Türkiye'nin en güncel forumlardan olan forumdas.com.tr'de forumda aktif ve katkısı olabilecek kişilerden gönüllü katkıda sağlayabilecek kişiler aranmaktadır.
iltasyazilim
FD Üye
Akarsuların Oluşturduğu Şekiller,
Çay Şekilleri
Ülkemizde akarsuların aşındırmayla oluşturdukları şekillerin başında vadiler kazanç Vadiler, akarsuların içinde aktığı uzun çukurluklardır Vadiler, akarsuların yaptığı aşındırmayla yana doğru, derinlemesine gelişir Öteki yana da geriye yıpratma sonucu boylarını uzatırlar
Akarsuların derine aşındırması, döküldükleri deniz veya gölün seviyesine değin devam eder Akarsular bu seviyeye göre yapabilecekleri aşındırmayla vadilerine enine, içe doğru ve boylu boyunca uzatırlar
Yamaçlardaki vadiler, tabansız vadilerdir Bunlara kertik vadi veya “V denir
Düşey yamaçlarda eğim fazla olduğu için hızla akar Onun için aşındırma güçleri fazladır Bu vadiler büklüm yapmadan uzanır Enini aşındırmadan fazla derine yıpratma etkilidir Onun için yamaçlar diktir Doğu Karadeniz Dağlarının kuzeye bakam yamaçlarındaki sıka boylu vadiler böyledir
Düz yerlerdeki dere vadileri, geniş tabanlıdır Böyle vadiler içinde akarsular büklümler yaparak akar Bu vadiler de derine aşındırma yavaşlamış enine yıpratma devam etmektedir Geniş vadi tabanı içerisinde akarsa yayvan bir yatak içinde akar Tabanlı vadilerin yamaçları yatıktır Düzlüğe ulaştıkları yerlerdeki vadilerde geniş tabanlıdır
Türkiye ’de akarsuların oluşturduğu diğer bir vadi biçimi de boğazlar akarsuların sert kütle içinde açmış oldukları rahat ver derin vadilerdir Akarsular sert kütleleri az kalsın yararak geçmişlerdir Bu yüzden bu boğazlara yarma vadiler denir
Yatay katmanlı arazi içine oyulmuş yer alan boğazlara kanyon vadi denir Türkiye ’de bu tip vadilere Torosların yatay katmanlı kalkerleri içerisinde rastlanır
Türkiye ’deki bir başka dere aşındırması da dev kazanıdır Bunlar çay yatakları içinde çağlayan ve çavlanlarda suyun düştüğü yerde oluşan çukurluklardır Buralarda biriken sular küçük göller oluşturmuştur Akdeniz Bölgesi ’nde Düden ve Manavgat akarsularında tipik örnekleri vardır
Bazı akarsular geniş vadi tabanlarında büklümler yaparak akar Bunlara Menderes denir Mendereslerin oluştuğu yerde vadi tabanının eğimi fazla azdır Eğer Menderesler vadi tabanına gömülmüş ise bunlar gömük menderes olarak isimlendirilir
Akarsularla birlikte yağmur, selcik ve sel sularının meydana getirdikleri başka bir aşınım şeklide peri bacalarıdır Bunlar, volkan tüfleri içinde oluşmuş fazla özel şekillerdir Aynı arazide rüzgar aşındırmasının da etkisi ile mantar kaya (iblis masası) gibi şekiller oluşur
Peri bacaları, vadi ve yayla yamaçlarında yağmur, selcik ve sel sularının oluşturduğu yarıntılar aralarında meydana gelen piramit şeklindeki oluşuklardır Bunların bazıların tepesinde sert bir katman kalıntısı bulunmaktadır
Örnek Ürgüp Göreme, Nevşehir çevresinde peri bacısı örnekleri vardır
Peneplenler, öncelikle akarsular almak üzere rüzgar erozyonu ve yüzeysel erozyonun da etkisi ile meydana gelir iyice oluşabilmesi için fazla uzun bir zaman yer kabuğu hareketlerinin olmaması gerekir
Akarsuların oluşturdukları şekillerin bir kısmı da onların taşıdıkları malzemeyi biriktirmeleri sonucu oluşur Bunların başında birikinti konileri gelir
Birikinti konileri akarsuların taşıma güçlerinin en ince ayrıntısına kadar azaldığı yerlerde oluşur Düşey yamaçlar baştan başa akarsular seri akar
Bu suların yıpratma ve taşıma güçleri de fazladır Ama akarsular birden düzlüğe ulaştıkları zaman hızları ve alüvyon taşıma güçleri azalır Bunun sonucu akarsular yamaçlardan taşıdıkları alüvyonları düz yerlerde biriktirirler Birikinti konilerini daha yayvan olanlarına da birikinti yelpazeleri denir
Bir başka birikinti şekli ise deltalardır Bunlar akarsuların taşıdıkları alüvyonların deniz veya göl kıyılarında birikmeleri sonucunda olur Deltaların oluşabilmesi için gelgit olayları, deniz akıntıları ve dalgaların enerjik olmaması gerekir Somurtkan halde akarsuların kıyıya getirdiği alüvyonlar, bu hareketler sonucu deniz açıklarına taşınır ve delta oluşamaz
Akarsu yataklarında meydana gelen kum adaları da birikinti şeklidir Bunlar, kurak mevsimde akarsu yataklarında suların azalması sonucu oluşan geçici şekillerdir
Akarsular kadar oluşturulan sekiler, önce biriktirilen alüvyonların daha sonra aşındırılmasıyla olur Yıpratma sonucu bazen alüvyonların altındaki ana kaya da kazılır Sekiler, önceki vadi tabanlarının akarsularla her tarafta kazılması sonucu yüksekte kalmış düzlüklerdir Dere yataklarının kenarlarında basamaklar biçiminde bulunurlar
Kaynak: englishpage *
Çay Şekilleri
Ülkemizde akarsuların aşındırmayla oluşturdukları şekillerin başında vadiler kazanç Vadiler, akarsuların içinde aktığı uzun çukurluklardır Vadiler, akarsuların yaptığı aşındırmayla yana doğru, derinlemesine gelişir Öteki yana da geriye yıpratma sonucu boylarını uzatırlar
Akarsuların derine aşındırması, döküldükleri deniz veya gölün seviyesine değin devam eder Akarsular bu seviyeye göre yapabilecekleri aşındırmayla vadilerine enine, içe doğru ve boylu boyunca uzatırlar
Yamaçlardaki vadiler, tabansız vadilerdir Bunlara kertik vadi veya “V denir
Düşey yamaçlarda eğim fazla olduğu için hızla akar Onun için aşındırma güçleri fazladır Bu vadiler büklüm yapmadan uzanır Enini aşındırmadan fazla derine yıpratma etkilidir Onun için yamaçlar diktir Doğu Karadeniz Dağlarının kuzeye bakam yamaçlarındaki sıka boylu vadiler böyledir
Düz yerlerdeki dere vadileri, geniş tabanlıdır Böyle vadiler içinde akarsular büklümler yaparak akar Bu vadiler de derine aşındırma yavaşlamış enine yıpratma devam etmektedir Geniş vadi tabanı içerisinde akarsa yayvan bir yatak içinde akar Tabanlı vadilerin yamaçları yatıktır Düzlüğe ulaştıkları yerlerdeki vadilerde geniş tabanlıdır
Türkiye ’de akarsuların oluşturduğu diğer bir vadi biçimi de boğazlar akarsuların sert kütle içinde açmış oldukları rahat ver derin vadilerdir Akarsular sert kütleleri az kalsın yararak geçmişlerdir Bu yüzden bu boğazlara yarma vadiler denir
Yatay katmanlı arazi içine oyulmuş yer alan boğazlara kanyon vadi denir Türkiye ’de bu tip vadilere Torosların yatay katmanlı kalkerleri içerisinde rastlanır
Türkiye ’deki bir başka dere aşındırması da dev kazanıdır Bunlar çay yatakları içinde çağlayan ve çavlanlarda suyun düştüğü yerde oluşan çukurluklardır Buralarda biriken sular küçük göller oluşturmuştur Akdeniz Bölgesi ’nde Düden ve Manavgat akarsularında tipik örnekleri vardır
Bazı akarsular geniş vadi tabanlarında büklümler yaparak akar Bunlara Menderes denir Mendereslerin oluştuğu yerde vadi tabanının eğimi fazla azdır Eğer Menderesler vadi tabanına gömülmüş ise bunlar gömük menderes olarak isimlendirilir
Akarsularla birlikte yağmur, selcik ve sel sularının meydana getirdikleri başka bir aşınım şeklide peri bacalarıdır Bunlar, volkan tüfleri içinde oluşmuş fazla özel şekillerdir Aynı arazide rüzgar aşındırmasının da etkisi ile mantar kaya (iblis masası) gibi şekiller oluşur
Peri bacaları, vadi ve yayla yamaçlarında yağmur, selcik ve sel sularının oluşturduğu yarıntılar aralarında meydana gelen piramit şeklindeki oluşuklardır Bunların bazıların tepesinde sert bir katman kalıntısı bulunmaktadır
Örnek Ürgüp Göreme, Nevşehir çevresinde peri bacısı örnekleri vardır
Peneplenler, öncelikle akarsular almak üzere rüzgar erozyonu ve yüzeysel erozyonun da etkisi ile meydana gelir iyice oluşabilmesi için fazla uzun bir zaman yer kabuğu hareketlerinin olmaması gerekir
Akarsuların oluşturdukları şekillerin bir kısmı da onların taşıdıkları malzemeyi biriktirmeleri sonucu oluşur Bunların başında birikinti konileri gelir
Birikinti konileri akarsuların taşıma güçlerinin en ince ayrıntısına kadar azaldığı yerlerde oluşur Düşey yamaçlar baştan başa akarsular seri akar
Bu suların yıpratma ve taşıma güçleri de fazladır Ama akarsular birden düzlüğe ulaştıkları zaman hızları ve alüvyon taşıma güçleri azalır Bunun sonucu akarsular yamaçlardan taşıdıkları alüvyonları düz yerlerde biriktirirler Birikinti konilerini daha yayvan olanlarına da birikinti yelpazeleri denir
Bir başka birikinti şekli ise deltalardır Bunlar akarsuların taşıdıkları alüvyonların deniz veya göl kıyılarında birikmeleri sonucunda olur Deltaların oluşabilmesi için gelgit olayları, deniz akıntıları ve dalgaların enerjik olmaması gerekir Somurtkan halde akarsuların kıyıya getirdiği alüvyonlar, bu hareketler sonucu deniz açıklarına taşınır ve delta oluşamaz
Akarsu yataklarında meydana gelen kum adaları da birikinti şeklidir Bunlar, kurak mevsimde akarsu yataklarında suların azalması sonucu oluşan geçici şekillerdir
Akarsular kadar oluşturulan sekiler, önce biriktirilen alüvyonların daha sonra aşındırılmasıyla olur Yıpratma sonucu bazen alüvyonların altındaki ana kaya da kazılır Sekiler, önceki vadi tabanlarının akarsularla her tarafta kazılması sonucu yüksekte kalmış düzlüklerdir Dere yataklarının kenarlarında basamaklar biçiminde bulunurlar
Kaynak: englishpage *
