Türkiye'nin en güncel forumlardan olan forumdas.com.tr'de forumda aktif ve katkısı olabilecek kişilerden gönüllü katkıda sağlayabilecek kişiler aranmaktadır.
iltasyazilim
FD Üye
Ağnam vergisi nedir ve ne süre kaldırıldı
Osmanlılar'da küçükbaş hayvandan alınan bir aidat
İslâm devletlerinde farklı alanlara yönlendirilmiş adlarla rastlanan bu vergi, Osmanlı resmî kayıtlarında resmi ganem, âdeti ağnam şekillerinde de geçer Şer'T vergilerden sayılan ağnam resmine bazı bayrak kanunnâmelerinde âdeti zekât da denmektedir Bu vergi çoğunlukla koyun yavruladıktan sonradan nisan veya mayıs aylarında alınır, kuzulu koyun kuzusu ile bir hesaplanırdı Vergi miktarı Fâtih kanununa göre üç koyundan bir akçe iken sonradan iki koyundan bir akçe olarak tesbit edilmişti Ama bu arz bölgelerin özelliklerine göre değişiyordu Vidin sancağında üç koyundan bir akçe İmroz ve Limni adalarında ise koyun başına birer akçe alınmaktaydı Sis (Kozan) sancağında Kayıtbay kanununa tarafından her koyun için bir Halebî akçe Bitki Örtüsüfa'da ise Akkoyunlu Uzun Hasan kanunu gereğince her yüz koyundan bir koyun ve iki Osmânî akçe, Lipva'da her yirmi koyundan mirî için bir koyun, yirmiden az olandan ise koyun başına üç penez (1,5 Osmanlı akçesi I isteniyordu Bir Takım kanunnâmelerden anlaşıldığına göre, alınan bu ödenti serbest olmayan timarlarda sipahiler ile subaşılar arasında paylaşılıyordu Oysa bu hüküm Aydın'da geçerli olmayıp ağnam devlete ait tamamıyla sancak beyine aitti Biga sancağında ise reayadan alınan resmi ganemi sancak beyi ve sipahiler aralarında bölüşürlerdi Evkaf, emlâk ve özgürlük timarlarda (has, zeamet), bu resme sancak beyleri müdahele edemezlerdi Kadı sipahi, müderris, belli vb gibi askerî'lerin 150 koyundan eksik koyunu olanlarından ağnam devlete ait alınmazdı (BA, KK Ahkâm Defteri, nr 63 vr 95*b) Peçuy kanununa göre papazlar ağnam devlete ait vermezler, eşkinciler de sefere gittikleri yılın resmini ödemezlerdi
Ağnam resmi bilhassa büyük ölçüde koyun besiciliği yapan konar göçer Türkmen ve Yörük cemaatleri için önemliydi Büyük kısmı padişah haslarına dahil olan konar göçerler de iki koyuna bir akçe vermekte idiler Ama bu hüküm koyun sayısına ast idi Nitekim Kültürlü sancağındaki Karacakoyunlu yörükleri içinde altmış altı koyundan artı koyunu olanlar iki koyuna bir akçe verirlerdi; ellerinde altmış altı veya bundan az koyunu bulunanlardan ise otuz üç akçe alınır ve bunlara bâc evi denirdi (BA, TD nr 270, s I) Vergilendirmede koyun varlığı, yörükler için çiftlik sahibi raiyyetin elindeki toprak gibiydi Elinde koyunu bulunmayan yörükler tıpkı toprağa sahip olmayan raiyyet gibi on ikişer akçe bennâk* resmi vermekle mükellef idiler Yeniil Türkmenleri'nde işe yirmi altı koyundan az koyunu bulunanlar, kara resmen on üç akçe verirlerdi Kütahya kanununda bu rakam yirmi dört olup bundan eksik koyunu olanlardan on iki akçe kara devlete ait alınırdı 1004 (159596) yılında mîrî, yani hassı hümâyun için alınan ağnam resmi, her bir koyundan bir akçe olarak tesbit edilmişti Bir koyun sürüsü 100 ilâ 300 koyundan ibaretti ve ağnam resminden başka bu sürülerden sipahi tarafından ağıl otlak, yaylak ve kışlak hakkı olarak keza ödenti alınmakta idi Karaman kanununa kadar bir sürüden çayır resmi olarak bir koyun, ahır resmi olarak da bir şişek istenirdi Silistre'de 300 koyun için ağıl hakkı altı akçe idi Kışlak hakkı Yeniil'de ağır sürüden bir şişek, alçak sürüden de beş akçeydi Yüzdeci yörükler her yüz koyuna kırk akçe verdikleri için bu adla anılmışlardı Özellikle Rumeli'de padişah hassına ait raiyyet ve özel bir şekilde teşkilâtlandırılmış yörüklerden ödenti karşılığı alınan koyunlarla İstanbul'un et ihtiyacı karşılanmaktaydı Keza İstanbul'a kasaplık koyun getirmekle mükellef celeplerden layıki ağnâmı celebkeşândevlete ait alınırdı Anadolu'daki bir takım şehirlerde yer alan büyük imaretlerin et ihtiyacı da zaman zaman tekrar bu yolla sağlanmıştır
Ağnam resmi mukâtaa'sı, XVII bilhassa XVIII yüzyıllarda hazinenin önemli bir kalemi haline geldi ve düzenli gelirler arasına girdi Bu verginin bazı yeni düzenlemelerle Tanzimat'tan daha sonra da alınmasına devam edildi 18 Nisan 1840 tarihli bir nizamnamenin üçüncü maddesine kadar aynî olarak ağnam gücenme usulü terkedildi ve bu vergiye çeşitli adlarla yüklenen ek resimler de kaldırıldı Ağnam mukâtaacılığı unvanı ise ağnam müdürlüğüne dönüştürüldü Keza her koyun ve keçiden eşdeğer olarak beşer kuruş ve yirmi beşer para alınması kararlaştırıldı Ama koyunların değeri bölgelere kadar bambaşka olduğundan bu aidat bir takım yerlere ağır geldi; bunun üzerine 1273'te (185657) tekrar ele alınarak tanzim edildi Her koyun ve keçinin bir yılda yavrusu, sütü, yapağısının bölgelere kadar ne dek gelir sağladığı mahallî idarelerce ayrı olarak tesbit edildikten sonradan, ödenti nisbeti merkezde belirlendi Eyaletlerden altı değişik nisbet üzerinden, âşâr'a göre hâsılatın yüzde onu hesabıyla resim alınması kararlaştırıldı Lakin daha sonra malî sıkıntılar dolayısıyla vergi miktarında artışlar yapıldığından ahali için oldukça ağır bir duruma geldi Bunun üstüne ağnam devlete ait 22 Kânunusâni 1313 (3 Ocak 1898) ve 1 Kânunusâni 1320 (14 Ocak 1905) tarihli nizamnamelerle yeniden düzenlendi 24 Nisan 1920 tarihli ve 15 sayılı kanunla da ağnam ücret nisbeti dört kat arttırıldı Cumhuriyetin ilk yıllarında ağnam devlete ait,hayvan sayım vergisiolarak varlığını ismen sürdürdü 1924 bütçesinde âşâr, arazi vergisi ile birlikte ağnam vergisi devlet gelirlerinin % 35'ini oluşturuyordu Ama verginin payı artan bir şekilde azalmaya başladı Bütçe gelirlerindeki payı 1938de % 19 iken, 1959da % 05'e düştü Nihayet 1962de tamamen kaldırıldı *
Osmanlılar'da küçükbaş hayvandan alınan bir aidat
İslâm devletlerinde farklı alanlara yönlendirilmiş adlarla rastlanan bu vergi, Osmanlı resmî kayıtlarında resmi ganem, âdeti ağnam şekillerinde de geçer Şer'T vergilerden sayılan ağnam resmine bazı bayrak kanunnâmelerinde âdeti zekât da denmektedir Bu vergi çoğunlukla koyun yavruladıktan sonradan nisan veya mayıs aylarında alınır, kuzulu koyun kuzusu ile bir hesaplanırdı Vergi miktarı Fâtih kanununa göre üç koyundan bir akçe iken sonradan iki koyundan bir akçe olarak tesbit edilmişti Ama bu arz bölgelerin özelliklerine göre değişiyordu Vidin sancağında üç koyundan bir akçe İmroz ve Limni adalarında ise koyun başına birer akçe alınmaktaydı Sis (Kozan) sancağında Kayıtbay kanununa tarafından her koyun için bir Halebî akçe Bitki Örtüsüfa'da ise Akkoyunlu Uzun Hasan kanunu gereğince her yüz koyundan bir koyun ve iki Osmânî akçe, Lipva'da her yirmi koyundan mirî için bir koyun, yirmiden az olandan ise koyun başına üç penez (1,5 Osmanlı akçesi I isteniyordu Bir Takım kanunnâmelerden anlaşıldığına göre, alınan bu ödenti serbest olmayan timarlarda sipahiler ile subaşılar arasında paylaşılıyordu Oysa bu hüküm Aydın'da geçerli olmayıp ağnam devlete ait tamamıyla sancak beyine aitti Biga sancağında ise reayadan alınan resmi ganemi sancak beyi ve sipahiler aralarında bölüşürlerdi Evkaf, emlâk ve özgürlük timarlarda (has, zeamet), bu resme sancak beyleri müdahele edemezlerdi Kadı sipahi, müderris, belli vb gibi askerî'lerin 150 koyundan eksik koyunu olanlarından ağnam devlete ait alınmazdı (BA, KK Ahkâm Defteri, nr 63 vr 95*b) Peçuy kanununa göre papazlar ağnam devlete ait vermezler, eşkinciler de sefere gittikleri yılın resmini ödemezlerdi
Ağnam resmi bilhassa büyük ölçüde koyun besiciliği yapan konar göçer Türkmen ve Yörük cemaatleri için önemliydi Büyük kısmı padişah haslarına dahil olan konar göçerler de iki koyuna bir akçe vermekte idiler Ama bu hüküm koyun sayısına ast idi Nitekim Kültürlü sancağındaki Karacakoyunlu yörükleri içinde altmış altı koyundan artı koyunu olanlar iki koyuna bir akçe verirlerdi; ellerinde altmış altı veya bundan az koyunu bulunanlardan ise otuz üç akçe alınır ve bunlara bâc evi denirdi (BA, TD nr 270, s I) Vergilendirmede koyun varlığı, yörükler için çiftlik sahibi raiyyetin elindeki toprak gibiydi Elinde koyunu bulunmayan yörükler tıpkı toprağa sahip olmayan raiyyet gibi on ikişer akçe bennâk* resmi vermekle mükellef idiler Yeniil Türkmenleri'nde işe yirmi altı koyundan az koyunu bulunanlar, kara resmen on üç akçe verirlerdi Kütahya kanununda bu rakam yirmi dört olup bundan eksik koyunu olanlardan on iki akçe kara devlete ait alınırdı 1004 (159596) yılında mîrî, yani hassı hümâyun için alınan ağnam resmi, her bir koyundan bir akçe olarak tesbit edilmişti Bir koyun sürüsü 100 ilâ 300 koyundan ibaretti ve ağnam resminden başka bu sürülerden sipahi tarafından ağıl otlak, yaylak ve kışlak hakkı olarak keza ödenti alınmakta idi Karaman kanununa kadar bir sürüden çayır resmi olarak bir koyun, ahır resmi olarak da bir şişek istenirdi Silistre'de 300 koyun için ağıl hakkı altı akçe idi Kışlak hakkı Yeniil'de ağır sürüden bir şişek, alçak sürüden de beş akçeydi Yüzdeci yörükler her yüz koyuna kırk akçe verdikleri için bu adla anılmışlardı Özellikle Rumeli'de padişah hassına ait raiyyet ve özel bir şekilde teşkilâtlandırılmış yörüklerden ödenti karşılığı alınan koyunlarla İstanbul'un et ihtiyacı karşılanmaktaydı Keza İstanbul'a kasaplık koyun getirmekle mükellef celeplerden layıki ağnâmı celebkeşândevlete ait alınırdı Anadolu'daki bir takım şehirlerde yer alan büyük imaretlerin et ihtiyacı da zaman zaman tekrar bu yolla sağlanmıştır
Ağnam resmi mukâtaa'sı, XVII bilhassa XVIII yüzyıllarda hazinenin önemli bir kalemi haline geldi ve düzenli gelirler arasına girdi Bu verginin bazı yeni düzenlemelerle Tanzimat'tan daha sonra da alınmasına devam edildi 18 Nisan 1840 tarihli bir nizamnamenin üçüncü maddesine kadar aynî olarak ağnam gücenme usulü terkedildi ve bu vergiye çeşitli adlarla yüklenen ek resimler de kaldırıldı Ağnam mukâtaacılığı unvanı ise ağnam müdürlüğüne dönüştürüldü Keza her koyun ve keçiden eşdeğer olarak beşer kuruş ve yirmi beşer para alınması kararlaştırıldı Ama koyunların değeri bölgelere kadar bambaşka olduğundan bu aidat bir takım yerlere ağır geldi; bunun üzerine 1273'te (185657) tekrar ele alınarak tanzim edildi Her koyun ve keçinin bir yılda yavrusu, sütü, yapağısının bölgelere kadar ne dek gelir sağladığı mahallî idarelerce ayrı olarak tesbit edildikten sonradan, ödenti nisbeti merkezde belirlendi Eyaletlerden altı değişik nisbet üzerinden, âşâr'a göre hâsılatın yüzde onu hesabıyla resim alınması kararlaştırıldı Lakin daha sonra malî sıkıntılar dolayısıyla vergi miktarında artışlar yapıldığından ahali için oldukça ağır bir duruma geldi Bunun üstüne ağnam devlete ait 22 Kânunusâni 1313 (3 Ocak 1898) ve 1 Kânunusâni 1320 (14 Ocak 1905) tarihli nizamnamelerle yeniden düzenlendi 24 Nisan 1920 tarihli ve 15 sayılı kanunla da ağnam ücret nisbeti dört kat arttırıldı Cumhuriyetin ilk yıllarında ağnam devlete ait,hayvan sayım vergisiolarak varlığını ismen sürdürdü 1924 bütçesinde âşâr, arazi vergisi ile birlikte ağnam vergisi devlet gelirlerinin % 35'ini oluşturuyordu Ama verginin payı artan bir şekilde azalmaya başladı Bütçe gelirlerindeki payı 1938de % 19 iken, 1959da % 05'e düştü Nihayet 1962de tamamen kaldırıldı *
