Afyon’u Patlamak Deyiminin Anlamı Ne? İşte Hikayesi

Her lisanın zenginliğini oluşturan birtakım atasözleri ve tabirler vardır. Bizim lisanımız, bu bahisteki en varlıklı lisanlardan bir tanesi. Kullandığımız atasözleri ve tabirler, birçok vakit söz manasından farklı olarak kullanılarak yeni bir mana kazanır. Bunlardan bir tanesi de afyonu patlamak tabiridir. Afyonu patlamak tabirini sık sık, bilhassa de sabahın erken saatlerinde huysuz beşerler gördüğümüzde kullanırız.

Afyonu patlamak tabirinin birinci ortaya çıkışı Osmanlı devrine kadar uzanıyor. Bugün daha çok sabahın erken saatlerinde huysuz olan bireyler için kullandığımız bu tabir, birinci ortaya çıktığı periyotta oruç tutan afyon bağımlıları için kullanılıyordu. Ortaya çıkış hikayesi ise kelamlı tarihimizin en farklı olaylarından biridir. Gelin afyonu patlamak ne demek biraz daha yakından inceleyelim ve bu deyimin manasıyla öyküsünün detaylarına bakalım.

Afyonu patlamak tabirinin manası ne?

Günün erken saatlerinde ‘Daha afyonum patlamadı.’ ya da ‘Daha afyonu patlamamış.’ halinde sık sık kullandığımız afyonu patlamak tabiri; yeni uyanmış, daha kendine gelememiş, uykusunu alamamış hudutlu ve huysuz beşerler için kullanılan bir tabirdir.

Afyonu patlamak tabirini kendimiz için kullanabildiğimiz üzere öbürleri için de kullanabiliriz. Bu tabirin kullanımı sırasında dikkat edilmesi gereken nokta, huysuzluk durumunun sabah saatlerinde yaşanıyor olmasıdır. Yani devamlı huysuz ve sonlu olan bir kişi için afyonu patlamamış demek hakikat bir kullanım değildir.


Afyonu patlamak tabirinin değişik kıssası:

Osmanlı İmparatorluğu devrinde, kestirimi 15. yüzyılda Ramazan ayında, bugün de olduğu üzere tüm Müslümanlar oruç tutuyordu. Oruç boyunca yemek, içmek yasaktır. Susuzluğa ve açlığa bir formda dayansalar da çok daha berbat alışkanlıkları olanların farklı problemleri oluyordu. O periyot, afyon ismi verilen uyuşturucu halk ortasında oldukça yaygındı.

Oruç tutan afyon bağımlıları, koca gün boyunca bu alışkanlıklarından uzak kalamadıkları için bir tahlil buldular. Afyonu, bir cins kapsülün içine yerleştiriyor ve sahurda su ile ilaç üzere yutuyorlardı. Mide asidinin tesiriyle bu kapsül, sabah saatlerinde patlıyor ve içindeki afyon evvel mideye, daha sonra da kana karışarak bağımlının muhtaçlığını karşılıyordu.

Afyonun içine konularak yutulan kapsül el üretimi olduğu için ne vakit eriyeceği tam olarak muhakkak değildi. Afyonunu alamamış bağımlılar, özellikle sabah erken saatlerde, şimdi afyon kapsülleri patlamadığı için hayli sonlu oluyorlardı. Halk da bu insanları gördüğü vakit 'Daha afyonu patlamamış.’ diyordu.

Afyonu patlamak nasıl tabir haline geldi?


Afyonkarahisar vilayetimize de ismini veren afyon, bu bölgede ve misal iklime sahip bölgelerde yetiştirilen haşhaştan elde edilir. Yemeklerde kullandığımız haşhaş, bu bitkinin kurutularak kullanılan tohumudur. Afyon elde etmek için taze haşhaş bitkisi bir bıçakla çizilir ve beyaz sıvısı çıkarılır. Bu sıvı havayla temas edince macun kıvamını alır ve afyon ismi verilen uyuşturucu unsur edilir. Afyon, pek çok uyuşturucunun da hammaddesidir.

Halk ortasında uyuşturucunun bu kadar yaygın olması ve hatta bir tabire husus olması şaşırtan gelebilir. Ancak unutmayın, bugün öldürücülüğü kanıtlanmış sigara bile bir devir hekimler tarafından öneriliyordu. Afyonun da bu uyuşturucu tesiri vakit içinde ortaya çıkınca 17. yüzyılın başlarında sıkı yasaklar getirildi.

Afyon o kadar yaygındı ki birtakım mahkeme tutanaklarında afyon bağımlısı bireylerin, işledikleri hataların hafifletici nedeni olarak afyonlarının patlamadığını söyledikleri hadiseler vardır. Elbette, yasaklardan sonra bu durum değişmiş ve afyon bağımlılarının sayısı giderek azalmıştır. Lakin afyonu patlamayan bireylerin huysuzluklarının anısı baki kalmış ve bugün bize bir tabir kazandırmıştır.

Osmanlı’da yaşayan afyon bağımlılarından bir hatıra olarak günümüze tabir olarak kalan afyonu patlamak ne demek sorusunu yanıtlayarak manasından ve öyküsünden bahsettik. Bugün kullanmakta olduğumuz bütün tabirlerin ve atasözlerinin bu cins öykülere sahip olduğunu bilmek, kültürümüzün ve lisanımızın zenginliğini bir sefer daha ortaya koyuyor.