1921 Anayasının ozellikleri neLerdir?

1921, bir devlet icin gerekli kurum ve organların oluşturulduğu yıl olmuştur
TBMM Hukumeti 1921 yılı başında bir taraftan 6 Ocak'ta başlayan Yunan saldırısına cevap verirken diğer taraftan da isyan eden milis kuvvetlerini tasfiye ederek devlet otoritesini etkin kılmak, duzenli orduyu oluşturmak, anayasa yapmak ve ilk butceyi hazırlamak gibi yeni devletin kuruluşuna yonelik onemli sorunlarla da uğraşmıştır

İstanbul'un işgali ve son Osmanlı Meclisi Mebusanı'nın itilaf kuvvetlerince basılıp calışamaz hale gelmesi uzerine Mustafa Kemal ve arkadaşlarınca Ankara'da bir meclisin toplanması kararlaştırıldığında, bunun kurucumu yoksa normalbir meclis mi olacağı tartışmaları gundeme gelmişti
Mustafa Kemal, kurucu niteliklere sahip bir meclis, yani anayasa da yapacak bir meclis olmasını istemişti Ancak boyle bir ifadenin bazı kafalarda, yeni bir devlet kuruluşunu cağrıştırıp secimlerin engelleneceği anlaşıldığından, Meclis'in olağanustu yetkilere sahip (selahiyeti fevkaladeye sahip) bir meclis olarak toplanması kararlaştırılmıştı
23 Nisan 1920'de BMM'nin acılışı ile ulus egemenliğine dayalı yeni bir devletin temeli atılmış ve 2 Mayıs 1920'de kabul edilen bir yasa ile Bakanlar Kurulu'nun nasıl belirleneceği saptanmıştı Meclis Hukumetidenilen sistemi getiren bu yasa, Bakanlar Kurulu uyelerinin belirlenmesini tek kişi keyfiliğine bırakmıyor, bakanların meclis uyelerinin oylarıyla işbaşına gelmesini sağlıyordu Meclis, yurutmeyi cıkardığı bu kanun ile yasal temele oturttuktan sonra, cıkaracağı diğer yasaların hangi sayısal temele dayanması gerektiği uzerinde calışmalara başlamıştır 5 Eylul 1920 tarihinde cıkarılan Nisabı Muzakere(yeterli coğunluk) yasası ile değişken milletvekili tablosu karşısında salt coğunluk, TBMM'nin işleyişi, amacı ve suresi konusunda belirlemelerde bulunulmuştur Bunlarla yetinmeyen BMM temel haklar komisyonu oluşturmuş ve bu komisyonun hazırladığı Buyuk Millet Meclisi'nin Kuruluş ve Niteliğiile ilgili yasa taslağını goruşmeye başlamıştır Bu taslağın 1 maddesi Buyuk Millet Meclisi yasama ve yurutme guclerini kendinde toplar ve devleti bağımsız olarak yonetirhukmu tutucu milletvekillerince tepkiyle karşılanmıştı
Hukumet, 18 Eylul 1920'de de meclise bir anayasa tasarısı ve bu tasarıya gerekce ozellikleri taşıyan halkcılık programı getirmiştir Ozel bir komisyona havale olunan program ve taslaktan, program bildiri şekline sokulduktan sonra meclisce de kabul edilerek, Halkcılık Programıadıyla yayınlanmıştır Anayasa taslağı ise yine tutucuların tepkisine neden olmuştur Bunlar, BMM Hukumeti'nin gecici bir hukumet olmasını ve Nisabı Muzakere Kanunu'nun 1 maddesinde vurgulanan amacın elde edilişine kadar, yani Hilafet ve Saltanat'ın ve vatanın istiklali ve milletin kurtuluşuna kadar calışmasıhukmunun konmasını istiyorlardı Tutucular, Hilafet ve Saltanat duzenini garanti altına almak icin anayasanın gecici olmasını istemişlerdir
Ulusun egemenliğine dayalı varolan duzeni hukukileştirmek amacında olan Mustafa Kemal, tutuculara meclisin 25 Eylul'de gercekleştirdiği gizli oturumunda Bugun koyacağımız yasa ilkeleri varlığımızı ve bağımsızlığımızı kurtaracak olan Millet Meclisi'ni ve Ulusal Hukumetimizi guclendirecek anlam ve yetkiyi kapsamalı ve dile getirmelidir Eğer amac bugunku halife ve padişaha olan bağlılığı bir daha soyleyip belirtmekse, bu kişi haindir Duşmanların yurt ve ulusa kotuluk yapmakta kullandıkları maşadırsozleriyle yanıt vermişti
Meclis anayasa konusundaki calışmalarını, 20 Ocak 1921'de sonuclandırdı Kabul edilen anayasa Teşkilatı Esasiye Kanunuadıyla yururluğe konuldu Egemenlik kayıtsız şartsız milletindirve Kuvvetler Birliğiilkelerine dayanan bu anayasa klasik anayasa tekniğine uygun değildir Bir anayasada bulunması gereken bircok konuya yer vermemiştir Bu tur durumlarda Osmanlı'nın Kanuni Esasi'sine başvurulduğundan iki anayasalı bir donemi başlatmıştır
Temel hukumlerve idari teşkilatolmak uzere iki bolum ve 23 maddeden oluşan bu anayasanın, bir de sayı verilmeyen maddei munferidesi (ek madde) vardı Anayasanın ilk 9 maddesi yasam ve yurutmeyi duzenemekte, BMM'nin oluşumunu ve yetkilerini belirlemekte, diğer maddeleri ise vilayet, kaza, nahiye yonetimleri ile genel mufettişlik konularına yer vermekteydi Teşkilatı Esasi'de devlet başkanlığı kurumuna değinilmemiş, olağanustu koşullar icinde bulunulduğunda kamu hakları konusuna yer verilmemiştir Mustafa Kemal tarafından Sadrazam Tevfik Paşa'ya da 30 ocak 1921 tarihinde bildirilen anayasanın temel maddeleri şunlardı

1 Egemenlik kayıtsız ve şartsız ulusundur Yonetim usulu halkın kendi mukadderatını bizzat ve bilfiil idare etmesi esasına dayanır
2 Yurutme gucu ve yasama yetkisi, ulusun tek ve gercek temsilcisi olan BMM'de belirir ve toplanır
3 Turkiye Devleti, BMM'nce yonetilir ve hukumeti TBMM Hukumeti adını alır
4 BMM, iller halkınca secilen uyelerden kurulur
5 BMM'nin secimi iki yılda bir yapılır secilen uyelerin uyelik suresi iki yıldır ve bunlar yeniden secilebilirler Eski meclisin gorevi, yeni meclis toplanıncaya kadar surer Yeni bir secimin yapılmasına imkan olmadığı takdirde, toplantı donemi yanlız bir yıl uzatılabilir BMM uyelerinin her biri kendini secen ilin ayrıca vekili olmayıp butun ulusun vekilidir
6 BMM Genel Kurulu, Kasım başında cağrısız toplanır
7 Din buyruklarının (ahkamı şerriye) yerine getirilmesi, butun yasaların konulması, değiştirilmesi, kaldırılması, anlaşma ve barış yapılması ve savaş kararı verilmesi gibi temel haklar, BMM'nindir Yasalar ve tuzukler duzenlenirken, halkın işine en uygun ve zamanın gereklerine en elverişli din ve hukuk hukumleriyle toreler ve onceki işlemler temel olarak alınır Bakanlar Kurulu'nun gorev ve sorumluluğu ozel yasayla belirtilir
8 BMM, ceşitli bakanlıkla ozel yasasına gore sectiği bakanlar aracılığıyla yonetilir Meclis yurutme illeri icin bakanlara yon verir ve gerektiğinde bunları değiştirir
9 BMM Genel Kurulu'nca secilen başkan, bir secim suresince BMM Başkanı'dır Bu kimlikle meclis adına imza atmaya ve Bakanlar Kurulu kararlarını onaylamaya yetkilidir Bakanlar Kurulu uyeleri iclerinden birini kendilerine başkan secerler Ancak BMM Başkanı, Bakanlar Kurulu'nun da doğal başkanıdır
10 Kanuni Esasi'nin işbu maddelerle celişmeyen hukumleri, eskiden olduğu gibi yururluktedir
Kanuni Esasi'nin tumunu değil temel hukumlerini kaldıran bu anayasanın 7 maddesi, padişahın kutsal hakları arasında sayılan yetkileri, BMM'ye ait haklar olarak tanımıştır 1 ve 2 maddeler ise İslamimonarşikOsmanlı anayasasını tum olarak anlamsız hale getiren Cumhuri bir icerik taşımaktadır Hatta bu anayasa, 7 maddesinde şerri hukumler ve fıkıhtan soz etmesine rağmen Osmanlı Anayasası'nın 2 maddesi ve 1924 Anayasası'nın 2 maddesi gibi (Turkiye Devleti'nin dini İslam'dır 1921 Anayasası 2 madde) acık bir hukum getirmemekle laik bir anayasa sayılabilir
1921 Anayasası, cumhuriyetci ve laik bir anlam taşıdığı halde, Saltanat ve Hilafet muessesini anayasa duzeninden kesinlikle sokup atmamıştır Munferit maddede, 5 Eylul 1921 tarihli Nisabı Muzakere Kanunu'nun 1 maddesine atıf yapılarak BMM; Hilafet ve Saltanatın vatan ve milletin istihlas ve istiklaninden ibaret olan gayesinin husulune kadar şeraiti atiye dairesinde mustemirren inikat ederduştuğu celişmeyi daha cok arttırmıştır Tutucular, Nisabı Muzakere kanunun atıf yapan munferit maddeyi kabul ettirmekle, Anayasası'nın geciciliğini kabul ettirmiş olduklarına inanıyorlardı İhtilalci grup ise bu tavizi verirken, saltanat kurumunu bir anayasa organı olarak tanımamış, padişahın yetkilerini de ele gecirmiş bulunuyordu