Türkiye'nin en güncel forumlardan olan forumdas.com.tr'de forumda aktif ve katkısı olabilecek kişilerden gönüllü katkıda sağlayabilecek kişiler aranmaktadır.
iltasyazilim
FD Üye
Akarsu ile ilgili terimler
Nehir İle İlgili Kavramlar
Yağışlarla yeryüzüne inen yada kaynaklardan çıkarak kayıtlı bir yatak içinde akan sulara akarsu denir
NEHIR HAVZASI:
Akarsuyun sularını topladığı alana o akarsuyun havzası denir Yeryüzünde havzası en geniş olan çay Amazon'dur
Nehir havzaları iki kısma ayrılır;
a) Açık Havza: Sularını deniz yada okyanuslara boşaltan havzalardır Kızılırmak, Çoruh, Fırat, Gediz, Sakarya, Dicle, Meriç gibi havzalar açık havzalara örnektir
b)Kapalı Havza: Sularını deniz yada okyanuslara ulaştıramayıp kuruyan veya kara içerisindeki çanaklara (göllere) boşaltan havzalardır Türkiye ’deki başlıca kapalı havzalar; Van gölü, Tuz gölü, Göller yöresi, Konya ovası, Eber kapalı havzalarıdır
AKARSU AĞI:
Akarsıların kollarıyla birlikte oluşturduğu su ağına Nehir Ağı denir Çay ağı, sık veya seyrek edinmek üzere ikiye ayrılır
SU BÖLÜMÜ ÇİZGİSİ:
Bir akarsuyu komşu dere havzasından ayıran sınıra su bölümü çizgisi denir Su bölümü çoğunlukla dağların en yüksek kesiminden geçer
KAYNAK:
Akarsuyun doğduğu yere kaynak denir Kaynaklar çoğunlukla yeraltı sularının yüzeye çıktığı yerlerdir
AĞIZ:
Akarsuyun suyunu boşalttığı kısma akarsuyun ağzı denir
ÇIĞIR:
Akarsuyun akışı esnasında muhakkak bölümlere çığır denir Kaynağa yakın kısımlara yukarı çığır, ağIza yakın kısımlarına ise aşağı çığır adı verilir
TALVEG:
Bir çay yatağının en derin noktalarını birleştiren çizgiye talveg denir
AKIŞ:
Debi (Akıntı), dere yatağının herhangi bir kesitinden birim zamanda geçen su miktarıdır m³sn olarak ifade edilir Dünyada akımı en yüksek olan çay Amazon, Türkiye ’de ise Fırat tır
NEHIR REJİMİ:
Akarsuyun akımında yıl her tarafında meydana gelen değişikliğe nehir rejimi denir
DERE REJİMİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER:
1 Yağış Rejimi: Yağış rejimi ahenkli olan bölgelerde dere rejimi düzenli olur Ekvatora Yakın (Amazon,Kongo) ve Ilıman Okyanusal iklim bölgelerinin (Rhen,Sen) akarsuları yağış rejiminden dolayı düzenli akışa sahip akarsulardır Bir mevsimi yağışlı, diğer mevsimi kurak geçen iklim bölgelerindeki (Muson,Akdeniz,Karasal) akarsular düzensiz rejim gösterirler
2 Kar Yağışı: Yağan karlar hemen akarsuya karışamayacağı için kar yağan aylarda cereyan azalır Karlar erime devrelerinde akarsuyu besleyerek su miktarının artmasına neden olurlar
3 Sıcaklık: Sıcaklık değerlerinin yükselmesi buharlaşmayı da arttıracağından su miktarı azalır,rejim düzensizleşir
4 Yerşekilleri: Yükselti, eğim ve bakı faktörü rejimi etkiler Yükselti arttıkça sıcaklık ve buharlaşma azalır, yağışlar artar Bu da akımı arttırır Muhakkak bir yükseltiden sonra yağışlar kar şeklinde olacağından cereyan azalır Eğimin fazlalığı, buharlaşma ve toprak içine sızmayı azaltarak akımı arttırır Islak rüzgarlara dönük yamaçlar daha fazla yağış alacağından buradaki akarsuların akımı daha yüksektir
5 Zeminin Yapısı: Suyu yeraltına geçiren geçirimli tabakalardan akan akarsuların su kaybı artar, geçirimli tabakalardan yeryüzüne çıkan ve kaynak suları ile beslenen akarsular akımları yüksektir Mesela; Toroslardan doğup geçirimli kalker tabaklardan akıcı ve Akdeniz'e dökülen akarsular bu özelliktedir
6 Bitki Örtüsü: Ağaçlar su baskını sularının hızını keserek dal ve yapraklar yağmur tanelerini tutarak yağışın zemine sızmasına olasılık sağlarlar Böylece yağışların akarsulara yavaşça katılımını sağlayarak dere rejimini düzenlerler
7 Göller ve Barajlar: Göllerden ve barajlardan çıkan suların rejimleri nispeten düzenlidir Belirli bir mesafede ahenkli rejimde akarlar Ama sonra iklim koşullarına yan olarak düzensizleşirler
REJİMLERİNE GÖRE AKARSULAR:
1) Uyumlu Rejimli Akarsular: Sene her tarafında cereyan değişikliğinin az olduğu akarsulardır
2) Yamalı Rejimli Akarsular: Sene boyunca akım değişikliğinin fazla olduğu akarsulardır
3)Karma Rejimli Akarsular: Sularını ayrı iklim bölgelerinden toplayan akarsulardır Türkiye akarsuları çoğunlukla karma rejimlidir Çünkü kısa mesafede iklim değişmeleri görülür
4)Sel Rejimli Akarsular: Yağışlı dönemlerde coşkun akarsular haline gelip, verimsiz dönemde kuruyarak ortadan kalkan akarsulardır Misal: İç Anadolu Bölgesi akarsularında olduğu gibi
5)Kaynak Sularıyla Beslenen Akarsular: Gür kaynaklarla beslenen ve seviyelerinde çok eksik değişikliğin olduğu akarsular da vardır Misal: Manavgat Çayı gür karstik kaynaklarla beslendiği için Akdeniz ’deki diğer akarsulara tarafindan daha ahenkli akıma sahiptir
DENGE PROFİLİ:
Çay yatağının taban seviyesine ulaşması sonucunda ortaya meydana çıkan profile denge profili denir Türkiye'deki akarsuların çoğu, genç oluşumlu olduklarından denge profilini bulmamışlardır *
Nehir İle İlgili Kavramlar
Yağışlarla yeryüzüne inen yada kaynaklardan çıkarak kayıtlı bir yatak içinde akan sulara akarsu denir
NEHIR HAVZASI:
Akarsuyun sularını topladığı alana o akarsuyun havzası denir Yeryüzünde havzası en geniş olan çay Amazon'dur
Nehir havzaları iki kısma ayrılır;
a) Açık Havza: Sularını deniz yada okyanuslara boşaltan havzalardır Kızılırmak, Çoruh, Fırat, Gediz, Sakarya, Dicle, Meriç gibi havzalar açık havzalara örnektir
b)Kapalı Havza: Sularını deniz yada okyanuslara ulaştıramayıp kuruyan veya kara içerisindeki çanaklara (göllere) boşaltan havzalardır Türkiye ’deki başlıca kapalı havzalar; Van gölü, Tuz gölü, Göller yöresi, Konya ovası, Eber kapalı havzalarıdır
AKARSU AĞI:
Akarsıların kollarıyla birlikte oluşturduğu su ağına Nehir Ağı denir Çay ağı, sık veya seyrek edinmek üzere ikiye ayrılır
SU BÖLÜMÜ ÇİZGİSİ:
Bir akarsuyu komşu dere havzasından ayıran sınıra su bölümü çizgisi denir Su bölümü çoğunlukla dağların en yüksek kesiminden geçer
KAYNAK:
Akarsuyun doğduğu yere kaynak denir Kaynaklar çoğunlukla yeraltı sularının yüzeye çıktığı yerlerdir
AĞIZ:
Akarsuyun suyunu boşalttığı kısma akarsuyun ağzı denir
ÇIĞIR:
Akarsuyun akışı esnasında muhakkak bölümlere çığır denir Kaynağa yakın kısımlara yukarı çığır, ağIza yakın kısımlarına ise aşağı çığır adı verilir
TALVEG:
Bir çay yatağının en derin noktalarını birleştiren çizgiye talveg denir
AKIŞ:
Debi (Akıntı), dere yatağının herhangi bir kesitinden birim zamanda geçen su miktarıdır m³sn olarak ifade edilir Dünyada akımı en yüksek olan çay Amazon, Türkiye ’de ise Fırat tır
NEHIR REJİMİ:
Akarsuyun akımında yıl her tarafında meydana gelen değişikliğe nehir rejimi denir
DERE REJİMİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER:
1 Yağış Rejimi: Yağış rejimi ahenkli olan bölgelerde dere rejimi düzenli olur Ekvatora Yakın (Amazon,Kongo) ve Ilıman Okyanusal iklim bölgelerinin (Rhen,Sen) akarsuları yağış rejiminden dolayı düzenli akışa sahip akarsulardır Bir mevsimi yağışlı, diğer mevsimi kurak geçen iklim bölgelerindeki (Muson,Akdeniz,Karasal) akarsular düzensiz rejim gösterirler
2 Kar Yağışı: Yağan karlar hemen akarsuya karışamayacağı için kar yağan aylarda cereyan azalır Karlar erime devrelerinde akarsuyu besleyerek su miktarının artmasına neden olurlar
3 Sıcaklık: Sıcaklık değerlerinin yükselmesi buharlaşmayı da arttıracağından su miktarı azalır,rejim düzensizleşir
4 Yerşekilleri: Yükselti, eğim ve bakı faktörü rejimi etkiler Yükselti arttıkça sıcaklık ve buharlaşma azalır, yağışlar artar Bu da akımı arttırır Muhakkak bir yükseltiden sonra yağışlar kar şeklinde olacağından cereyan azalır Eğimin fazlalığı, buharlaşma ve toprak içine sızmayı azaltarak akımı arttırır Islak rüzgarlara dönük yamaçlar daha fazla yağış alacağından buradaki akarsuların akımı daha yüksektir
5 Zeminin Yapısı: Suyu yeraltına geçiren geçirimli tabakalardan akan akarsuların su kaybı artar, geçirimli tabakalardan yeryüzüne çıkan ve kaynak suları ile beslenen akarsular akımları yüksektir Mesela; Toroslardan doğup geçirimli kalker tabaklardan akıcı ve Akdeniz'e dökülen akarsular bu özelliktedir
6 Bitki Örtüsü: Ağaçlar su baskını sularının hızını keserek dal ve yapraklar yağmur tanelerini tutarak yağışın zemine sızmasına olasılık sağlarlar Böylece yağışların akarsulara yavaşça katılımını sağlayarak dere rejimini düzenlerler
7 Göller ve Barajlar: Göllerden ve barajlardan çıkan suların rejimleri nispeten düzenlidir Belirli bir mesafede ahenkli rejimde akarlar Ama sonra iklim koşullarına yan olarak düzensizleşirler
REJİMLERİNE GÖRE AKARSULAR:
1) Uyumlu Rejimli Akarsular: Sene her tarafında cereyan değişikliğinin az olduğu akarsulardır
2) Yamalı Rejimli Akarsular: Sene boyunca akım değişikliğinin fazla olduğu akarsulardır
3)Karma Rejimli Akarsular: Sularını ayrı iklim bölgelerinden toplayan akarsulardır Türkiye akarsuları çoğunlukla karma rejimlidir Çünkü kısa mesafede iklim değişmeleri görülür
4)Sel Rejimli Akarsular: Yağışlı dönemlerde coşkun akarsular haline gelip, verimsiz dönemde kuruyarak ortadan kalkan akarsulardır Misal: İç Anadolu Bölgesi akarsularında olduğu gibi
5)Kaynak Sularıyla Beslenen Akarsular: Gür kaynaklarla beslenen ve seviyelerinde çok eksik değişikliğin olduğu akarsular da vardır Misal: Manavgat Çayı gür karstik kaynaklarla beslendiği için Akdeniz ’deki diğer akarsulara tarafindan daha ahenkli akıma sahiptir
DENGE PROFİLİ:
Çay yatağının taban seviyesine ulaşması sonucunda ortaya meydana çıkan profile denge profili denir Türkiye'deki akarsuların çoğu, genç oluşumlu olduklarından denge profilini bulmamışlardır *
