Türkiye'nin en güncel forumlardan olan forumdas.com.tr'de forumda aktif ve katkısı olabilecek kişilerden gönüllü katkıda sağlayabilecek kişiler aranmaktadır.
iltasyazilim
FD Üye
30 AGUSTOS 1922
HAREKATINA KIMLER MUHALEFET ETTI?
Millî Mücadelenin sıcacık kalmis yönleri vardir Bugün bunlardan birine temasla 30 Agustos 1922'deki harekata kimlerin muhalefet ettigi üzerinde duracagiz
Birincil Meclis tesrî ve icraî, yani, bugünkü tabiriyle yasama ve yürütme yetkilerini kendinde toplamis, bu haliyle de o 'Meclis nev'i sahsina münhasir bir topluluk olarak vazife görmüstür!
Bu nev'i sahsina münhasir Meclis'de 1922 yilinin Mart ve Temmuz aylari arasindaki dört ay pek buhranli geçmistir! Ayrica inceleyecegimiz «Baskumandanlik Kanunu»nun üç ay daha uzatilmasi bu devrede gerekli oyu alamamis, «Sarih hakkimizi vermeyiz Bu bir gasbtir Tahammül edemeyiz» itirazlarmin yükseldigi Meclis'de çetin «neredeyse mübareze (dögüsme) tarzinda eğilim eden» münakasalar olmustur
Bu çetin münakasa, Afyonkarahisar milletvekili Mehmed Sükrü Bey'in celsenin açik yapilmasi teklifiyle baslamis ve sonuç olarak o kibar günlerde Meclis müzakerelerinin düsman tarafindan duyulmasindaki mahzur göz önüne alinarak, görüşme kuytu yapilmistir
5 ve 6 Mayis 1922 günleri aralıksız bu müzakerelerde birincil Meclis'in mühim simasi Hüseyin Avni (Ulas) Bey'in Baskumandanlik yetkilerini Meclis'in fiili varligindan ayrilmis bir tutam saymasi görüsü ile yaptigi konusmada:
«— Bu hareketimizle milleti tarih huzurunda rezil ediyoruz Tembellik gösteriyoruz Vazife sahislarla olmaz Sahislar yoktur, Insanlar vardir» demesi üstüne Mustafa Kemal Pasa laf alarak:
«— Gerçi asil olan millettir, heyeti içtimaiyedir Onun da umumî iradesi Meclislerde tecelli eder Ama fertler de vardir Meclis, memleket ve devlet islerini fertlerle, sahislarla yapmaktadir Hakikati, manasiz nazariyelerle inkara mahal yoktur
Su dakikada ordu kumandansizdir Eger ben orduya kumanda etmekte devam ediyorsam, gayri kanunî kumanda ediyorum Meclis'de tecelli eden re'ye göre, anında kumandadan uzaklasmak isterdim ve baskumandanligimin hitam buldugunu hükümete teblig ettim Ama gayri kabili telafî bir fenaliga meydan birakmamak mecburiyeti karsisinda bulundum Düsman karsisinda yer alan ordumuz bassiz birakilamazdi Binaenaleyh, birakmadim, birakamam, ve birakamiyacagim» demistir
Mustafa Kemal'in bu sekilde milletvekillerinin karsisina dikilmesi, direnisi, münakasalar daha da agirlastirmissa da, birincil Meclis'in o muvafiki ile muhalifi ile Millî Mücadeleyi zafere ulastirabilme (gayreti 6 Mayis gününün gece yansinda yapilan oylamada görülmüs ve on bir red, on bes çekimser, yüz yetmis yedi kabul oyu ile Baskumandanlik Kanunu üç ay daha uzatilmissonra bu üç ay kaydi belirsiz olarak kabul edilmis ve 30 Agustos, bu karardan otuz yedi gun sonra kazanilmistir
30 Agustos harekatina muhalefet eden kumandanlardan Yakup Sevki Pasa (solda) ve Nureddin Pasa (sagda)
30 Agustos'daki zafer, evveliyati ve sonrasi ile Mustafa Kemal Pasa'nin nutkunda bütün safahatiyle uzun uzun anlatilmistir Biz bu harekatla degil, harekata karşı taraf kalanlar üzerinde duracagiz
30 Agustos harekati sirasinda hükümetin basinda Rauf (Orbay) Bey vardir Baskumandan Mustafa Kemal Pasa'dir Genelkurmay Baskani Fevzi (Anlayışlı Olmak)'dir Garb Cephesi Kumandan Ismet (înönü), Birinci Ordu Kumandani Nureddin, Ikinci Ordu Kumandani Yakup Sevki (Subasi) Pasalardir Sonralari Genel Kurmay Baskanligi yapan Asim Gündüz Pasa ise; Garb Cephesi Kurmay Baskani'dir
Bu Asim Gündüz Pasa'nin hatiratindan ögrendigimize göre, 30 Agustos'daki büyük taarruza Ismet Inönü, îkinci Ordu Kumandan Yakup Sevki Pasa en ince ayrıntısına kadar, Birinci Ordu Kumandani Nureddin Pasa kismen, Genelkurmay Baskani Fevzi (Kavramak) ise bazi esas noktalarda muhalefet etmisler ve bu anlasmazlik zaman zaman hadd safhayi bulmustur
Asim Gündüz Pasa, Birinci Ordu Kumandaninin 30 Agustos harekatinin mevzii kalip bizi Izmir'e ulastirmayacagi kanaatinde oldugunu, Nureddm Pasa'nin Kurmay olmadigini, ancak degerini Irak cephesinde kanıt ettigini kayitla: «Kahraman, etik sahibi gözü kara bir zatti Muhafazakardi Izmir'in isgalinden evvel bu bölgenin kumandani idi Galip devletler tarafindan istenmemis, yerinden aldirilmisti Eger vazifesi basinda kalsa idi, daha sonra yerine gelen Ali Nadi Pasa'nin zaaflarina ve hatalarina düsmez, Izmir'in de eli kolu bagli teslim edilmesi muhtemel olmazdi Müdafaaya geçecegi süphesizdi» diyor
Ismet (înönü) Pasa ile arasindaki ihtilafin ise, taarruz emri müsveddesini yazmasindan dogdugunu kaydeden Asim Pasa, neticede kendisinin öne sürdügü planin agirlik kazandigini ve lüzum Sakarya'daki ve gerek 30 Agustos'da sebkeden gayreti dolayisiyle terfi ettirildigini ve opeletlerinin bana kalırsa Mustafa Kemal tarafindan takildigini yaziyor ve ek ediyor:
«— Ismet Pasa, Mustafa Kemal'in bu müstesna yakinligini, kadirsinasligini, alicenapligini asla affetmedi, hos görmedi ve unutmadi Sahsimiz ve emeklerimiz için Mustafa Kemal'in alaka ve mürüvvetine defalarca istirak etmis olan Marasal Fevzi Bilmek'a karsi bile kirginligini, hepimizi elinde şiddet oldugu anda unutarak, aktif hizmetlerden ayirarak gösterdi Ayrıca de ufak, çok küçük hesaplarla»
Asim Gündüz Pasa'nin yukarida isimlerini saydigi zevattan gayri digerleri, 30 Agustos harekati planina katilmislardir Bunlar arasinda basta Asim Gündüz olmak üzere, Fahreddin Altay, Izzeddin Çalislar, Sükrü Naili, Kemaleddin Sami, Hüseyin Hüsnü Erkilet, Kazim Inanç, Naci Tinaz, Kazim Orbay, Salih Omurtak, Naci Eldeniz, Asir Atli, Deli Halid Pasa, Abdurrahman Nafiz Gürman, Halid Akmansü, Halis Biyiktay gibi muhtelif rütbedeki askeri zevat vardir *
HAREKATINA KIMLER MUHALEFET ETTI?
Millî Mücadelenin sıcacık kalmis yönleri vardir Bugün bunlardan birine temasla 30 Agustos 1922'deki harekata kimlerin muhalefet ettigi üzerinde duracagiz
Birincil Meclis tesrî ve icraî, yani, bugünkü tabiriyle yasama ve yürütme yetkilerini kendinde toplamis, bu haliyle de o 'Meclis nev'i sahsina münhasir bir topluluk olarak vazife görmüstür!
Bu nev'i sahsina münhasir Meclis'de 1922 yilinin Mart ve Temmuz aylari arasindaki dört ay pek buhranli geçmistir! Ayrica inceleyecegimiz «Baskumandanlik Kanunu»nun üç ay daha uzatilmasi bu devrede gerekli oyu alamamis, «Sarih hakkimizi vermeyiz Bu bir gasbtir Tahammül edemeyiz» itirazlarmin yükseldigi Meclis'de çetin «neredeyse mübareze (dögüsme) tarzinda eğilim eden» münakasalar olmustur
Bu çetin münakasa, Afyonkarahisar milletvekili Mehmed Sükrü Bey'in celsenin açik yapilmasi teklifiyle baslamis ve sonuç olarak o kibar günlerde Meclis müzakerelerinin düsman tarafindan duyulmasindaki mahzur göz önüne alinarak, görüşme kuytu yapilmistir
5 ve 6 Mayis 1922 günleri aralıksız bu müzakerelerde birincil Meclis'in mühim simasi Hüseyin Avni (Ulas) Bey'in Baskumandanlik yetkilerini Meclis'in fiili varligindan ayrilmis bir tutam saymasi görüsü ile yaptigi konusmada:
«— Bu hareketimizle milleti tarih huzurunda rezil ediyoruz Tembellik gösteriyoruz Vazife sahislarla olmaz Sahislar yoktur, Insanlar vardir» demesi üstüne Mustafa Kemal Pasa laf alarak:
«— Gerçi asil olan millettir, heyeti içtimaiyedir Onun da umumî iradesi Meclislerde tecelli eder Ama fertler de vardir Meclis, memleket ve devlet islerini fertlerle, sahislarla yapmaktadir Hakikati, manasiz nazariyelerle inkara mahal yoktur
Su dakikada ordu kumandansizdir Eger ben orduya kumanda etmekte devam ediyorsam, gayri kanunî kumanda ediyorum Meclis'de tecelli eden re'ye göre, anında kumandadan uzaklasmak isterdim ve baskumandanligimin hitam buldugunu hükümete teblig ettim Ama gayri kabili telafî bir fenaliga meydan birakmamak mecburiyeti karsisinda bulundum Düsman karsisinda yer alan ordumuz bassiz birakilamazdi Binaenaleyh, birakmadim, birakamam, ve birakamiyacagim» demistir
Mustafa Kemal'in bu sekilde milletvekillerinin karsisina dikilmesi, direnisi, münakasalar daha da agirlastirmissa da, birincil Meclis'in o muvafiki ile muhalifi ile Millî Mücadeleyi zafere ulastirabilme (gayreti 6 Mayis gününün gece yansinda yapilan oylamada görülmüs ve on bir red, on bes çekimser, yüz yetmis yedi kabul oyu ile Baskumandanlik Kanunu üç ay daha uzatilmissonra bu üç ay kaydi belirsiz olarak kabul edilmis ve 30 Agustos, bu karardan otuz yedi gun sonra kazanilmistir
30 Agustos harekatina muhalefet eden kumandanlardan Yakup Sevki Pasa (solda) ve Nureddin Pasa (sagda)
30 Agustos'daki zafer, evveliyati ve sonrasi ile Mustafa Kemal Pasa'nin nutkunda bütün safahatiyle uzun uzun anlatilmistir Biz bu harekatla degil, harekata karşı taraf kalanlar üzerinde duracagiz
30 Agustos harekati sirasinda hükümetin basinda Rauf (Orbay) Bey vardir Baskumandan Mustafa Kemal Pasa'dir Genelkurmay Baskani Fevzi (Anlayışlı Olmak)'dir Garb Cephesi Kumandan Ismet (înönü), Birinci Ordu Kumandani Nureddin, Ikinci Ordu Kumandani Yakup Sevki (Subasi) Pasalardir Sonralari Genel Kurmay Baskanligi yapan Asim Gündüz Pasa ise; Garb Cephesi Kurmay Baskani'dir
Bu Asim Gündüz Pasa'nin hatiratindan ögrendigimize göre, 30 Agustos'daki büyük taarruza Ismet Inönü, îkinci Ordu Kumandan Yakup Sevki Pasa en ince ayrıntısına kadar, Birinci Ordu Kumandani Nureddin Pasa kismen, Genelkurmay Baskani Fevzi (Kavramak) ise bazi esas noktalarda muhalefet etmisler ve bu anlasmazlik zaman zaman hadd safhayi bulmustur
Asim Gündüz Pasa, Birinci Ordu Kumandaninin 30 Agustos harekatinin mevzii kalip bizi Izmir'e ulastirmayacagi kanaatinde oldugunu, Nureddm Pasa'nin Kurmay olmadigini, ancak degerini Irak cephesinde kanıt ettigini kayitla: «Kahraman, etik sahibi gözü kara bir zatti Muhafazakardi Izmir'in isgalinden evvel bu bölgenin kumandani idi Galip devletler tarafindan istenmemis, yerinden aldirilmisti Eger vazifesi basinda kalsa idi, daha sonra yerine gelen Ali Nadi Pasa'nin zaaflarina ve hatalarina düsmez, Izmir'in de eli kolu bagli teslim edilmesi muhtemel olmazdi Müdafaaya geçecegi süphesizdi» diyor
Ismet (înönü) Pasa ile arasindaki ihtilafin ise, taarruz emri müsveddesini yazmasindan dogdugunu kaydeden Asim Pasa, neticede kendisinin öne sürdügü planin agirlik kazandigini ve lüzum Sakarya'daki ve gerek 30 Agustos'da sebkeden gayreti dolayisiyle terfi ettirildigini ve opeletlerinin bana kalırsa Mustafa Kemal tarafindan takildigini yaziyor ve ek ediyor:
«— Ismet Pasa, Mustafa Kemal'in bu müstesna yakinligini, kadirsinasligini, alicenapligini asla affetmedi, hos görmedi ve unutmadi Sahsimiz ve emeklerimiz için Mustafa Kemal'in alaka ve mürüvvetine defalarca istirak etmis olan Marasal Fevzi Bilmek'a karsi bile kirginligini, hepimizi elinde şiddet oldugu anda unutarak, aktif hizmetlerden ayirarak gösterdi Ayrıca de ufak, çok küçük hesaplarla»
Asim Gündüz Pasa'nin yukarida isimlerini saydigi zevattan gayri digerleri, 30 Agustos harekati planina katilmislardir Bunlar arasinda basta Asim Gündüz olmak üzere, Fahreddin Altay, Izzeddin Çalislar, Sükrü Naili, Kemaleddin Sami, Hüseyin Hüsnü Erkilet, Kazim Inanç, Naci Tinaz, Kazim Orbay, Salih Omurtak, Naci Eldeniz, Asir Atli, Deli Halid Pasa, Abdurrahman Nafiz Gürman, Halid Akmansü, Halis Biyiktay gibi muhtelif rütbedeki askeri zevat vardir *
