Akarsu Aşınım Ve Birikim Şekilleri

Akarsularda aşınım şekilleri
Akarsu aşındırma şekilleri hakkında bilgi
Dere birikim şekilleri hakkında bilgi


NEHIR AŞINIM ŞEKİLLERİ

Vadiler

a Boğaz Vadi (Yarma Vadi): Yüksek Dağ sıralarını enine yarıp geçen akarsular bu cins vadiler oluştururlar Vadilerin yamaçları oldukça diktir ve vadi dardır

Türkiye'de, Kızılırmak, Yeşilırmak, Fırat, Sakarya, Seyhan ve Göksu nehirleri ile Zap suyu böyle vadilerden akarlar

b Kanyon Vadi: Yamaçlardaki farklı yıpranma sonucu, basamaklı bir biçimde oluşan vadi tipidir Yamaçlar epeyce düşey ve derindir Genel Olarak kolay aşınabilen kalın kireç taşı tabakaları içerisinde oluşurlar

Kanyon vadiler, Türkiye ’de öyle yaygın değildir Akdeniz Bölgesi ’ndeki Göksu vadisinde kanyonlar görülür

c Çentik (Kertik) Vadi: Çay yatağında aşındırma derine içten sürüyorsa “V şekilli vadiler oluşur Bu cins vadilere çentik vadi adı verilir

Çentik vadiler ülkemizde en yaygın olan vadi tipleridir Dağlık alanlarda bu cins vadilere sıkça rastlanır

d Yatık yamaçlı vadi: Öbür eskime sonucunda bambaşka yükseklikteki yamaçlara sahip olan vadi tipidir Nehir yatağının eğiminin azaldığı yerlerde görülür

e Tabanlı vadi: Nehir aşındırmasının ileri safhalarında oluşan vadi şeklidir Vadi tabanı ova özelliği kazanır Vadi yamaçları en ince ayrıntısına kadar yatıklaşır ve belirginliğini kaybeder

Türkiye ’de bilhassa Batı Anadolu ’da bu nesil vadiler yaygındır

Menderesler

Akarsular, eğimlerinin azaldığı yerlerde kıvrılarak akarlar Keza yıpratma, ayrıca de biriktirme sonucunda, bu kıvrımlar daha da genişleyerek menderesleri oluştururlarAyrıca aşındırma keza biriktirme şeklidir

Mendereslerde yana aşındırma fazla olduğu için sıkça yatak değiştirirler Ülkemizde, ovaların tabanlarında ve olgun vadilerdeki akarsular menderesler çizerek akarlar

Menderesler yaratıcı bir akarsuyun;

Yatak eğimi azalmıştır
Akarsu hızı azalmıştır
Uzunluğu artmıştır
Yıpratma gücü azalmıştır
Biriktirme faaliyetleri yaygındır

Kırgıbayır (Badlands)

Şiddetli yağmurların oluşturduğu selinti suları, bitki örtüsünün bulunmadığı ve kolay aşınabilen arazileri aşındırır

Bunun sonucunda, arazi yüzeyi girintili çıkıntılı bir görüntü alır Bu tür arazilere kırgıbayır adı verilir

Kırgıbayır, özellikle sağanak yağışların görüldüğü, yarıkurak bölgelerde daha sık meydana gelir Türkiye ’de, İç Anadolu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde yaygındır

Çağlayan ve Çavlanlar (Şelaleler)

Nehir yataklarında, ara sıra bir takım tabakalar aşınmaya aleyhinde farklı dayanıklılık gösterirler Bunun sonucunda da basamaklar oluşur İşte, akarsuların bu basamaklardan akıcı kısımlarına çağlayan adı verilmektedir Eğer basamaklar yüksekçe ve düşen su miktarı artı ise, böyle kısımlar da çavlan ya da şelale olarak isimlendirilir Ülkemizdeki en tanınmışları, Manavgat Çağlayanı ile Düden, Muradiye ve Gürlevik şelaleleridir

Çağlayan ve çavlanlarda suların yüksekten düştüğü kısım aşınırsa, derin oyuklar oluşur Bu oyuklara dev kazanı adı verilir

Peribacaları

Volkanik arazilerde, selinti sularının, aşınmaya karşı ayrı dirençteki tabakaları aşındırması sonucunda oluşan şekillerdirOluşumunda volkanik tüflü arazi,sel ve yağmur suları,bitki örtüsünün eksik olması ve rüzgar etkilidİR


Türkiye ’de Nevşehir, Ürgüp, Göreme, Avanos çevresinde yaygındır

Peneplen (Yontukdüz)

Akarsuların ve akarsularla birlikte öteki dış kuvvetlerin, yeryüzünü aşındırması sonucunda deniz seviyesinde hafif dalgalı düzlükler oluşur Bunlara peneplen (yontukdüz) adı verilir

Ülkemiz yeryüzü şekilleri IV jeolojik zamanın başlarında toptan yükseldiği için, iç kısımlarda peneplen izlerini görmek mümkündür

NEHIR BİRİKİM ŞEKİLLERİ

1 Birikinti Konileri ve Yelpazeleri
Dağ yamaçlarından düzlüğe inen akarsular, taşıdıkları materyalleri eğimin azaldığı yerlerde yarım koni biçiminde biriktirirler Bunlara birikinti konisi denir

Akarsuların taşıdıkları maddeler ince ise, geniş bir alana yelpaze gibi yayılırlar Bunlara da birikinti yelpazesi denir Ülkemizde dağ eteklerinde, bu müşteri şekillere sık sık rastlanır

2 Dağ Eteği Ovaları
Dağ eteğinde, eğimin azaldığı yerlerde meydana gelen birikinti konileri ve yelpazelerinin zamanla yanlara içten büyüyerek birleşmeleri sonucu oluşan ovalardır

Bursa ovası, Uludağ ’ın eteğinde oluşmuş bir dağ eteği ovasıdır

3 Dağ İçi Ovaları
Dağ içlerinde, eğimin azaldığı yerlerde, akarsuyun taşıdığı malzemeleri biriktirmesi sonucu oluşan düzlüklerdir Zorlu ülkelerde daha artı oluşur

Malatya, Muş, Elazığ ovaları bu şekilde oluşmuşlardır

4 Taban Seviyesi Ovaları
Akarsuların denize yaklaştıkları yerlerde nakliye gücü azdır Böyle yerlerde akarsular, taşıdıkları malzemeleri biriktirirler ve ova yüzeyini alüvyal dolgu alanı haline getirirler Böyle oluşan düzlüklere taban seviyesi ovası ya da alüvyal taşkın ovası denir

5 Delta Ovaları
Akarsuların taşıdıkları malzemeleri, deniz içerisinde biriktirmesi sonucu, üçgene benzeyen düzlükler meydana kazanç Bunlara delta ovası adı verilir

Delta ovalarının oluşabilmesi için,

Akıntıların olmaması,
Çay yükünün artı olması
Gel git genliğinin az olması ,
Kıyının sığ olması gerekir
Türkiye ’de çoğu delta ovası vardır Başlıcaları Çukurova, Bafra ve Çarşamba ovalarıdır

6 Taraçalar (Sekiler)
Aüvyal tabanlı vadi üzerindeki akarsuların, her tarafta canlanarak, yatağını kazması sonucunda oluşan yüksekte kalmış eski vadi tabanlarıdır Türkiye ’de, çeşitli zamanlarda epirojenik hareketler görüldüğü için, vadiler baştan başa taraçalar görülür

7 Kum Adacıkları
Çay eğiminin azaldığı ve yatağın genişlediği yerlerde, taşınan alüvyonlar ve kumlar küçük adacıklar biçiminde biriktirilir Bunlara kum adacıkları dENİR *