ABD Basını, Su Kıtlığına Karşı Osmanlı Sebilini Önerdi

Global İklim krizi kaynaklı olarak geçtiğimiz her gün daha da önemli bir sıkıntıya dönüşmeye devam eden kuraklık, dünyanın bir çok yerinde telaş verici bir tehdit haline gelmekte. Bu durum karşısında Londra, Los Angeles, Mumbai üzere metropollerde, halkın kullanımına açık çeşmeler gündeme gelmeye başladı.

Dünya medyası ise, halka ücretsiz su sağlamanın bir çeşit medeniyet göstergesi olduğunu savunarak İstanbul’da bulunan Osmanlı ‘Sebilleri’ni konuşuyor.

Osmanlı sebilleri, dünya basınının gündeminde:


Dünya çapında suya olan muhtaçlık gitgide artıyor. Global iklim değişikliğiyle birlikte Dünya kuraklığa gerçek sürat kesmeden sürükleniyorken; birçok bilim insanı tahlilin, halkın kolaylıkla ulaşım sağlayabileceği ortak çeşmelerin inşa edilmesinde yattığına inanıyor.

Kuraklığın kendisini daha güçlü hissettirdiği Londra, Los Angeles ve Mumbai üzere kentlerde ise evvelden yapılmış olup da şu an fonksiyonsuz durumda olan çeşmeler tartışma konusu. Bu kentlerde yaşayan beşerler çeşmelerin tekrar kullanıma açılmasını talep ediyor. Vaktinde halkın pak suya erişim sağlayabilmesi için büyük fedakarlıklar yapmış olan Osmanlı’ya ilişkin sebiller ise medyada parmakla gösteriliyor. En son Bloomberg; İstanbul’da bulunan Osmanlı sebilleri ismine özel bir haber evrakı hazırladı.

“Parasız su sağlamak büyük bir medeniyetin göstergesidir” vurgusunun yapıldığı haberde, İstanbul'da bulunan ve birer tarihi eser olarak kabul edilen Osmanlı periyodu sebilleri incelendi. İstanbul başta olmak üzere yurt genelindeki tarihi çeşmelerin yenilenmeye başladığının altı çizilen haberde, "Osmanlılar için içme suyu sağlamak tabir yerindeyse bir hayırseverlikti, hatta misyondu. Bu sebeple bilhassa İstanbul’da kenti süsleyen yüzlerce tarihi çeşme ile karşılaşıyoruz" sözleri kullanıldı. Haberde ayrıyeten, Osmanlı’da 14. yüzyıl itibariyle görülmeye başlanan sebillerin, ABD ve İngiltere üzere ülkelerde 19. yüzyıla kadar rastlanmadığı belirtildi.

Sebiller, Türk Mimarisi'ne has yapılar


Osmanlı devri sebilleri üzerine yaptığı akademik çalışmalarla bilinen Ordu Üniversitesi Sanat Tarihi Bölümü’nden Öğretim Üyesi Prof. Dr. Şerife Tali, Hürriyet’e verdiği röportajda sebillerin Türk Mimarisi'ne has yapılar olduğunu ve yoldan geçenlerin kullanımına fiyatsız olduğunu söyleyerek, "Sebiller de ayrıyeten bayram yahut kandiller üzere özel gece ve günlerde şerbet, bal şerbeti, çeşitli meyve suları yahut düzgün içme suyu dağıtılan yapıtlardır. Bu emellerin dışında en kıymetli hedef aslında banilerine daima hayır dua getiren yapılar olmasıdır. Bu Osmanlıda beniler için en yeterli gerekçedir" dedi.

Suyun ulaşımının sağlanması bir yana, sebilin ayrıyeten sanat yapıtı olduğuna da dikkat çeken Tali, “Selçuklu mimarisinde gelişmiş bir sebil mimarisi kelam konusu değildir, bu periyotta hazır var olan lahit, tekne gibisi hazne vazifesi gören ögelerin kısmen yapıların ön kısmında birebir maksatla değerlendirildiği söylenebilir. Osmanlı periyodunda bilhassa Lale evresi ile birlikte abidevi sebiller meydana çıkarak görünmeye ve gelişmeye başlar. Bunlar içerisinde Topkapı sarayı önündeki III. Ahmet Çeşme-Sebili (1728), Azapkapı Saliha Sultan Sebili (1732-1733), Damat İbrahim Paşa Sebili (1719), Hekimoğlu Ali Paşa Sebili (1734), Eyüp Mihrişah Sultan Sebili (1794) üzere yapıtların isimlerinden de anlaşılacağı üzere banilerin saray ve saraya mensup şahıslar ve çoklukla ikinci derecede varlıklı yöneticilere ilişkin oldukları görülmektedir. “ formundaki tespitlerini aktardı.


“Banilerin ekonomik gelirleri doğrultusunda sebillerin gereç, süsleme ve ölçeklerinin değiştiği söylenebilir fakat Osmanlı cami mimarisinde uygulanan birtakım kısıtlamalar, sebil mimarisi için kelam konusu değildir. Hatta geliri çok daha az olan abidevi ölçekte bir sebil yaptıramayacak seviyede şahıslarında çok daha küçük taşınabilir taş tekneler halinde sebiller yaptırarak hayır dua aldıkları belirtilebilir.” diyen Tali, tarih boyunca değerli uygarlıklara başşehirlik yapmış olan İstanbul’un, sebil mimarisi için kıymetli olduğunun da altını çizdi.

Günümüzde birden fazla sebil fonksiyonu dışında kullanılıyor


Tali ayrıyeten,“Çoğu boş ve atıl durumdaki sebillerin yüklü olarak büfe, bir kısmı çantacı vs. formunda büsbütün fonksiyonlarının dışında kullanılmaktadır. Birtakım sebiller, kendi mukadderatına terk edilirken, kimileri da bakımsızlıktan yok olmakla yüz yüzedir. İstanbul Suriçi ve Surdışı sebilleri içerisinde emeline uygun hizmet veren sebillerin sayısı çok azdır. Çağdaş teknolojinin her alanda kendini gösterdiği bu devirde toplumsal yardımlaşmanın ince birer sanat zevki, geçmişin izleri olan sebillerin süratli bir halde korunması ve bakımsız, berbat durumda olanların da aslına uygun biçimde restore ettirilmesi gerekmektedir. “ diyerek günümüz İstanbul’undaki sebillerin durumuna da dikkat çekti.

“Bir devir Eminönü Yeni Cami Hatice Turhan Valide Sultan Sebili onarımla birlikte birebir emelle değerlendirilirken, şimdilerde Üsküdar Yeni Valide Cami Sebili meydanda halka su dağıtılan tek örnektir. Her geçen gün sayıları azalan, nitelikleri değiştirilen sebiller, bilinçsiz bir formda kullanılmakta ve mimarileri değiştirilerek özgün dokusundan çok şey kaybetmektedirler. Yapılan onarımların artırılarak bilhassa şuurlu eller aracılığıyla yapılması yapıtların kimlikleri açısından ehemmiyet arz etmektedir. “ halinde konuşan Tali;

“İnsanlık için yararlı olan her uygulama yahut bilgi gerektiğinde alınıp güncellenerek kullanılabilir. Bu sebiller içinde kelam bahsidir. Su hayattır. Onsuz bir hayat olamaz. Osmanlı su mimarisinde suyun taşınmasından dağıtılmasına yahut her türlü kullanımı doğrultusunda insan odaklı akılcı tahliller üretilmiştir. İşlevsellikleri ile ön planda tutulan Osmanlı su mimarisinde sebiller farklı bir yere sahiptir. Hamam, çeşme üzere misal uygulamalardan farklı olarak sebiller öbür kültür ve topluluklarda görülmez. Osmanlı'da da sebiller yüklü olarak başşehir İstanbul’da kıymetli baniler tarafından meydana getirilmiş yapıtlardır. “ diyerek hayatın devamı için suyun ehemmiyetine de vurgu yaptı.


Osmanlı vaktinde halkın çarçabuk ulaşım sağlayabileceği yerlere inşa edilen sebiller sayesinde o periyot yaşanan susuzluğa tahlil bulunduğunu belirten Tali, “Zarif ve bezeme yüklü donanımları ile sebiller aslında suya muhtaçlığı olan insanları tüm cömertliği ile davet ederek karşılamaktadırlar. Rastgele bir su kaynağına bağımlılığı olmadan suyun depolandığı ve dağıtıldığı sebiller özgün mimarileri ile değerli tahliller üreten ve sunan yapılardır.” dedi.