Türkiye'nin en güncel forumlardan olan forumdas.com.tr'de forumda aktif ve katkısı olabilecek kişilerden gönüllü katkıda sağlayabilecek kişiler aranmaktadır.
Sistem teorisi biyolog Ludwig Van Bertalaffy tarafından geliştirilmiştir. (1934-1968) Teori aile terapistlerinin birçoklarının, klinik çalışmalarını yürüttüğü aileyi ve o ailenin etrafa bakış açısını temel alır ve aile sistemi organizmasının etrafına yakınlığına ve uzaklığına uygun olarak nasıl geliştiğini yahut sona erdiğini açıklamaya çalışır.
Bertalaffy organizma denilen her varlığı, ömrün temel kaynağı olarak görmüş ve organizmayı, “karşılıklı etkileşimde olan bir sistem, bağımsız rollerden oluşan ömrün bir parçası” olarak tanımlamış, sistemin de aileyi oluşturan üyeler tarafından olumlu ve olumsuz olarak desteklendiğini lisana getirmiştir.
Aile içindeki etkileşim, toplumsal ve ruhsal bir etkileşim olmanın yanı sıra genetik bir etkileşim olma özelliğini de taşır. Aile üyeleri birebir vakitte genetik olarak (kan bağı) birbirine bağlı oldukları için birbirlerinden etkilenirler. Aile sistemini oluşturan üyelerin her birinin yaşantıları ya da üyelerden rastgele birisinin yaşadığı değişim, aile sistemini oluşturan üyeleri olumlu ya da olumsuz olarak tesirler, değişimler sistemin tamamında tesir yaratır. Bu yüzden aile sisteminin olumlu özellikleri barındırması, ailenin bütün üyelerinin sıhhatinde tesirlidir.
Sağlıklı aile sistemi, aile üyelerinin kendilerini gerçekleştirme yolunda başarılı oldukları sistemdir. Sağlıklı aile sistemi ve bireylerinin, değişime direnç göstermedikleri, olumlu ya da olumsuz hayat olaylarında sistemlerini korudukları, kriz idaresi konusunda başarılı oldukları bilinmektedir.
Sağlıklı aile sistemi yalnızca kendi içinde değil, öteki aile sistemleri ile de sağlıklı bağlantı kurar, öbür toplumsal sistemlerle de uyumlu birliktelik gösterir.
Sistem teorisine nazaran, uzun müddetli istikrar, aile içerisinde sakinliğe; uzun periyodik değişim ise karmaşıklığa neden olmaktadır. Bir ailede sistemden kelam edebilmek için, sakinlik ve karmaşıklık durumlarında, aile üyelerinin başa çıkabilme, sorun çözebilme marifetlerini, aile sıhhatini korumak için devreye sokması gerekmektedir. Sakinlik ya da değişim durumlarında ailedeki bir ya da birkaç üyenin değil, aile üyelerinin tamamının teşebbüsleri beklenmektedir.
Aile sistemini bir örümcek ağındaki iplerin birbirini etkilemesi üzere düşünebiliriz. Her aile sisteminde, aile üyelerinin tavır ve davranışları, aile sisteminin sağlıklı ya da sıhhatsiz olmasını direkt etkilemektedir. (Figley, 1989)
Sağlıklı Ailelerin Özellikleri
Aile sistemleri üzerine yapılan çalışmalar göstermektedir ki çabucak hemen tüm kültürlerdeki aileler değişmeye, uygun hudutlarını belirlemeye, açık irtibat yardımıyla alakalarını geliştirmeye, sorumluğu desteklemeye, kendilerindeki ve çocuklarındaki inancı söz etmeye ahenk sağlayabilmekte, ailenin ve aile üyelerinin gelecekleri hakkına optimist düşünmeyi başarabilmektedir.(Cutler&Radford, 1999)
Lakin yeniden de “ideal” sağlıklı ailelerin özelliklerine yönelik görüş ayrılıkları vardır. Kıymetli bir görüş ayrılığı, sıhhat sözünün ne manaya geldiği üzerinedir.
Sıhhat, olumlu ilgiler ve sonuçlarla irtibatlı, direkt etkileşimli bir süreçtir. (Wilcoxon, 1985). Ailelerde sıhhat ise, güzel ilgilerin desteklenmesi ve bireyler ortasındaki karşılıklı anlayış ve fedakârlığın dengelenmesi üzere ahlaki sorumluluklar gerektirir. (Boszormenyi Nagy Ulrich, 1981) Birçok aile, aile hayatı mühletince hem sağlıklı hem de sıhhatsiz süreçler geçirir.
Bununla birlikte sağlıklı bireylerin sağlıklı ailelerden geldiği düşünülmemelidir (Wolin & Wolin,1993). Kimi bireyler ne kadar sıhhatsiz aile sistemlerinde yaşamış olsalar da kendilerini çok çabuk toparlar, sıhhatsiz aile sisteminin üstesinden gelir, hayatta başarılı olurlar (Walsh, 1995). Lakin sağlıklı bir aile ortamında olmak verimli alakaları öğrenmek için bir avantajdır ve olmamasından daha yararlıdır.
Sağlıklı ailelerin birçok ortak özelliği vardır. Sağlıklı aile üyelerinin başarılı, keyifli ve güçlü karakterlerde olduğu bilinmekte, üyelerin aile dışındaki ferdî münasebetlerinde de istikrarlı münasebetler kurdukları görülmektedir. Onlar hangi meseleleri nasıl çözeceklerini de bilirler. Lakin kıymetli bir nokta da, bu tip ailelerin çok kavramsal ve duygusal bir yapıdan oluşmadıklarıdır. Üyelerin sıkıntılarla uğraşırken güçlerini hakikat istikamette harcamaları ve gerçekçi planlar yaparak meselelerini çözmeleri, ailenin istikrarına, dolayısı ile sıhhatine olumlu istikamette katkıda bulunur. Sağlıklı aile üyeleri, dengesizliğin olduğu durumlarda da ferdî avantajlarını kullanarak birbirlerini tesirler ve istikrar durumuna geçmede katkıda bulunur.
Sağlıklı aile sisteminin altında yatan en kıymetli faktörlerden birisi de evlilik kurumunun gücü ve sıhhatidir (Bevers, 1985; Levee, McCubbin &Olsan, 1987). Evlilik kurumu, sıhhatini evliliği gerçekleştiren bireylerin şahsî hayatlarından alır. Bayan ve erkekten her birinin ahenk marifeti, irtibata açık olması, hislerini söz etmesi, karşılıklı olarak bu alanlarda birbirlerini etkilemesi, şahsî gelişimleri için fedakârlık etmeye ve özveri göstermeye istekli olması, oluşturdukları ailenin sıhhatini da olumlu tesirler (Stabb, 2005).
Araştırmaya nazaran, (Krysan, Moore&Zill,1990; Stinnet &DeFrain, 1985), sağlıklı ailelerin özelliklerini şunlardır:
1- Sorumluluk
2- Takdir etme
3- Bir arada vakit geçirmeye duyulan istek
4- Tesirli bağlantı modelleri
5- Dini / manevî ahenk
6- Krizlerde olumlu hal içinde baş edebilme
7- Şahısların teşvik edilmesi
8- Besbelli roller
9- Büyüme – Üretim yapısı ve Gelişim Modelleri
1. Sorumluluk
Sağlıklı aile özellilerinin içerisinde yer alan sorumluluk duygusu, ailenin bir ortada olmasını sağlayan en değerli özelliklerin başında gelir. Aile sistemindeki sorumluluk, sadece aile içi ilgilerle sonlu kalmaz, aile üyelerinin aile dışı ferdî ilgileriyle de irtibatlıdır. Bireyler, hayatlarında sorumluluk hissine sahip oldukları ölçüde, aile içinde de o derece sorumlu davranır, bu da aile sisteminin sıhhatini olumlu tarafta tesirler.
Sorumluluk ailede aktiviteler ile görülür. Üyelerin vakitlerini aile üyeleri için ayırması, aile içindeki sorumluluk oranını göstermektedir.
Sorumluluk birebir vakitte aileye sadık kalınmasını da gerektirir. Aile bağlılığı hisler ve niyetler üzerine kurulur. Birbirlerine karşı sorumlu olmayan çiftlerin bağlılıkları da sorumlulukları ile orantılıdır. Sona eren evliliklere bakıldığında, çiftlerin birbirlerine karşı sorumlu olmadıkları ve evliliğin aldatma ile son bulduğu ya da zedelendiği görülmektedir.
2. Takdir etme
Takdir etme de tıpkı sorumluluk üzere aileleri bir ortada tutan aile sisteminin sıhhatini direkt etkileyen bir özelliktir. Bireylerin yaşantılarında meydana gelen olumlu değişimleri ya da muvaffakiyetleri kelamlı olarak ya da fizikî yollarla tabir etmek, aile üyelerinin birbirlerine olan bağlılığını arttırır.
Takdir etme ve edilme, aile içindeki olumsuz bağlantı biçimlerinden kaynaklanan tartışmaların sayısını azalttığı bilinmektedir. Takdir etmek yalnızca takdir gören açısından değil, takdir eden açısından da onur verici bir davranıştır. Nasıl ki bireyler kendileri hakkında olumlu cümleler duyduklarında uygunluk halleri artıyorsa, bunları “biz duygusu” içinde lisana getirmek de aile içinde bulunan bireylerin düzgünlük hallerini arttırır, aile bağlılığına katkı sağlar.
3. Birlikte vakit geçirmeye duyulan istek
Sağlıklı aileler hem nicelik hem de nitelik olarak vakitlerini birlikte geçirme eğilimindedirler. Birlikte vakit geçirmenin altında yatan temel fikir, hislerin ve fikirlerin paylaşılması içindir. Birlikte olabilmek ismine planlanan vakit, kısa bir vakit olmasından öte, etkileşimleri ortaya çıkaracak, his ve kanıların paylaşılmasını sağlayacak kadar uzun müddetli olmalıdır.
4. Tesirli bağlantı modelleri
Aile içi irtibat, aile sistemi içindeki bilginin paylaşılmasını anlatmaktadır. Aile sistemi sağlıklı olduğunda, aile üyeleri birbirlerinin mesajlarına sözel ya da fizikî irtibat yollarını kullanarak yanıt verir, gerektiğinde bağlantılarında (mesajlarda) eksik noktaları tamamlarlar.
Sağlıklı ailelerin kullandıkları bağlantının temel ögeleri, takviye, anlayış ve empatidir (Giblin, 1994). Bu özellikler Brock ve Bernard’ ın günlük aile bağlantı durumlarının karakteristik halini çizdikleri çalışmalarında ortaya çıkan sonuçla da benzerlik göstermektedir. (1999) Brock ve Bernard’ ın yaptığı çalışmada aile içi bağlantı konusunda, “Aile sistemleri sağlıklı olduğunda, meseleler karşısında tahlil arayışları yüksektir. Tahlil arayışı sürecinde iletiler açık ve karşılıklıdır. Tahlil arayışında aile üyeleri birbirine takviye olur ve his ve niyetlerini konuşarak söz ederler.” görüşü lisana getirilmiştir.
5. Dini / manevî ahenk
Dini-ruhani ahenk ailelerin büyük bir çoğunluğunun karakteristik özelliğidir. Hayatın dini-ruhani boyutuna katılma, birebir vakitte âlâ biri olma, evlilik ve aile sıhhati ile de ilgilidir. Dini-ruhani inanç ve uygulamalar ailelere karmaşıklık durumunda, karmaşanın üstesinden gelmekte, güçlü olmakta tıpkı vakitte yaşamak için ahlaki prensipleri ve manayı bulmada yardımcı olur.
Yapılan bir araştırmada, din ve ruhanlığın, klasik kimi kümelerin hayatında başkalarından daha fazla kıymetli rol oynadığı da belirlenmiştir. Örneğin ortak dini-ruhani inanç, Afrika kökenli Amerikalıların kölelik baskısından, sivil halkların hareketine kadar desteklediği ve ayakta tuttuğu bir köşe taşıdır.
Tüm örgütlenmiş ve örgütlenmemiş kümelerde, dini-ve manevî bir ahenk vardır. Hatta, ortaçağda söyleyecek hiçbir kelamı olmayan gençler ve epey yaşlılar, çoğunlukla dini ve manevî hayat sıkıntılarına sıklıkla dâhil edilmişlerdir. Bununla birlikte aile üyeleri vefatlar, doğumlar, evlilikler üzere belli olayların olduğu anlarda küme halinde dini ve manevî meseleler ile de ilgilenirler. Dini meselelere karşı ortak ahengi ya da inancı paylaşan ve aslında dini ve manevî uyumlarında motive olan çiftler, bu bahislerde ayrışanlara oranla beraberliklerinden daha fazla doyum aldıklarını belirtmişlerdir.
6. Krizlerde olumlu tutum içinde baş edebilme
Pek çok farklı tipte krizler aile sistemini tesirler. Çoklukla en çok karşılaşılan kriz tipi beklenilen, faal olandır. Beklenilen olan; iddia edilen ve muhtemelen olan olaydır. Örneğin aile sisteminden bir üyenin evlenmek için ya da iş bulup tek başına yaşamak için ailesini terk etmesi üzere. Bu durumlarda olayın işleyişi ya da genel yapısı bilinmesine karşın aile sistemi tekrar de bir kriz yaşar. Bu üzere durumlarda süreci planlı denetim eden aileler evvelki misal krizleri anımsama, daha tecrübeli olanlardan tavsiyeler alma, bağlantı kurmaya çalışma ve bu geçiş periyotları ile uğraşabilmek için hislerini tabir etme üzere başa çıkma stratejileri kullanır.
Bir de beklenmedik olaylar vardır ki bunlar umulmadan, öngörülmeden oluşan krizlerdir. Aile sistemi, beklenmedik durumlara karşı hazırlıksız-deneyimsiz yakalandığında beklenmedik durumu panik halinde yaşayabilir. Bu da aile sisteminin daha çok zedelenmesine, krizden daha çok hasar görmesine neden olabilir. Beklenmedik kriz durumlarında sağlıklı aileler, birbirlerine hislerini tabir ederek başa çıkarlar.
7. Şahısların teşvik edilmesi
Aileler bir sistem içinde varoluşlarını geliştirdikleri ve sürdürdükleri için, en güçsüz üyeleri kadar güçlüdür. Buradan etkileşimli bir sistem içinde yaşayan ailenin, sistemin sıhhatini güçlü tutabilmek için güçsüz aile üyelerini destekleyerek, onların yetenekleri geliştirilerek, ailenin tüm gücünü arttırması hedeflenir. Bu süreç genelde sistematik olarak yapılır ve aile hayatı döngüsünde uygulanır.
Hayat döngüsünde aile üyelerini kimi vakitlerde teşvik etmek, başka vakitlerde teşvik etmekten daha kıymetlidir. Bu vakitler;
· Eğitim sürecine katılan okul çağı çocuğunda,
· Fizikî değişimlerle ve akran kümeleri ile baş eden ergenlerde,
· Ailesinden ayrılan ve kendi yaşantısını oluşturan beliren yetişkinlerde,
· Eşini kaybeden aile üyelerinde.
Bireylerin teşvik edilmesi yalnızca aile sıhhatini ilgilendirdiği için değil, “aile olma” kavramını yaşatmak için de gereklidir.
8. Bariz roller
Aile sistemi içindeki roller, aile vazifelerini yerine getirebilmek için aile üyelerine nazaran atanmış rollerdir. Sağlıklı (normal) ailedeki roller bariz, uygun tahsis edilmiş, karşılıklı ahenk sağlamış, tamamlanmış ve kurallı olmalıdır.
Sağlıklı ailelerde roller yaş, kültür, gelenek üzere etmenler tarafından belirlenir. Lakin belirlenen etmenler kesin sonlarla birbirinden ayrılmaz ve üyelere atanmaz. Sağlıklı ailelerde rol seçimi esnek ve değiştirilebilir bir özellik de gösterir.
Sağlıklı bir ailede ailenin geçim kaynağı, anne baba tarafından sağlanır. Çocukların eğitimine ayrılan bütçe, onların en uygun eğitimi almaları için gerekli olan ölçü kadardır. Çocukların çalışması lakin eğitimlerini tamamlamalarının akabinde kabul görür ve çocuklar aile bütçesine katkı sağlaması beklenmez.
9. Büyüme – Üretim yapısı ve Gelişim Modelleri
Sağlıklı aile sistemleri büyüme – genişleme yolunda uygun ve bariz olarak aile geleceğini şekillendirirler. Bu şekillendirme planlı ve denetimli bir halde yapılır.
Geleceği şekillendirme, organize etme ihtiyacının temel nedeni, ailenin geçmişini devam ettirmek, aile sisteminin sürekliliğini sağlamaktır. Sosyolojik bulgular, bu ihtiyacın doğu kültürlerinde, erkek çocuklara verilen manevi kıymetin değeri ile söz edildiğini göstermektedir.
Ailelerin oluşum bakımından farklı biçimlerde organize edildiklerini de görmekteyiz.
Aile tipleri birçok farklı formda organize olsalar da en önemli görülen tipler şunlardır:
Çekirdek Aile: Anne-baba ve evlenmemiş çocuklardan oluşan aileye çekirdek aile denir.
Geniş(geleneksel) Aile: Büyükanne ve büyükbaba ile onların çocuklarının ve torunlarının birebir çatı altında yer aldığı aile biçimidir.
Çözülen Aile: Bu tip ailelerde karı-koca bağlantıları çok zayıf bir haldedir. Parçalanmış yahut tamamlanmamış aileler çözülen ailenin iki temel tipidir.
a-Parçalanmış Aile: Çoklukla eşlerin birinin vefatı yahut boşanma hasebiyle aileden ayrılmasıyla ortaya çıkar. Lakin ülkeler ortasında vakit zaman meydana gelen zarurî göçlerle aileler parçalanabilmektedir.
b-Tamamlanmamış Aile: Çekirdek ailenin hiçbir vakit kurulmamış halidir. Bu tip ailelerde çocuklar ekseriyetle evlilik dışıdır. Çağdaş toplumlarda ailenin yok olduğunu savunanların görüşü bu biçimdedir.
Aile sistemlerinde, aile üyelerine verilen vazifeler, üyenin maharetine ve yaşına nazaran uygun olmak zorundadır. Bu mecburilik, vazife verilen aile üyesinin aile sistemi içindeki sonlarından çıkmamasında yardımcıdır. Aksi taktirde, özelikle geniş, kalabalık ailelerde aile sistemindeki vazife dağılımından olumsuz etkilenen birey, aile sistemindeki “bir ortada tutma baskısını” göze alarak, sistemin sonlarını zorlayacaktır.
Kişisel ya da aile danışmanlığı hizmeti veren uzmanların, aile sistemini incelemesi bireylerin başa çıkmakta zorlandıkları ahenk alanlarını anlamalarında ve bireylere fark ettirmelerinde “Sorumluluk, Takdir etme, Birlikte vakit geçirmeye duyulan istek, Tesirli irtibat modelleri, Dini / manevî ahenk, Krizlerde olumlu hal içinde baş edebilme, Şahısların teşvik edilmesi, Bariz roller, Büyüme – Üretim yapısı ve Gelişim Modelleri” üzere aile sistemini kıymetlendirme alanlarını, görüşmelerinde aktifli bir biçimde kullanmaları, onların bireyleri ve içinde bulunduğu sistemi anlamalarında yardımcı olacaktır.
Elbette ki uzmanlar, bir aile sistemini anlamak için bu özelliklerin hepsini tıpkı ehemmiyet derecesinde irdelemek, üzerinde çalışmak zorunda değildir. Kimi aileler / bireyler için epey kıymetli olan bir basamak, öteki ailede / bireyde değer sıralamasında farklı noktada olabilir. Lakin sistemin ya da üyenin sağlıksızlığını etkileyen alanın öncelikle güzel belirlenmesi, belirlenen alan üzerine yoğunlaşılması ve uygun müdahale programı geliştirilmesi, sistemin ya da üyesinin sıhhate kavuşmasında birinci derecede ehemmiyet taşımaktadır.
