Afganistan'ı Tam 20 Yıl Sonra Tekrardan Ele Geçirip Şeriati Getiren Taliban Örgütü Nedir ve Nasıl Kuruldu?

20 yıldır Afganistan idaresini ele geçirmeye çalışan Taliban örgütü, son denemelerinde bunu başarmıştı. Şu an Afganistan'ın idaresinin başında olan Taliban, çok uzun vakittir gündemde olsa da bu örgüt birinci olarak kim tarafından ve nasıl kuruldu? İşte Taliban hakkındaki her şey...

KAYNAK: 1 2 3


İlk olarak 1994 yılında ortaya çıkan Taliban örgütü, kurulduğu yıldan itibaren Afganistan idaresini ele geçirmeye çalışan İslamcı hareket ve askeri tertiptir.



1996 yılından 2001 yılına kadar Afganistan'ın idaresini ele geçirmeyi başaran Taliban, daha sonra bu idaresi kaybedip, tam 20 yıl sonra tekrardan idareye geldi. Pekala, Taliban örgütü tam olarak ne istiyor ve nasıl kuruldu?

Taliban birinci olarak 1990'ların Afgan iç savaşında bir güç olarak ortaya çıktı.



İslam şeriatını yayma amacıyla Molla Muhammed Ömer tarafından 1994 yılında kurulan Taliban, büyük ölçüde Afganistan'ın doğu ve güneyindeki Peştun bölgelerindeki medreselerde eğitim görmüş ve Sovyet-Afgan Savaşı'nda savaşmış öğrencilerden oluşuyor.

Yönetime şeriati getirmek maksadıyla kurulan Taliban'ın tam 2 kere Afganistan idaresini ele geçirmesi çok güçlü finansal kaynakları olduğunu gösteriyor.



Eroin gibi uyuşturucuların ticaretinin yanı sıra haraç toplama, fidye ve alıkoyma gibi aktiviteler, Taliban'ın finansal kaynaklarının en geçerlileri...

Taliban 1994 yılında kurulsa da bu örgütün hangi hedefle kurulduğu ve ne istediğini anlamak için birinci olarak 1978 yılındaki Sevr İhtilali'ne bakmalıyız.



Sevr İhtilali, Afganistan tarihinde bir dönüm noktasıydı. 1970'lerin ortalarına gelindiğinde Afganistan on yıllardır modernleşiyordu.

O vakte kadar, farklı ideolojiler ulusta üstünlük için savaşıyordu.



Bir yanda Marksizm'den etkilenmiş, çoğunluğu genç aktivistler, gazeteciler, profesörler ve askeri kumandanlardan oluşan bir küme vardı. Öte yandan, İslam devleti yaratmak isteyen İslamcılar ortaya çıkmaya başladı.

1978'de sol görüşlü ve Sovyet takviyeli askerler darbeyle iktidara gelse de İslamcı muhalefet, Pakistan ve ABD'nin takviyesiyle silahlı bir isyan başlattı.



ABD ve Suudi Arabistan'dan gelen yüklü ölçüdeki maddi yardımlar ve Pakistan'dan gelen dayanaklarla İslamcı taraf güçlendi.

Bu İslamcı muhalefet, 1979'da, vaktin Afgan önderi Parıltı Muhammed Taraki'nin ikinci kumandanı Hafızullah Amin tarafından suikaste uğramasıyla ağırlaştı.



1980'de ABD, Sovyetlere karşı savaşan bu mücahitlere 30 milyon dolarlık yardım gönderdi ve periyodun ABD lideri Ronald Reagan 1985 yılında mücahitlere Stinger uçaksavar füzesi verilmesine karar verdi.

1989'da Sovyetler çekildikten sonra ABD'nin mücahitlere yardımı evvel düşürdü sonra da büsbütün kesti. Ama artık ellerinde son derece güçlü silahlar olan mücahitler, vakitle çocuklar ve bayanlar başta olmak üzere bir dizi katliamlar düzenledi.



Sovyet işgalinin akabinde komünist idare lakin 1992 yılına kadar iktidarda kalabildi. 

Ellerindeki güçlü silahlar bulunan küme ise Afgan halkının günlük hayatına kısıtlamalar getiren, bayanların birçok hakkını elinden alan ve kendilerine karşı gelenleri yırtıcı bir formda cezalandıran bir küme haline büründü.

İktidarın gitmesinin akabinde dış güçler tarafından ağır ve güçlü araçlarla silahlandırılan mücahit kümeler ortasında kaos çıkmaya başladı.



Bu karışıklık esnasında vefatlar, insan kaçırmalar, tecavüzler, hırsızlıklar had safhaya ulaşarak Afganların günlük hayatının bir kesimi haline geldi.

1992-1996 yılları ortasında gerçekleşen bu düzensizlikte meydana gelen Taliban, var olan sistemi tekrardan getireceği vaatlerinde bulundu ve aşiretler tarafından desteklendi.



Taliban 1990'lara kadar mülteci kamplarından kendilerine üye olması için insanları topladı.

1994'te iki gün içinde Kandahar'ın tamamını ele geçiren Taliban, buradaki kabahat oranlarının düştüğü söylentilerini yaydı ve bir yandan da Taliban üyelerinin kahramanlık hikayeleri anlatılıyordu.

Özellikle başkan Molla Ömer'in kaçırılan bayanları kurtarması üzere efsaneler tüm Afganistan'a yayılırken, Taliban ele geçirdiği her kentte Sovyetlerden kalan ağır silahları aldı.



Eylül 1996'da Başşehir Kabil'e giren Taliban, Peştu zıddı olarak gördüğü Tacik kökenli devlet lideri Burhanettin Rabbani'yi misyondan alarak idaresi büsbütün ele geçirdi.

Taliban, Afganistan idaresini ele geçirirken daima ortada dolaşan kahramanlık efsaneleriyle zati yardıma muhtaç olan halkı etkilese de büsbütün idareye geldiğinde şeriatin katı kurallarını uygulamaya başladı.



İlk başlarda sokaklarda çatışmalar bitmişti ve hayat eski haline dönüyordu, fakat Taliban sert uygulamalarını artırdıkça durum değişti.

10 yaşından büyük kızların ve bayanların eğitim hakkının olmadığını açıklayan Taliban, birebir vakitte bayanların hiçbir yerleri görünmeyecek halde burka giymelerini emretti.



Eğer bayanlar bu kurallara uymazsa taşlanma ve kırbaçlanma üzere cezalarla karşı karşıya kalıyorlardı.

Yasakları bununla da bırakmayan Taliban, latifeli yeteri kadar uzun olmayan erkekleri cezalandırırken, müzik dinlemek ve televizyon izlemek üzere olağan şeyleri yasakladı.



Taliban'ın sert tavırları Afgan halkını ve dış güçleri rahatsız ederken 2001 yılında ABD, Taliban'a karşı bir harekat başlattı.

2001'de İkiz Kuleleri ve Pentagon'u amaç alan hücumlardan El Kural'ı sorumlu tutan ABD, Taliban'dan El Düstur başkanlarını istese de Taliban cürümlerinin ispatlanmadığını belirtince ABD'nin Afganistan'a müdahalesi başladı.



ABD müdahalesi esnasında Afganistan'ın %90'ına sahip olan Taliban, başşehir Kabil'de dahil olmak üzere burayı terk ederek Pakistan'a kaçtı.

Afganistan'da ABD ve NATO öncülüğündeki birliklerin takviyesiyle yeni bir hükümet kurulsa da mahallî aşiretler tekrardan bir ortaya gelmeye başladı ve Taliban kısa müddet sonra tekrardan hücuma geçti.



2014'te ABD ve NATO savunma için Afgan ordusunun eğitileceğini ve kendilerinin direkt savaşa katılmayacağını duyurduktan sonra Taliban ataklarını daha da güçlendirdi ve Afganistan'ın kırsal bölgelerini tekrardan ele geçirdi.

Şubat 2020'de ABD'nin çekilmesi karşılığında kimi koşulları yerine getireceğine dair taahhütler veren Taliban, şu an başşehir Kabil dahil olmak üzere idaresi tekrardan ele geçirdi.



Rusya, Çin, Orta Asya ülkeleri, Arap ülkeleri üzere ülkelerle temaslarını sürdürerek kendini tanıtmaya çalışan Taliban, eski katı kurallarını yumuşattığına dair vaatlerde bulunsa da Taliban idaresindeki Afganistan hala tam olarak özgür bir ülke değil!

1994 yılında Molla Ömer tarafından kurulan Taliban'ın idaresi 2013 yılında başkanlarının ölmesi üzerine sağ kolu Molla Muhammad Mansur'a devredildi.



2016'da Mansur'un ölmesiyle birlikte liderliğe Mevlevi Haybatullah Akhunzade geldi.

Liderden sonra 26 üyenin bulunduğu Rahbari Şurası bulunan Taliban'da bu şura, askeri ve siyasi kararlar alıyor.