Adıyamanın Kültürü

Adıyaman ilinin kültürü
Adıyaman kültürü hakkında data

Adıyaman İli mağara devrinden itibaren günümüze dek dağıtılmış medeniyetlere sahne olmuş, birçok kültürün yoğrulup özleştiği; sözü, giyimikuşamı, oyunudüğünü ve hayatın değişik dönemleri ile (doğum, evlenme, vefat) ilgili adet ve inançları, misafirperverliği, insan sevgisi, hayat felsefesi, dünya görüşü, halısı, kilimi, sicimi, heybesi ile halkbilim konusu teşkil edebilecek değerlere sahip varlıklı bir İlimizdir

Folklor açısından bilimsel bölge araştırmalarına konu olabilecek birikime sahip, çoğu yerde rastlanmayacak kadar benzersiz ve zengin kültürel değerler hazinesi olan Adıyaman İli günümüze dek ayrıntılı ve yeterli bir çalışmaya konu olmamıştır Ancak bilimsel araştırmalar için ön araştırmalar başlatılmış bulunmaktadır

Türk ve tanıdık olmayan bilim adamlarının yapmış olduğu kazıbilimsel kazılar neticesinde elde edilen bilgiler doğrultusunda Milattan Önceki dönemlerde bile insanların yaşadığı zengin medeniyetlerin varlığını kanıtlayan Pirin Mağaraları ve günümüze değin bütünlüğünü koruyarak gelebilen tarihi eserleri ile insanlık tarihi ve kültürün aynası niteliğindedir Folklorumuzun bugüne gelişinde bu yapının şüphesiz etkisi vardır

Teknolojinin ilerlemesi ve iletişim araçlarının gelişip yaygınlaşması ile kültürlerin daha hızlı kaynaşması ve değişmesi aralarında sıkı bir tahvil vardır Bu kaynaşma ve metamorfoz sürecini, Adıyaman İli ’nin folklorik bir çok unsurlarında görmek mümkündür Bu değişime giyimkuşam, örf, adet, gelenek ve göreneklerin yanı sıra, değer yargılarında da rastlamaktayız

a) Efsaneler:

Muhakkak yerlere alt efsanelerin insanlar kültürü sahasında bambaşka bir yeri vardır Tüm dünyada insanlar oturdukları yeri kutsallaştırırlar Değerlerine ve dini inançlarına bağlılıkları ile uyarı çeken Adıyamanlılar aralarında inançlar civarda teşekkül eden efsaneler yaygın ve Adıyaman İli bu bakınmadan oldukça zengindir Adıyaman ’da bilhassa dini binalar olan türbeler dini büyükleri ve mesken yeri olan Adıyaman ’ın adının nereden geldiği ile ilgili değişik efsaneler anlatılmaktadır

Önemli efsaneleri; Yedi Yaman Efsanesi, Kommgene Kralı Efsanesi, Efsane kahramanlarına ise Şeyh Abdurrahman Büyükbaba ile Çıplak Dede örnek olarak verilebilir

Bunlardan Yedi Yaman efsanesi şöyledir;
Putperes bir babanın inançlı yedi oğlu vardır bu nedenle babaları göre öldürülen yedi kardeş, aynı yere gömülürler Daha Sonra Yedi Yaman kardeşdiye anılan bu şahısların gömülü oldukları yer, daha sonraları Yedi Yamandiye nitelenen bölge telaffuz edilmeye başlar Nihayet bu deyim de zamanla değiştirilerek İlin adı olan Adıyaman sözcüğü kullanılır

b) Türkü ve Maniler:

Bütün Anadolu insanı gibi, Adıyaman insanı da aktüel yaşantısını, mutluluk ve acılarını türkü ve manilerle dile getirir Düğün, taziye ve mesire yeri gibi toplulukların oluştuğu mekanlarda kimi davet, kimi inleme, kabilinde türkü ve maniler söylenir Türküler çoğu kez saz (bağlama) eşliğinde söylenirken, maniler genelde müziksiz terennüm edilir Ara Sıra türküler söylenerek halaylar çekilir Adıyaman ’ın Türkiye çapında ünlenmiş bir fazla türküsü vardır Türküler, genellikle uzun hava ve inleme türküleridir Meşhur türküler aralarında Gölbaşı ’na vardım altın Yüzüğüm Kırıldı ve Türkmen gelinisayılabilir

Fırat Nehri üstünde de bir fazla türkü yakılmıştır Bunlardan birinin öyküsü şöyle;
Zamanın birinde Hamu Dayı, Fırat Nehrini geçerek Urfada askerliğini yapmakta olan oğlunu gezmek ister Fırat, insan ve hayvanların birlikte bindirileceği ilkel bir Sal ile geçilecektir Sal ’a sabahın erken saatlerinde binilir Ama nehrin bütün ortasına gelindiğinde, salda bulunan bir atın ürkmesiyle Sal devrilir ve içindekilerle birlikte Hamo Dayı ’da boğulur Ailesi, olaydan habersiz günlerce onun yolunu gözler Fakat bir gün kara haber köye ulaşır Dövünmeler, ağıtlar başlar Fırat, Hamo Dayı gibi çok canlar yakmıştır Adıyaman ’da işte Fırat ’tan canı yananların söylediği ünlü Fırat Türküsü söylenir

c) Halk Oyunları:
Adıyaman Halk oyunları içerisinde bayan ve erkeğin her türlü sosyal faaliyette omuz omuza olmaları, her türlü doğal felaketlere birlikte göğüs germeleri bilhassa uyarı çekmektedir Yöremiz millet danslarında bayan ve erkeğin tabi yanlamasına diziliş ve oynayışı bunu göstermektedir Davul ve zurnanın, İl folklor ünde manâlı bir yeri vardır Öncelikle İlçelerimiz edinmek üzere, bir takım Köylerimizde insanımızın sanat ve estetik zevkini el becerisini gösteren halı, kilim, sicim, heybe ve hurç gibi dokumalar devam etmektedir İhyacın karşılanması yanında turistik eşya olarak da üretilmektedir Bunun yanına genç kızlarımızın sözü, dili sayılabilecek yazma oyaları, kanaviçe nakışları da yöremizde büyük ağırlık ve değere sahiptirGünümüzde artan teknoloji karşı varlığını korumayan köşkerlik (Yemenicilik) az kalsın yok olmuştur

e)Mutfak:
Adyaman, yemek yemek çeşitleri bakımından bir çok ille, bilhassa de çevre İllerle benzerlik göstermekle beraber, lüzum yemeklerin adı ve gerekse de yapılış şekli ile farklılık göstermektedir Yöremizin yemeklerinin esas maddeleri; Buğday ürünleri, kuru baklagiller, sebzelerden patlıcan, domates, lahanadan oluşmaktadır Lezzet verici olarak tüm yemeklerde soğan, sarımsak, salça, pul biber, maydanoz, kuru nane ve öteki baharatlar kullanılmaktadırEkonomik duruma tarafından etin yerini kuru baklagiller almaktadır Ayrıca yabani bir takım otların da yemeklerde kullanıldığı dikkat çekmektedirKültür değişiminin sonucu olarak Adıyaman mutfağında büyük gelişim ve değişim olduğu gözlenmektedir Bu metamorfoz süreci yöremiz mutfağını zenginleştirmiş olup, sebzelerin kullanımını artırmıştırTüm bu direktifler ışığında yöre yemeklerinden bir kaçını ad olarak şu şekilde sıralayabiliriz; Etli ham köfte dolmalı köfte (İçli köfte), eşkili köfte (Yöresel adıyla basalla), çılbır, mercimekli köfte, yapıştırma, lahmacun, ekmek üstü, meyhane pilavı, hitaptır *