Adıyamanın Genel Özellikleri

Adıyaman özellikleri
adıyaman ilinin genel özellikleri
adıyaman hakkında data
Adıyaman ile ilgili genel data


ADIYAMAN




GENEL BİLGİLER

Yüzölçümü: 7614 km²

Nüfus: 513131 (1990)

İl Trafik No: 02

Adıyaman, Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nin batısında yer alan, tarih sahnesindeki yeri birincil insanlara dek uzanan, o kadar fazla öbür kültüre merkezlik etmiş olan bir kültür ve turizm kentidir Dünyanın en eski ikâmetgâh yerlerinden biri olan Adıyaman toprakları üstünde, insanlık tarihinin tüm evrelerine dair bulgular elde edilmiştir Adıyaman, dünyanın 8 harikası olarak anılan Nemrut Dağı eserleri, Kommagene uygarlığının kalıntıları, dünyanın 4 büyük barajı olan Atatürk Barajı,Çamgazi barajı, kış kampı organizasyonu, dünya birinciliğine sahip ahali oyunları ile öne çıkan bir kenttir

İLÇELER: Adıyaman (merkez), Besni, Çelikhan, Gerger, Gölbaşı, Kâhta, Samsat, Sincik, Tut

Besni: Adıyaman'ın batı kesiminde yer alan Besni en eski mesken yerlerinden biridir Manâlı tarihi kalıntıları arasında Besni ilçesine 15 km uzaklıktaki Sofraz Tümülüsü, 33 km uzaklıktaki Sesönk (Dikilitaş) sayılabilir Besni İlçesinin 6 km kuzeydoğusunda yeralan Besni İçmesinin suyu böbrek taşlarına, kronik kabızlık, bağırsak ve mide iltihaplarında faydalıdır

Çelikhan: Adıyaman'ın kuzeyinde yeralan ilçenin Korucak köyünde bulunan içme suyu birçok hastalığa derman olup, şifalı bir su olarak her sene çoğu kişi gelmektedir

Gerger: Adıyaman'ın 100 km kuzeydoğusunda yeralan Gerger ilçesi, İÖ II yüzyılda Kommageneliler'in atası olan Arsames kadar kurulan Gerger Kalesi ile anılmaktadır

Kahta: İlin 34 km doğusunda yer alan doğu ve güneydoğu sınırları her tarafında Fırat nehri uzanır İlin en büyük ilçesi olan Kahta, Nemrut Dağı Tümülüsü ve Tanrı heykelleri ile yaratıcısı Kommagene Uygarlığı eserlerinin büyük bölümünü ilçe sınırlarında barındırır Her yıl binlerce yerli ve yabancı turist tarafından ziyaret edilen Nemrut Dağı'na gelenlerin durak ve konaklama noktasıdır

Samsat: Üç tarafı Atatürk Barajı gölü sularıyla cepheli bir yarım ada şeklindeki Samsat Adıyaman'a 47 km uzaklıktadır Yapılan kazıbilim araştırma ve kazılarda eski Samsat ve civarında tarihi saraylar, Su kemerleri, Kaleler ve kıymetli eşyalar bulunmuştur

NASIL GİDİLİR?

Karayolu: Adıyaman'a karayolu ile Gaziantep, Şanlıurfa, Malatya, Kahramanmaraş ve Diyarbakır elde etmek üzere beş güzergahtan gidilir Adıyaman'ın Gölbaşı ilçesi tam bir kavşak yeri olup, Malatya Kahramanmaraş Gaziantep karayolu ulaşımı Gölbaşı üzerinden sağlanır

Otogar Tel : (+90416) 216 35 35

Demiryolu: Demiryolu ulaşımı da Gölbaşı ilçesinden yapılmakta olup, Malatya Fevzi Paşa demiryolu bu İlçeden geçmektedir

İstasyon Tel : (+90416) 781 60 80

Havayolu: Adıyaman Havalimanından tarifeli uçak seferleri bulunmaktadır

Hava Limanı : (+90416) 244 20 02

Baraj Ulaşımı: Adıyaman'dan geçen, Şanlıurfa, Diyarbakır dahil Güneydoğu illerini birbirine bağlayan karayolu, Gerger İlçesine tabi Güzelsu köyündeki araba vapuru seferleri ile Şanlıurfa ve Siverek İlçesi'ne bağlanır

GEZİLECEK YERLER

Nemrut Dağı

Doğu ve Batı Medeniyetlerinin, 2150 m yükseklikte mükemmel bir piramitteki kesişme noktası, Dünyanın sekizinci harikası Nemrut, Yüksekliği on metreyi bulan büyüleyici heykelleri, metrelerce uzunluktaki kitabeleriyle, UNESCO Dünya Kültür Mirasında yer almaktadır

Nemrut Dağı, üzerinde barındırdığı dev heykellerin ve anıt mezarın yanı sıra, dünyanın en mükemmel gündoğumu ve gün batışının seyredilebildiği yer olmasıyla da ilgi çekmektedir Her sene binlerce insan gündoğumu ve gün batışını seyretmek için Nemrut Dağına gelmektedir

UNESCO kadar Dünya Kültür Mirası olarak ilan edilen Nemrut Dağı, çevresindeki Kommagene Uygarlığı eserleri ile birlikte ülkenin önemli Milli Parklarından biridir Nemrut Dağındaki dev heykeller ve tümülüs, Arsameia (Eski Kale), Yeni Kale, Karakuş Tepesi ve Cendere Köprüsü Ulusal Park sınırları içerisinde yer alıyor

Anıtlar

Karakuş Tümülüsü (Kadınlar Anıt Mezarı) Milli Parkın güneybatısında AdıyamanKahta girişinde yer alan, Kommagene Kralı II Mithridates tarafından annesi İsas namına yaptırılan anıt kabir, kolon üzerindeki kartaldan nedeniyle Karakuş Tümülüsü olarak anılmaktadır Doğu, batı ve güney yönlerde dörder sütun varken günümüze doğuda iki, batıda ve güneyde birer sütun kalmıştır Doğu kolon üstünde aslan ve kartal heykel kalıntıları, batıdaki sütunun üzerinde tokalaşma steli, yerde aslan heykel parçası vardır Nemrut Dağı giriş noktası olarak belirlenen Karakuş Tümülüsü, Milli Park içersindedir

Sofraz Tümülüsü İl merkezine 45 km, Besni ilçesine 15 km uzaklıkta, Üçgöz (Sofraz) köyündedir 15 m Yüksekliğinde olan mezarın üzeri kırma taş ve molozla örtülüdür

Sesönk (Dikilitaş) Besni ilçesinin 33 km güneydoğusunda, Kızıldağ üstünde Kommagene Kralı II Mithridates kadar yapı edilen anıt kabir, herkes takriben 10 metre yükseklikte üç çift sütunla çevrelenmiştir Sütunları üstünde bayan, erkek ve aslan kabartmaları bulunmaktadır

Karadağ Tümülüsü Adıyaman'a 5 km mesafede, Karadağ eteğindedir, 2 bölümden oluşan bir kaya mezarı vardır

Beştepeler Adıyaman'a 25 km mesafedeki Ilıcak Köyü sınırları içindedir Toplama taşlardan yapılmış 6 adet tümülüs kabir bulunmaktadır Mezarların, Kommagene Kraliyet ailesine ait asilzade kişiler için yapıldığı tahmin edilmektedir

Malpınarı Kaya Yazıtı Adıyaman'a takriben 35 km uzaklıkta Malpınar mezrasında doğal kaya üstüne oyulmuş Hiyeroglif bir yazıt ve kayalara üretilmiş ikâmetgâh birimleri Geç Hitit dönemine aittir

Köprüler

Cendere Köprüsü Adıyaman'a 55 km uzaklıkta ve Karakuş tümülüsünün kuzeydoğusundadır Kahta çayının en çok daraldığı kesimde iki asıl kaya üzerinde 92 iri kesme taştan yapılan bir büyük kemer ve doğu tarafındaki ufak bir tali kemerden oluşur

Köprü, depreme karşı korunacak şekilde, sütunlara köprüye esneklik payı verilerek yapı edilmiştir Köprünün anında daha aşağı tarafında yer alan Kommageneliler'in Antiochos Theos döneminde yapı ettiği 5 kemerli öteki bir köprü, Romalılar tarafından yıkılmıştır

Göksu Kızılin Köprüsü Gümüşkaya köyü ile Ağcin köyü arasında Göksu çayının daraldığı bir noktada kaya zemin üstünde kurulan köprü Roma dönemine aittir Orta kemerin dışarıda çoğunlukla sağlam durumdadır

Altınlı Köprü Köprünün büyük bir kemeri ve aşamalı olarak küçülen üç kemeri daha vardır Köprü taşları harç kullanılmadan sıkıştırma (Cendere) stiliyle yapılmıştır

Kaya Mezarı ve Mağaralar

Haydaran Kaya Mezarları Adıyaman'ın 17 km kuzeyinde Taşgedik Köyü sınırları içinde yer alır Kaya mezarlar ve Güneş Tanrısı Hellias ile Kral Antiochos'un tokalaşma kabartmaları vardır

Turuş Kaya Mezarları Adıyaman il merkezine 40 km uzaklıkta ve AdıyamanŞanlıurfa karayolunun 1 km batısında bulunan Turuş Kaya Mezarları Roma Dönemine aittir Mezarlar zeminden aşağıya içten ana kaya oyularak yapıldığından mezarların girişine aşağıya doğru inen 1013 basamaktan daha sonra ulaşılır Bazılarının duvar ve kapı girişlerinde farklı alanlara yönlendirilmiş figürlerde kabartmalar bulunmaktadır

Dolmenler Dikilitaşın kuzeyindeki sarp kayalık alanlarda, Aşağı hozişi köyü yakınlarında dolmen tipi mezarlar bulunmaktadır Sala benzer iki büyük kayanın birbirine çatılması ile yapılan bu mezarların Taş Devri insanlarından kaldığı varsayım edilmektedir

Zey Adıyaman'a 7 km mesafede, Zey Köyü yakınında, erken dönem Hıristiyanların yaşadığı mesken birimleri bulunmaktadır Köyde hem Şeyh Abdurrahman Erzincani'ye ait bir türbe ve cami yer alır

Göksu Mağaraları Göksu ırmağı boyunca yer alan 40 50 m yükseklikteki sarp kayalıklar üstünde doğal mağaralar bulunmaktadır Besni tarafında Kızılin ve Sarıkaya Köyleri ile Adıyaman tarafında Gümüş Kaya ve Mal Pınarı civarında yoğunlaşmıştır

Palanlı Mağarası Adıyaman'ın 10 km kuzeyinde Adıyaman Çelikhan Malatya karayolunun üzerinde Palanlı köyünde yer almaktadır MÖ 40000 yıllarında kullanılmış doğal bir mağaradır Duvarında bulunan ve halen fark edilen geyik figürü yalın kontur çizgilerle oluşturulmuştur Mağaranın yer aldığı derin vadi ise ender bulunur bir doğa parçasıdır

Kitap Mağarası Kayaların oyulmasıyla oluşturulmuş (demir Kale 1) adıyla anılan, ikişer katlı erken dönem Hıristiyanların yaşadığı ikâmetgâh birimleri bulunmaktadır Mağaralara İndere köyü (Zey) içinden olarak gidilmektedir

Gümüşkaya (Palaş) Mağaraları Adıyaman ilinin 40 km güneybatısında Göksu nehri kenarında benzer adla anılan köyün batısında kayalardan oyma tünel biçiminde birbirleri ile bağlantılı fazla sayıda mağaralar yer almaktadır Tarihte ev olarak kullanılan bu mağaraların MÖ 150 yılında yapıldığı varsayım edilmektedir

Camiler ve Kiliseler

Ulu Cami, Çarşı Cami, Kab Cami, Musalla Cami, St Paul Kilisesi en önemlileridir

Adıyaman Camileri

Nemrut (Kahta)

Adıyaman'ın 103 km doğusundadır Tümülüs asıl kaya üstüne kırma taşların yığılmasıyla oluşturulmuştur Tümülüsün doğu, batı ve kuzeyinde belli başlı kaya düzleştirilerek teraslar düzenlenmiş, doğu ve batı teraslarda tanrı heykel ve kabartmaları yapılmıştır

Arsemia (Kahta)

Adıyaman'a 63 km uzaklıkta olup, Kahta çayının doğusundadır Güneyindeki merasim yolunda Mitras'ın kabartma steli, ayin platformu üstünde AntiochosHeracles tokalaşma steli ve bunun önünde döneminin Anadolu'da bilinen en büyük kitabesi vardır

İçmeceler

Çelikhan İçmesi Çelikhan İlçesi'nin 23 km kuzeydoğusundadır İçmerenin suyu mide, bağırsak, karaciğer, safra kesesi, hastalıklarıyla böbrek taşı ve şişmanlıkta kullanılması büyük ölçüde faydalıdır

Besni İçmesi Besni İlçesinin 6 km kuzeydoğusundadır Bu içmenin suyu böbrek taşlarına, kronik kabızlık, bağırsak ve mide iltihaplarında faydalıdır

Kotur İçmesi Adıyaman'a 25 km uzaklıkta ve kuzeybatısındadır Akçalı köyüne 5 km mesafede şifalı bir soğuk su içmesidir Bu su bazı mide ve bağırsak hastalıklarına iyi gelmektedir

Ulusal Parklar

Nemrut Dağı Milli Parkı

Atatürk Barajı ve GAP

Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP), ülkemizin Güneydoğu Anadolu Bölgesindeki 9 ilde (Adıyaman, Batman, Diyarbakır, Gaziantep, Kilis, Mardin, Siirt, Şanlıurfa ve Şırnak) uygulanmakta olan çok sektörlü entegre bir yöresel yeniden yapılanma projesidir Ilk Olarak su ve toprak kaynaklarının geliştirilmesine dayalı olarak tasarlanan proje, 1989 yılında GAP Mastır Planının hazırlanması ile fazla sektörlü ve entegre bir bölgesel yeniden yapılanma projesine dönüştürülmüştür Projenin en manâlı ayağı olan Atatürk Barajı Türkiye'nin en büyük, dünyanın 8 büyük barajıdır Adıyaman ve Şanlıurfa il sınırları içerisinde bulunan Atatürk barajı ile yıllardan beri kurak olan bu topraklara az kalsın can gelmiş, bölgenin ekonomisi şipşak gelişmiştir

bundan başka, yöre halkı tarafından denizolarak nitelendirilen Baraj Gölü, bölge turizmine büyük ölçüde farklılık sağlamıştır Göl üzerinde balıkçılık ve su sporları yapılmaktadır

Müzeler ve Örenyerleri

Müzeler

Adıyaman Müzesi

Adres: Atatürk Cad Adıyaman

Tel: (416) 216 29 29

Faks: (416) 216 98 98

Örenyerleri

Nemrutdağı Örenyeri KahdaKaradut

Aresemeia Örenyeri KahdaKocahisar

Eski Besnil Eski BeniMerkez

Pirin Örenyeri AdıyamanMerkez

Arsameia Ören Yeri (Nymphaios Arsameia'sı): Kral I Antiochos kitabelerinde laf edildiğine göre, Arsameia İÖ 2 Yüzyılın başlarında Kommagene'lerin atası Arsemez kadar Kahta çayının doğusunda Eski Kahta kalesinin aleyhinde belirlenmiş Krallığın yazlık başkenti ve yöneticilik merkezidir

Güneydeki merasim yolunda Mitras'ın kabartma steli, ayin platformu üstünde AntiochosHerakles tokalaşma steli ve bunun önünde Anadolu'nun aşina en büyük Grekçe yazıtı, yazıtın bulunduğu yerden başlayan 158 m derine inen bir tünel ile yazıtın batısında aynı bir kaya dehlizi bulunmaktadır Yığın üzerindeki platformda Mithridathes Callinichos'un kabir tapınağı ve sarayı yer almaktadır Arsameia ören yeri, Adıyaman'a 60 km uzaklıktadır

Yeni Kale: Adıyaman'a 60 km uzaklıkta Kocahisar köyü yakınındadır Kommagene'ler tarafından inşa edilen Yeni Kale, karşısındaki Arsemeia ile birlikte kullanılmıştır Romalılar ve ardından Memluklular tarafından restore edilen Kale en son 1970'lerde kısmen onarılmıştır Kale içinde çarşı, cami, zindan, su yolları, güvercinlik kalıntıları ve kitabeler bulunmaktadır Kale'den Nymphois'e inen su yolu bir tünelle Arsameia'ya başlanmıştır 80 metreyi bulan bu yolla halen suya gelmek mümkündür

Derik Kalesi: Cendere Köprüsünden sonra Sincik yolu üzerindeki Datgeli köyünün yakınlarındaki 1400 m rakımda bulunan tepenin üzerine kurulmuştur MS 70'lerde Romalılar göre yapı edildiği ve 300'lere kullanıldığı tahmin edilen, içerisinde büyük bir tapınak yer alan bölgenin kutsal alanı kabul edilen kalenin anında yakınında Kommagene döneminde inşa edilen Temenos kalıntıları bulunmaktadır

Gerger Kalesi (Fırat Arsameia'sı): Adıyaman'ın Kahta İlçesine 85 km uzaklıkta yer alan, tarihi Geç Hitit dönemine dayanan kale, Fırat nehrinin batı yakasında yer almaktadır MÖ II yüzyılda Kommageneliler'in atası olan Arsames göre kurulmuştur Sarp kayalar üzerine, Aşağıda ve Yukarı Kale almak üzere iki bölümde yapı edilen Gerger Kalesi'nin batı surlarında Kral Samos'a ait bir kabartma bulunmaktadır İslami dönemde de kullanılan kale içerisinde cami, dükkanlar ve su sarnıçları bulunmaktadır

Perre Antik Kenti: Adıyaman şehir merkezine 5 km uzaklıkta, Kuyucak köyü yolu üzerindeki Pirin köyündeki harabeler 200 civarındaki kaya mezarı ve ikâmetgâh yerine sahiptir Antik çağdan kalan bu nekropol ve çevresi Kommageneliler döneminde manâlı bir mesken merkezi olmakla birlikte, belli başlı Romalılar döneminde gelişmiş bir kenttir Girişleri kabartmalarla süslenmiş birbirine geçişli içerisinde lahitler yerleştirilmiş kayaların içine oyulmuş kabir odaları biçiminde kalıntılardır

COĞRAFYA

Adıyaman'ın Kuzey kesimi torosların uzantısı olan Malatya dağları ile çevrilidir Çelikhan, Gerger ve Tut ilçelerinin arazilerinin çoğu dağlıktır İlin esas dağları; Güneye inildikçe ova kaliteli araziler başlar Şanlıurfa ve Diyarbakır ile il sınırı yaratıcı Fırat Nehri ilin can damarıdır Gölbaşı, İnekli, Azaplı Abdulharap Gölleri Adıyaman'ın doğal gölleridir Atatürk Barajının yapılması ile meydana gelen Atatürk Barajı gölü, Adıyaman için adeta deniz niteliğindedir

Adıyaman karasal bir iklime sahip olduğundan yazları sıcak ve kurak, kışları yağışlı ve soğuk geçmektedir

TARİHÇE

Adıyaman yöresinde Hititliler, Asurlular, Hurriler, Frigler, Persler, Makedonlar, Kommageneliler, Romalılar ve Bizanslılar yaşamıştır Şehri 8 yüzyılda Emevi komutanlarından Masur İbni Caneve kurmuştur Sonradan Abbasiler, Eyyübiler, Selçuklular, Memlüklular ve Osmanlı egemenliğine girmiştir1923 yılında Malatya iline alt ilçe olan Adıyaman 1954 yılında il olmuştur

NE YENİR?

Ham köfte, İçli Köfte, Basalla (ekşili köfte), Cılbır, Mercimekli Köfte, Pestil, Yapıştırma ve Hıtap, Adıyaman'ın meşhur yemek yemek türlerinden bazılarıdır İl merkezinde yöresel yemeklerin bulunduğu lokantalar mevcuttur Kahta ilçesindeki Baraj Gölü kıyısında balık yenebilir Nemrut Dağı yolu üzerindeki konaklama ve kafeteryalarda yemeiçme olanağı mevcuttur

NE ALINIR?

Adıyaman'ın şehir merkezinde bulunan tarihi çarşı Oturakçı Pazarı'nda yöreye özgü halı, kilim, cicim, heybe gibi el sanatları ürünleri ile turistik eşyalar bulunabilir Nemrut'taki turistik tesislerde satılan Nemrut heykelleri, hediyelik olarak alınabilecek eşyalardır Tekrar bu tesislerde, yörenin tarihinin anlatıldığı farklı alanlara yönlendirilmiş dillerdeki Nemrut kılavuz kitapları bulunabilir

YAPMADAN DÖNME

Nemrut Dağı'nı görmeden, güneşin doğuşunu ve batışını izlemeden,

Kommagene Uygarlığı eserlerini görmeden,

Atatürk Barajı Kahta Sahilindeki lokantalardan balık yemeden,

Adıyaman Müzesini gezmeden,

Yörede dokunan halı, kilim, cicim ve heybe ve Nemrut heykelleri almadan dönmeyin *