Akarsu Aşınım Ve Birikim Şekilleri

Akarsularda aşınım şekilleri
Akarsu aşındırma şekilleri hakkında bilgi
Akarsu birikim şekilleri hakkında bilgi


AKARSU AŞINIM ŞEKİLLERİ

Vadiler

a Boğaz Vadi (Yarma Vadi): Yuksek dağ sıralarını enine yarıp gecen akarsular bu tur vadiler oluştururlar Vadilerin yamacları oldukca diktir ve vadi dardır

Turkiye'de, Kızılırmak, Yeşilırmak, Fırat, Sakarya, Seyhan ve Goksu nehirleri ile Zap suyu boyle vadilerden akarlar

b Kanyon Vadi: Yamaclardaki farklı aşınma sonucu, basamaklı bir bicimde oluşan vadi tipidir Yamaclar oldukca dik ve derindir Genellikle kolay aşınabilen kalın kalker tabakaları icerisinde oluşurlar

Kanyon vadiler, Turkiye ’de pek yaygın değildir Akdeniz Bolgesi ’ndeki Goksu vadisinde kanyonlar gorulur

c Centik (Kertik) Vadi: Akarsu yatağında aşındırma derine doğru suruyorsa “V şekilli vadiler oluşur Bu tur vadilere centik vadi adı verilir

Centik vadiler ulkemizde en yaygın olan vadi tipleridir Dağlık alanlarda bu tur vadilere sıkca rastlanır

d Yatık yamaclı vadi: Farklı aşınma sonucunda farklı yukseklikteki yamaclara sahip olan vadi tipidir Akarsu yatağının eğiminin azaldığı yerlerde gorulur

e Tabanlı vadi: Akarsu aşındırmasının ileri safhalarında oluşan vadi şeklidir Vadi tabanı ova ozelliği kazanır Vadi yamacları iyice yatıklaşır ve belirginliğini kaybeder

Turkiye ’de ozellikle Batı Anadolu ’da bu tur vadiler yaygındır

Menderesler

Akarsular, eğimlerinin azaldığı yerlerde kıvrılarak akarlar Hem aşındırma, hem de biriktirme sonucunda, bu kıvrımlar daha da genişleyerek menderesleri oluştururlarHem aşındırma hem biriktirme şeklidir

Mendereslerde yana aşındırma fazla olduğu icin sık sık yatak değiştirirler Ulkemizde, ovaların tabanlarında ve olgun vadilerdeki akarsular menderesler cizerek akarlar

Menderesler oluşturan bir akarsuyun;

Yatak eğimi azalmıştır
Akarsu hızı azalmıştır
Uzunluğu artmıştır
Aşındırma gucu azalmıştır
Biriktirme faaliyetleri yaygındır

Kırgıbayır (Badlands)

Şiddetli yağmurların oluşturduğu selinti suları, bitki ortusunun bulunmadığı ve kolay aşınabilen arazileri aşındırır

Bunun sonucunda, arazi yuzeyi girintili cıkıntılı bir goruntu alır Bu tur arazilere kırgıbayır adı verilir

Kırgıbayır, ozellikle sağanak yağışların gorulduğu, yarıkurak bolgelerde daha sık meydana gelir Turkiye ’de, İc Anadolu ve Guneydoğu Anadolu bolgelerinde yaygındır

Cağlayan ve Cavlanlar (Şelaleler)

Akarsu yataklarında, bazen bazı tabakalar aşınmaya karşı farklı direnc gosterirler Bunun sonucunda da basamaklar oluşur İşte, akarsuların bu basamaklardan akan kısımlarına cağlayan adı verilmektedir Eğer basamaklar yuksekce ve duşen su miktarı fazla ise, boyle kısımlar da cavlan veya şelale olarak isimlendirilir Ulkemizdeki en tanınmışları, Manavgat Cağlayanı ile Duden, Muradiye ve Gurlevik şelaleleridir

Cağlayan ve cavlanlarda suların yuksekten duştuğu kısım aşınırsa, derin oyuklar oluşur Bu oyuklara dev kazanı adı verilir

Peribacaları

Volkanik arazilerde, selinti sularının, aşınmaya karşı farklı direncteki tabakaları aşındırması sonucunda oluşan şekillerdirOluşumunda volkanik tuflu arazi,sel ve yağmur suları,bitki ortusunun az olması ve ruzgar etkilidİR


Turkiye ’de Nevşehir, Urgup, Goreme, Avanos cevresinde yaygındır

Peneplen (Yontukduz)

Akarsuların ve akarsularla birlikte diğer dış kuvvetlerin, yeryuzunu aşındırması sonucunda deniz seviyesinde hafif dalgalı duzlukler oluşur Bunlara peneplen (yontukduz) adı verilir

Ulkemiz yeryuzu şekilleri IV jeolojik zamanın başlarında toptan yukseldiği icin, ic kısımlarda peneplen izlerini gormek mumkundur

AKARSU BİRİKİM ŞEKİLLERİ

1 Birikinti Konileri ve Yelpazeleri
Dağ yamaclarından duzluğe inen akarsular, taşıdıkları materyalleri eğimin azaldığı yerlerde yarım koni şeklinde biriktirirler Bunlara birikinti konisi denir

Akarsuların taşıdıkları maddeler ince ise, geniş bir alana yelpaze gibi yayılırlar Bunlara da birikinti yelpazesi denir Ulkemizde dağ eteklerinde, bu tip şekillere sıkca rastlanır

2 Dağ Eteği Ovaları
Dağ eteğinde, eğimin azaldığı yerlerde meydana gelen birikinti konileri ve yelpazelerinin zamanla yanlara doğru buyuyerek birleşmeleri sonucu oluşan ovalardır

Bursa ovası, Uludağ ’ın eteğinde oluşmuş bir dağ eteği ovasıdır

3 Dağ İci Ovaları
Dağ iclerinde, eğimin azaldığı yerlerde, akarsuyun taşıdığı malzemeleri biriktirmesi sonucu oluşan duzluklerdir Engebeli ulkelerde daha fazla oluşur

Malatya, Muş, Elazığ ovaları bu şekilde oluşmuşlardır

4 Taban Seviyesi Ovaları
Akarsuların denize yaklaştıkları yerlerde taşıma gucu azdır Boyle yerlerde akarsular, taşıdıkları malzemeleri biriktirirler ve ova yuzeyini aluvyal dolgu alanı haline getirirler Boyle oluşan duzluklere taban seviyesi ovası veya aluvyal taşkın ovası denir

5 Delta Ovaları
Akarsuların taşıdıkları malzemeleri, deniz icerisinde biriktirmesi sonucu, ucgene benzeyen duzlukler meydana gelir Bunlara delta ovası adı verilir

Delta ovalarının oluşabilmesi icin,

Akıntıların olmaması,
Akarsu yukunun fazla olması
Gel git genliğinin az olması ,
Kıyının sığ olması gerekir
Turkiye ’de bircok delta ovası vardır Başlıcaları Cukurova, Bafra ve Carşamba ovalarıdır

6 Taracalar (Sekiler)
Auvyal tabanlı vadi uzerindeki akarsuların, yeniden canlanarak, yatağını kazması sonucunda oluşan yuksekte kalmış eski vadi tabanlarıdır Turkiye ’de, ceşitli zamanlarda epirojenik hareketler gorulduğu icin, vadiler boyunca taracalar gorulur

7 Kum Adacıkları
Akarsu eğiminin azaldığı ve yatağın genişlediği yerlerde, taşınan aluvyonlar ve kumlar kucuk adacıklar şeklinde biriktirilir Bunlara kum adacıkları dENİR