamını yahut bir kısmını değiştirmeye yahut ortadan kaldırmaya ve anayasa ile teşekkül etmiş olan Türkiye Büyük Millet Meclisini ortadan kaldırmaya yahut vazifesini yapmasına mani olmaya cebren teşebbüs etmek" ile suçlandı.


Rütbelerinin sökülmesine kara verildi

Yargılamanın devam ettiği periyotta Ankara 12. Ağır Ceza Mahkemesi kanunla kapatılınca evrak Ankara 10. Ağır Ceza Mahkemesine devredildi. Mahkeme, 18 Haziran 2014'te Cihan ve Şahinkaya'yı, 1979'da verdikleri muhtırayla "anayasa ve TBMM'yi ortadan kaldırmaya ve misyonunu yapmasını engellemeye teşebbüs", 1980'deki darbeyle de "anayasayı tağyir, tebdil yahut ilgaya ve bu kanun ile teşekkül eden TBMM'yi ıskat ve cebren men" kabahatini işledikleri gerekçesiyle ağırlaştırılmış müebbet mahpus cezasına çarptırdı.

Mahkeme, takdiri indirimle bu cezayı müebbet mahpusa çevirdi, ayrıyeten 2 darbecinin rütbelerinin sökülmesine karar verildi.


Öldükleri için dava düştü

Hükmün akabinde sanık avukatları, kararı temyiz etti. Belge Yargıtay'dayken Cihan 10 Mayıs 2015'te 98 yaşında, Şahinkaya ise 9 Temmuz 2015'te 90 yaşında öldü.

Yargıtay 16. Ceza Dairesi temyiz incelemesinde, sanıkların vefatları nedeniyle davanın düşürülmesine karar verdi. Belgeyi tekrar gören birinci dereceli mahkeme, karara uyarak düşme kararı verdi ve evrak tekrar ceza dairesine gönderildi. Daire, lokal mahkemenin kararını bu kere de yordam istikametinden bozdu.

Bozma kararında, mahallî mahkemenin münasebetinde lehe olan kanunun 765 sayılı Türk Ceza Kanunu (TCK) kararları olduğu belirtilmesine rağmen, karar fıkrasında 5237 sayılı TCK ve Ceza Muhakemesi Kanunu kararları uyarınca karar verilmesinin kanuna ters olduğu belirtildi. Ceza dairesinin bozma kararına tekrar uyan mahkeme, Cihan ve Şahinkaya hakkında "kamu davasının ortadan kaldırılmasına" karar verdi. Ayrıyeten Cihan ve Şahinkaya'nın mal varlıklarına el konulması ve sanıkların rütbelerinin geri alınmasına "yer olmadığına" hükmedildi.