Türkiye'nin en güncel forumlardan olan forumdas.com.tr'de forumda aktif ve katkısı olabilecek kişilerden gönüllü katkıda sağlayabilecek kişiler aranmaktadır.
iltasyazilim
FD Üye
Ak Hunlar Ortadoğu Hunları
AkHunlar
Hunlar ın büyük kısmı Volga dan batıya geçerken, onlardan, güneye, İran a inen bir bölük olduğu ileri sürülen Ak Hunlar, 5 asrın ortalarına doğru kuvvetlenerek büyük devlet haline gelmişlerdir Maalesef Hun tarihinin bu noktası en ince ayrıntısına kadar açıklığa kavuşmuş değildir Hâkimiyetini Hazar kıyılarından Kuzey Hindistan a, Afganistan a, İç Asya ya değin genişleten bu kavim veya kavimlerin adının farklı alanlara yönlendirilmiş vesikalarda başka başka şekilde kaydedilmiş olması durumu daha da karıştırmaktadır Bu kavmin Hunlarla akrabalıklarının açıklığı, 520 sıralarında Çinli seyyah Songyun un kayıtlarından anlaşılıyor 5 Asrın ilk yarısında Sâsânîler le çarpışan Akhun hükümdarına hâkan (Kağan) deniyordu II Yazdgird vaktinde (438457), İran üstüne baskılarını artırdıkları yıllarda AkHunlar ın başında en büyük hükümdarı farzedilen Kunhas (başka okuyuşlar: Kuhanaz, Huşnavaz, Ahşunvar, Aksungur Künhan vb) İran iç işlerine karışarak himayesine aldığı Firuz u Sâsânî tahtına çıkarmış (459), hâkimiyetini Afganistan a doğru genişleterek Kuzey Hindistan a dönmüş ve orada Gupta devletini dağıtmıştı (470 e doğru) AkHunlar'ın en büyük iki kabilesi Uar ve Hun kabileleri idi Yönetimine daha çok bu kabileler başat oluyordu
UarHun'lar, İran üzerine baskılarını arttırmış ve 358 yılında Sasanîler ile bir anlaşma yapmışlardı Bu barışma dönemi uzun bir zaman, yaklaşık olarak üç kuşak baştan başa devam etti Fakat Sasanî hükümdarlığına Behram Gor gelince, AkHunlar tekrâr saldırıya geçtiler ve Sasanî Devleti'ni her tarafta sarsmaya başladılar (427 ve sonrası) Daha Sonra AkHunlar'ın başına Kunhas (Kün Han), Sasanîlerin (İran'ın) tahtına da II Yazgird geçti Kunhas İran'ın iç işlerine karışmaya ve isteklerini kabul ettirmeye başladı Himayesine aldığı Sasanî veliahtı Firuz'u İran tahtına çıkardı Sasanî tahtına oturan Firuz, AkHun Devleti'ne aidat veriyorCeyhun üzerindeki Tirmiz ile Vasgirt bölgelerini AkHunlar'a terk etmiş bulunuyordu Hem, güzel kızını da Türk hakanına vermeyi vaad etmişti Kunhas söz kesilen prensesin gönderilmesini istediği vakit Firuz hileye başvurdu Güzel bir cariyeyi kendi kızı imiş gibi Kunhas'a gelin gönderdiFakat cariye gerçeğin anlaşılacağını sezdiği için hileyi açıkladı Bunun üstüne Kunhas, Firuz'un güya takviye için gönderdiği en meşhur kumandanlarını öldürttü
Sasanî hükümdarı Firuz, öldürülen kumandanlarının intikamını edinmek ve AkHun baskısından adamakıllı kurtulmak için bir sefer düzenledi Kunhas da gerekli tedbiri almıştı Sasanî ordusunu gizli geçitli dağlık bir bölgeye düşürdü Turan taktiğini uygulayarak, ordusunu, tedbîr almadan ilerleyen Sasanîlerin önünden çekti Bunu kaçış zanneden Sasanî ordusu çabuk geçide girdi Lakin geçidin arkasını tutan Kunhas'ın birlikleri geriden aniden saldırıya geçince, çekilir gibi görünen ana kuvvetler de dönüp geçidin ağzını tuttular Sasanî ordusu her taraftan sarılmış, pusuya düşürülmüştü Firuz, ağır vergi şartlarını kabul edeceğini söyleyerek barıştırma istedi Kunhas ona şu cevabı verdi : Gelirsin, askerin de görebileceği bir yerde ayaklarıma kapanarak özür dilersin, oysa o süre çemberi kaldırırım !Bu, kabul edilir bir koşul değildi Lakin Firuz kabul ettiKunhas'ın ayaklarına kapanıp özür diledi İki tarafın askerleri bu manzarayı ibretle seyretti
Bu Nedenle, savaş olmadan ordular çekilmişti Firuz gururunu yitirmiş, ama ordusunu kurtarmıştı İntikam ateşiyle yanıp tutuşuyordu Onun için çok geçmeden tekrâr savaş açtı Bu kere sıcacık geçitlere girmeyecek, aynı hatayı yapmayacaktı Lakin, Kunhas da aynı taktiği uygulayacak değildi Savaşı düzlükte yapacaktı Sasanî ordusunu çekebileceği düzlükte keşifler yaptırdı Saptama edilen yerde çabuk bir egzersiz ile derin çukurlar kazdırdı Sonradan bu çukurların üzerini belirli olmayacak şekilde kapattı Arada zikzaklı bakımlı geçitler bırakmıştı ve bu geçidi kendi askerleri biliyorlardı Kunhas, düşman saldırıya geçince az bir direniş gösterdi Daha Sonra, yenilgiyi kabul etmişcesine, askerlerini, bildikleri geçitlerden geri çekti Bunu görebilen Firuz ordusunu ileri sürdü ve kazılan çukurlara gelip saplandı Sasanî askerinden ölenler çoktu Firuz da hayatını kurtaramamıştı Sasanîler Kunhas'ın ileri sürdüğü ağır şartları kabul edince uzlaşma anlaşması yapıldı İki ülke arasında bir süre uzlaştırma devam etti
Mazdek İsyanı
M 483 yılında Ceyhun kıyılarında AkHunlar kadar mağlûp edilerek yıllık vergiye bağlanan Sâsânîler in bu sırada geçirdiği dinîsosyal bir sarsıntı ülkelerini ihtilâle sürükledi Bu Mazdek isyanı idi Zerdüşlükten ilham bölge Mezdek, Mani inancındaki ikili telâkki (ışıkkaranlık, iyilikkötülük mücadelesi) üzerine, o tarihlerde yorulan ve iktisadî darlık içine düşen topluluğu ıslah etmek iddiası ile, sosyal huzursuzluk etkenlerini de ekleyerek, düşüncelerini yaymağa başladı Buna göre insanların saadetini bozan iki unsur: servet ve bayan, herkesin karşılıklı malı olarak kabul edildiği takdirde yeryüzünde musibet kalkacaktı
Bu o zamanlar ilkel komünist propaganda neticesinde servet sâhipleri ve âile müessesesine karşısında kışkırtılan halk müziği, Mazdek ve müritleri tarafından ayaklandırıldı Asîller ve din adamları öldürüldü Kadınlar tecavüze uğradı, evler, konaklar yağmalandı ve yıkım edildi Devletin sağlık durumu kazanacağı hususunda Mazdek e güvenmek gafletini gösteren Şah Kavad (M 488531) de hapsedilmişti, ama o kaçmak imkanını bularak komşu AkHunlar a sığındı İran da olup bitenleri yakından peşine düşüp takip eden AkHun hükümdarı, insanlık yararına hiçbir şey göremediği Mazdek hareketini kırıp yok etmek için, Kavad ı 30 bin karakter Hun süvâri birliği başında İran a yolladı (M 499) Bu suretle Şah ihtilâli bastırdı ve hâdiselerin gelişmesinden felâketi anlayan halkın da yardımı ile Mazdek ve taraftarları yakalanarak idam edildi Tabiatıyla temizlik ve ülkenin huzura kavuşturulması uzun bir zamana gereklilik gösterdiğinden, Sâsânî imparatorluğunda adalet, adâlet ve sahiplik esasında bayağı armoni, daha ziyâde Kavad ın oğlu Anurşivan (M 531579) devrinde kurulmuştur ama, bu şehinşah tarihte Âdil lâkabı ile anılır Çin kaynaklarına göre, İç Asya da Karaşar, Kuça, Aksu, Kaşgar ve etrafını hâkimiyetlerine alan AkHunlar bu arada Kandahar ı ve 484 yıllarında Kuzey Hindistan ı zapt ettiler Bu harekât Tegin ünvanını içeren ve Kâbil de oturan Toramana adındaki başbuğu tarafından idare edilmişti
AkHun Devleti nin Yıkılışı
İran da Anuşirvan büyük bir devlet adamı olarak belirdikçe AkHunveya diğer adlarıyla Eftalitler sönükleşti 552 yılında Orta Asya da GökTürk hakanlığı kurulup İstemi Yabgu, Maveraünnehir bölgesinde faaliyete geçtiği vakit ise, AkHunEftalit Devleti iki büyük imparatorluk aralarında sıkıştı GökTürk lerin amansız hasım bildikleri Juan Juan larla olan siyasi ve akrabalık bağları da üstünlük vermedi Anuşirvan ile İstemi nin ortaklaşa hareketleri neticesinde AkHun iktidarı yıkıldı ve ülke GökTürkler le İranlılar arasında paylaşıldı (564) Bu suretle üç kol halinde gelişmiş olan Hun siyasî hakimiyeti tarihe karıştı Üç kol halinde gelişmiş olan Hun siyasi hakimiyeti bu şekilde tarihe karışmış olmakla birlikte Hunlara mensup Türk soyundan dağıtılmış kütleler Asya,Avrupa ve Afrika kıtalarında Tabgaç, Gök Türk, Türgiş, Karluk, Uygur, Oğuz, Bulgar, Sabar, Hazar, Kuman, Peçenek vb gibi türlü isimler aşağı yeni ve kuvvetli devletler ve imparatorluklar kurarak yaşamağa devam etmişlerdir Türk milletinin birer parçası olan bu kütleler bununla birlikte Rus, Macar, İslavBulgar, Romen, Gürcü devletlerinin kuruluş ve gelişmesinde rol oynamışlar, kendilerinden sonra gelecek olan İslamTürk siyasi teşekküllerine askeri, yasal ve sosyal yönden asıl kaynak vazifesi görmüşlerdir
*
AkHunlar
Hunlar ın büyük kısmı Volga dan batıya geçerken, onlardan, güneye, İran a inen bir bölük olduğu ileri sürülen Ak Hunlar, 5 asrın ortalarına doğru kuvvetlenerek büyük devlet haline gelmişlerdir Maalesef Hun tarihinin bu noktası en ince ayrıntısına kadar açıklığa kavuşmuş değildir Hâkimiyetini Hazar kıyılarından Kuzey Hindistan a, Afganistan a, İç Asya ya değin genişleten bu kavim veya kavimlerin adının farklı alanlara yönlendirilmiş vesikalarda başka başka şekilde kaydedilmiş olması durumu daha da karıştırmaktadır Bu kavmin Hunlarla akrabalıklarının açıklığı, 520 sıralarında Çinli seyyah Songyun un kayıtlarından anlaşılıyor 5 Asrın ilk yarısında Sâsânîler le çarpışan Akhun hükümdarına hâkan (Kağan) deniyordu II Yazdgird vaktinde (438457), İran üstüne baskılarını artırdıkları yıllarda AkHunlar ın başında en büyük hükümdarı farzedilen Kunhas (başka okuyuşlar: Kuhanaz, Huşnavaz, Ahşunvar, Aksungur Künhan vb) İran iç işlerine karışarak himayesine aldığı Firuz u Sâsânî tahtına çıkarmış (459), hâkimiyetini Afganistan a doğru genişleterek Kuzey Hindistan a dönmüş ve orada Gupta devletini dağıtmıştı (470 e doğru) AkHunlar'ın en büyük iki kabilesi Uar ve Hun kabileleri idi Yönetimine daha çok bu kabileler başat oluyordu
UarHun'lar, İran üzerine baskılarını arttırmış ve 358 yılında Sasanîler ile bir anlaşma yapmışlardı Bu barışma dönemi uzun bir zaman, yaklaşık olarak üç kuşak baştan başa devam etti Fakat Sasanî hükümdarlığına Behram Gor gelince, AkHunlar tekrâr saldırıya geçtiler ve Sasanî Devleti'ni her tarafta sarsmaya başladılar (427 ve sonrası) Daha Sonra AkHunlar'ın başına Kunhas (Kün Han), Sasanîlerin (İran'ın) tahtına da II Yazgird geçti Kunhas İran'ın iç işlerine karışmaya ve isteklerini kabul ettirmeye başladı Himayesine aldığı Sasanî veliahtı Firuz'u İran tahtına çıkardı Sasanî tahtına oturan Firuz, AkHun Devleti'ne aidat veriyorCeyhun üzerindeki Tirmiz ile Vasgirt bölgelerini AkHunlar'a terk etmiş bulunuyordu Hem, güzel kızını da Türk hakanına vermeyi vaad etmişti Kunhas söz kesilen prensesin gönderilmesini istediği vakit Firuz hileye başvurdu Güzel bir cariyeyi kendi kızı imiş gibi Kunhas'a gelin gönderdiFakat cariye gerçeğin anlaşılacağını sezdiği için hileyi açıkladı Bunun üstüne Kunhas, Firuz'un güya takviye için gönderdiği en meşhur kumandanlarını öldürttü
Sasanî hükümdarı Firuz, öldürülen kumandanlarının intikamını edinmek ve AkHun baskısından adamakıllı kurtulmak için bir sefer düzenledi Kunhas da gerekli tedbiri almıştı Sasanî ordusunu gizli geçitli dağlık bir bölgeye düşürdü Turan taktiğini uygulayarak, ordusunu, tedbîr almadan ilerleyen Sasanîlerin önünden çekti Bunu kaçış zanneden Sasanî ordusu çabuk geçide girdi Lakin geçidin arkasını tutan Kunhas'ın birlikleri geriden aniden saldırıya geçince, çekilir gibi görünen ana kuvvetler de dönüp geçidin ağzını tuttular Sasanî ordusu her taraftan sarılmış, pusuya düşürülmüştü Firuz, ağır vergi şartlarını kabul edeceğini söyleyerek barıştırma istedi Kunhas ona şu cevabı verdi : Gelirsin, askerin de görebileceği bir yerde ayaklarıma kapanarak özür dilersin, oysa o süre çemberi kaldırırım !Bu, kabul edilir bir koşul değildi Lakin Firuz kabul ettiKunhas'ın ayaklarına kapanıp özür diledi İki tarafın askerleri bu manzarayı ibretle seyretti
Bu Nedenle, savaş olmadan ordular çekilmişti Firuz gururunu yitirmiş, ama ordusunu kurtarmıştı İntikam ateşiyle yanıp tutuşuyordu Onun için çok geçmeden tekrâr savaş açtı Bu kere sıcacık geçitlere girmeyecek, aynı hatayı yapmayacaktı Lakin, Kunhas da aynı taktiği uygulayacak değildi Savaşı düzlükte yapacaktı Sasanî ordusunu çekebileceği düzlükte keşifler yaptırdı Saptama edilen yerde çabuk bir egzersiz ile derin çukurlar kazdırdı Sonradan bu çukurların üzerini belirli olmayacak şekilde kapattı Arada zikzaklı bakımlı geçitler bırakmıştı ve bu geçidi kendi askerleri biliyorlardı Kunhas, düşman saldırıya geçince az bir direniş gösterdi Daha Sonra, yenilgiyi kabul etmişcesine, askerlerini, bildikleri geçitlerden geri çekti Bunu görebilen Firuz ordusunu ileri sürdü ve kazılan çukurlara gelip saplandı Sasanî askerinden ölenler çoktu Firuz da hayatını kurtaramamıştı Sasanîler Kunhas'ın ileri sürdüğü ağır şartları kabul edince uzlaşma anlaşması yapıldı İki ülke arasında bir süre uzlaştırma devam etti
Mazdek İsyanı
M 483 yılında Ceyhun kıyılarında AkHunlar kadar mağlûp edilerek yıllık vergiye bağlanan Sâsânîler in bu sırada geçirdiği dinîsosyal bir sarsıntı ülkelerini ihtilâle sürükledi Bu Mazdek isyanı idi Zerdüşlükten ilham bölge Mezdek, Mani inancındaki ikili telâkki (ışıkkaranlık, iyilikkötülük mücadelesi) üzerine, o tarihlerde yorulan ve iktisadî darlık içine düşen topluluğu ıslah etmek iddiası ile, sosyal huzursuzluk etkenlerini de ekleyerek, düşüncelerini yaymağa başladı Buna göre insanların saadetini bozan iki unsur: servet ve bayan, herkesin karşılıklı malı olarak kabul edildiği takdirde yeryüzünde musibet kalkacaktı
Bu o zamanlar ilkel komünist propaganda neticesinde servet sâhipleri ve âile müessesesine karşısında kışkırtılan halk müziği, Mazdek ve müritleri tarafından ayaklandırıldı Asîller ve din adamları öldürüldü Kadınlar tecavüze uğradı, evler, konaklar yağmalandı ve yıkım edildi Devletin sağlık durumu kazanacağı hususunda Mazdek e güvenmek gafletini gösteren Şah Kavad (M 488531) de hapsedilmişti, ama o kaçmak imkanını bularak komşu AkHunlar a sığındı İran da olup bitenleri yakından peşine düşüp takip eden AkHun hükümdarı, insanlık yararına hiçbir şey göremediği Mazdek hareketini kırıp yok etmek için, Kavad ı 30 bin karakter Hun süvâri birliği başında İran a yolladı (M 499) Bu suretle Şah ihtilâli bastırdı ve hâdiselerin gelişmesinden felâketi anlayan halkın da yardımı ile Mazdek ve taraftarları yakalanarak idam edildi Tabiatıyla temizlik ve ülkenin huzura kavuşturulması uzun bir zamana gereklilik gösterdiğinden, Sâsânî imparatorluğunda adalet, adâlet ve sahiplik esasında bayağı armoni, daha ziyâde Kavad ın oğlu Anurşivan (M 531579) devrinde kurulmuştur ama, bu şehinşah tarihte Âdil lâkabı ile anılır Çin kaynaklarına göre, İç Asya da Karaşar, Kuça, Aksu, Kaşgar ve etrafını hâkimiyetlerine alan AkHunlar bu arada Kandahar ı ve 484 yıllarında Kuzey Hindistan ı zapt ettiler Bu harekât Tegin ünvanını içeren ve Kâbil de oturan Toramana adındaki başbuğu tarafından idare edilmişti
AkHun Devleti nin Yıkılışı
İran da Anuşirvan büyük bir devlet adamı olarak belirdikçe AkHunveya diğer adlarıyla Eftalitler sönükleşti 552 yılında Orta Asya da GökTürk hakanlığı kurulup İstemi Yabgu, Maveraünnehir bölgesinde faaliyete geçtiği vakit ise, AkHunEftalit Devleti iki büyük imparatorluk aralarında sıkıştı GökTürk lerin amansız hasım bildikleri Juan Juan larla olan siyasi ve akrabalık bağları da üstünlük vermedi Anuşirvan ile İstemi nin ortaklaşa hareketleri neticesinde AkHun iktidarı yıkıldı ve ülke GökTürkler le İranlılar arasında paylaşıldı (564) Bu suretle üç kol halinde gelişmiş olan Hun siyasî hakimiyeti tarihe karıştı Üç kol halinde gelişmiş olan Hun siyasi hakimiyeti bu şekilde tarihe karışmış olmakla birlikte Hunlara mensup Türk soyundan dağıtılmış kütleler Asya,Avrupa ve Afrika kıtalarında Tabgaç, Gök Türk, Türgiş, Karluk, Uygur, Oğuz, Bulgar, Sabar, Hazar, Kuman, Peçenek vb gibi türlü isimler aşağı yeni ve kuvvetli devletler ve imparatorluklar kurarak yaşamağa devam etmişlerdir Türk milletinin birer parçası olan bu kütleler bununla birlikte Rus, Macar, İslavBulgar, Romen, Gürcü devletlerinin kuruluş ve gelişmesinde rol oynamışlar, kendilerinden sonra gelecek olan İslamTürk siyasi teşekküllerine askeri, yasal ve sosyal yönden asıl kaynak vazifesi görmüşlerdir
*
