Almanya Tiyatrosu

Almanya Tiyatrosu 1500’den 1800’e ALMANYA Rönesans Almanya’ya geç geldiGerçek tiyatronun gelişiyse daha geç olduOn sekizinci yüzyıla kadar iyi kumpanyalar yoktu1767’den önce içten içten bir tiyatro da yoktuAlman oyun yazarlığının gelişmesi için Lessing(17291781),Goethe(17491832),Schiller(17591805) gibi yazarları ummak gerekti Almanya’nın tiyatroda böylesine geri kalmasının nedeni, bir kamu niteliği kazanamamış olmasında aranabilirKüçük dükalıklar,ufak minik prenslikler,egemen kentler,1870’de Bismarc Almanya’yı birleştirmeden önce,bu memleketin Paris,Londra,ya da Madrid gibi bir başkenti,bir kültür merkezi yoktuAvusturya’nın başkenti Viyana düşman kenti sayılıyordu;diğer taraftan oradaki sahnelerde de on sekizinci asır sonuna kadar daha çok operalar,şarkılı ırk komedileri oynanmıştıGene de ayrı ayrı prensliklerde,ayrı olarak kentlerde artan zengin,özellikleri belirmiş bir Alman kültürü vardı Leipzig, Hamburg, Mannheim, Frankfurt, Münih, Weimar, Berlin ayrı ayrı birer küçük kültür merkeziydiler Almanya’nın bir ulus olarak birleşmesini geciktiren nedenlerin başında savaşlar geliyordu:İç savaşlar,dinsel savaşlar,tanıdık olmayan orduların memleketi yakıp yıkmasıÇok kan dökülen Köy Savaşı 1525’te sona ermeden Reformation kavgaları başlamıştı,bu çekişmeler ta 1648’e,Otuz Yıl Savaşları’nın sonuna kadar sürdüDinsel savaşlar Almanya’da,İngiltere ile Fransa’dakilerden çok daha yıkıcı olduHapsburg,Fransız,İsveç orduları Almanya’yı yerle bir ettilerOtuz milyon Alman yirmi milyona indiAlmanya’nın kendini toparlayabilmesi için bu acı olayların üzerinden bir asır geçmesi gerekti HANS SACHS’IN KISA SÜREN TİYATROSU On altıncı asır başlarında bir tiyatro kıpırdanması olmuştu Ortaçağın dinsel oyunlarıyla ilgisi bulunmayan yerli bir komedi çeşidi yaratan Alman halkı buna Fastnachtsspiel (şenlik oyunları)adını vermişti İtişip kakışmadan, vahşi sözlerden bol bol yararlanan bu kısa komediler halkı eğlendirmek amacını güdüyor,sık sık da baştakileri kötüleme yoluna gidiyordu En sevilen herif Narr denilen soytarıydı, eğlencesine düşkün,keyifli,biracı bir Alman tipiKarnaval oyunlarında çoğunca insanoğlunun kötü yanları ele alınır,sonunda da bir mahkeme kurulup yargıçlarla alay edilirdiBu farsları halka açık binalara, kasaba alanlarına kurulan vahşi sahnelerde acemi oyuncular oynarlardı;seyircilerden para toplanmazdı Sonradan işi loncalar ele alınca çoğu şehirlerde mastersingers denilen kumpanyalar ortaya çıktıKarnaval oyunları yazanların en ünlüsü Hans Sachs(14941576) adlı bir pabuç tamircisidir Sachs yaşamı boyunca birçok uzun komedi,facia yazmış,lakin belli başlı başarısını seksen beşi bulan şenlik oyunlarıyla sağlamıştırÇoğunlukla konularını, kişilerini yerli tiyatronun gereklerine uydurdu,lakin tarihten,Tanrısal Kitap’tan klasiklerden de yararlandığı olurdu1550 yılında eski,anlamsız bir kilisede ilk Alman tiyatrosunu kurup bir vakit sürekli oyunlar oynadı OKULLARDA Okullardaki tiyatro çalışmaları seri bir gelişme göstermiyordu Katolik kilisesinin iki meşhur hümanizmacısı,Erasmus ile Melanchton Euripides’i Almanca’ya çevirdiler Fakat onyedinci yüzyıla kadar Almanlar klasik kurallara uyarak, ya da klasik konuları ele alarak oyun yazmayı denemedilerAndreas Gryphius çıktığı yolculuklarda hem Fransız keza İtalyan oyunlarını görmüştü; Almanca oyunlar yazmaya giriştiTrajedilerinde ölçü kullanıyor, komedilerini düzyazıyla yazıyordu Yazdığı oyunların yalnız okullarda oynanmış olduğu anlaşılıyor Christian Weise basit,sağlam bir dille, düzyazı olarak fazla değişik konularda oyunlar yazdı Farslarında etik kurallarına uydurulmuş bir Narr tipi yer alırdı İNGİLİZ KOMEDİ OYUNCULARI 1650 yılından önce Almanya’daki profesyonel kumpanyalar daima tanıdık olmayan topluluklardı –ilkin İngilizler,sonradan Fransızlarla İtalyanlarİngiliz Komedi Oyuncuları Almanya’da manâlı bir tesir yarattılarsa da bu tesir daimi olamadı 1585’te Earl of Leicester Hollanda seferine çıktığı zaman yanına oyuncular da almıştı,bunlar aralarında ünlü Shakspeare soytarısı William Kempe de bulunuyordu Leicester’in oyuncuları önce Danimarka Sarayında beş sene daha sonra da Dresden’de oyunlar verdiler İngiliz Komedi oyuncularının repertuvarında Gammer Gurton’s Needle gibi komediler,jig’ler (danslı kısa oyun) interlude’lar, Tanrısal Kitap’tan alınan oyunlar,Shakspeare ile Marlowe’dan kısaltılmış yapıtlar bulunurdu Önceleri oyunlar İngilizceydi,gülünç interlude’larda çatpa Almanca’da konuşulurduBu yüzden de oyunlarda daha fazla harekete tartı verilir,uzun konuşmalar,şiire ,felsefeye dayanan bölümler atılırdıBirkaç yıl sonra kumpanyalarda ,hem erkek,hem de bayan,yerli oyuncular yer almaya başlayınca, oyunların sayesinde Almanca oynanması sağlanmış oldu Corneille ile Racine’in Alman oyun yazarlığı üzerinde az bir etkisi oldu,buna karşılık Moliér’in hiç etkisi olmadı1700 yılından sonradan commedia dell’arte oyunları büyük bir ilgi gördüyse de 1767’ye Lessing’in Minna von Barnhhelm’ine değin Alman oyun yazarları toplumsal komediye yanaşmadılar FREDERİKA CAROLİNA NEUBER Otuz Yıl Savaşları’nın sonuna kadar Almanya’da yerli kumpanyalar yoktu denilebilirKüçük oyuncu topluluklarıysa şehir halkı yöneticilerince hoş karşılanmaz,serserilerle,hırsızlarla bir tutulur,bir yere bağlanmalarına müsade verilmezdi Oynadıkları genelde vahşi farslarla Hauptund Staaksaktionen diye anılan yerli oyunlardı Bu alanda birincil kayda değer adım Johann Velten adlı bir üniversite mezununun gezici kumpanyalardan birine girmesiyle atılmıştır 1669’da Velten,Corneille’in Polyeucte’ünden üretilmiş kötü bir uyarlamada rol aldı; sonradan da Moliére’in komedilerini,Hamlet’i oynadı Lakin halk Hanswurst ile Harlequin’i bakmak istiyordu Alman sahnesinin tartı kazanması Frederika Carolina Neuber adlı bir kadının öncülüğüyle başladı Bir avukatın kızı olan Frederika, 1717’de evlenmek için evden kaçmış,daha sonra da kocasıyla beraber bir tiyatro kumpanyasına girmişti 1727’de kendi kumpanyasını kurarak Leipzig Pazarı’nda oyunlar verdiLeipzig Üniversitesi’nin estetik profesörü olan Johann Christoph Gottsched Frederika’nın kumpanyasına on sene değin yardım ettiGottsched, karısıyla,daha diğer arkadaşlarıyla birlikte Frau Neuber’e olağan Fransız trajedilerini çevirdi,uyarladı Neuber, Alman tiyatrosunun hakiki bir öncüsüydü 1739’da Gottsched ile Neuber’in araları açıldı 1742’de Neuber, genç bir öğrencinin, Lessing’in birincil komedisi Der Junge Gelehrte’i(Genç Bilgin) oynadı Frederika’nın fiyatı yüksek sahne düzenlerine,gösterişe düşkünlüğü,sonunda kumpanyanın dağılmasına yol açtıÇoğu oyuncular gibi o da yoksulluk içinde öldü Frederika Caroline Neuber oyuncularını özenle seçer, özenle prova yaptırırdı Onun kumpanyasından yetişen oyuncular Almanya’da bir oyunculuk geleneği kurulmasını sağladılar Johann Friedrich Schoenemann,Neuber Kumpanyası’ndan ayrıldıktan sonra Almanya’nın ikinci büyük tiyatro adamı oldu İki büyük oyuncu Konrad Ackermenn ile Konrad Ekhof onun kumpanyasındaydılar HAMBURG’DA TİYATRO Hamburg bağımsız bir kentti, geniş,varlıklı bir şehir On altıncı,on yedinci yüzyıllarda Fransız Sarayı’nı taklit etme isteğiyle operalar yaptıran kimi Alman dükalıkları,prenslikleri gibi,Hamburg’da 1678 yılında bir opera yaptırmıştıKonrad Ackermenn Hamburg’a geldikten bir zaman sonradan,1765’de kentin yöneticilerini kandırarak bu opera yapısının kusursuz bir tiyatro biçimine sokulmasını sağladıBöylece Almanya yalnızca iyi oyunları oynayan bir tiyatro kumpanyasına kavuşmuş oldu Hamburg Tiyatrosu kurulduktan sonra Viyana’daki tiyatroda da iyi yapıtlara yer verilmeye başlandı1771’de Gotha’da açılan ilk saray tiyatrosu ile 1778’de Mannheim’de açılan Ulusal Tiyatro da Hamburg’da kazanılan başarıların etkisiyle yaptırılmış tiyatrolardır 1767’de Ekhof,Ackermann,Sophie Schroeder “Hamburg Ulusal Tiyatrosué nu kurdular İki sene bile geçmeden başarısızlığa uğrayarak kumpanyayı dağıttıkları görüldü,ama birkaç yıl sonradan tekrar kurdukları kumpanya çok büyük bir başarı kazandı Bu ünlü oyuncuların Hamburg’da ilk oynadıkları yapıtlar arasında Lessing’in Minna von Barnheim’i,Moliére’in , Voltaire,Goldoni’nin oyunları vardı 1771’de kumpanya bitmiş canlandırılınca bunlara Goethe,Holberg,Calderon,Schiller,Shakspeare gibi yazarların oyunları da eklendi LESSİNG Lessing, birincil profesyonel dramaturgdur İkinci bir görevi de haftada iki defa oyunlar,oyuncular,oynanış üzerine düşüncelerini yazıp bir keç sayfalık bir kitapçık halinde yayımlamaktı Tiyatro bu işi yaparken emrindeki tutmamasını,bir dergiye yazan gibi yazmasını istemiştiFakat Lessing üç ay sonradan oynanışı eleştirmeyip sadece oyunlar üzerinde durmak gereğini duydu Lessing’in yazdığı 104 eleştiri yazısı daha sonra Die Hamburgische Dramaturgie adlı kitapta toplanmıştır Bu yazılar günümüzde de okunacak değerdedir Gençlik yapıtı Der Junge Gelehrte’den diğer asgari dört oyun yazmıştırMiss Sara Sampson orta tabaka yaşamını ele alan duygulu bir trajedidir Bu oyunda Alman sahnesine ilk olarak doğal dil çıkarılmış,düzyazı kullanılmıştıLessing, Minna von Barnheim adlı komedisinden daha sonra,yine düzyazıya dönerek Emilia Galotti’yi yazdıBu oyunda soyluların etik anlayışını yerer Ölçülü olarak yazdığı Nathan der Weise adlı oyununda ise dinsel hoşgörüyü savunmuştur SCHROEDER khof’u,Lessing’i olan “Hamburg Ulusal Tiyatrosu birincil açıldığında başarısızlığa uğramaktan kurtulamamıştıHalk iyioyunlarla düzenlenmiş bir repertuvara hazırlıklı değildi,duygulu komediler,cici baleler bakmak istiyorduBaşarısızlık kumpanya içinde bir takım anlaşmazlıklar yarattıSonradan Almanya’nın en büyük oyuncusu olan genç Friedrich Ludwig Schroeder çevirdiği dolaplarla Ekhof’un kumpanyadan ayrılmasına yol açtı,fakat kısa bir zaman daha sonra kendisi de çekilmek zorunda kaldıİki sene kadar daha sonra ise, Schroeder dağılmış olan kumpanyayı baştan yenilenmek isteğiyle meslek başına geldi; oyunculuktaki ustalığı kadar, yöneticilikteki ustalığının da yardımıyla hakiki bir başarıya erdiBir yandan duygulu komediler,müzikli,danslı oyunlar oynuyor,bir yana da Shakspeare,Lessing,Goethe,Schiller gibi yazarların en güzel yapıtlarını sahneye koyuyordu Günün duygululuğa düşkün seyircilerine değil Shakspeare’i,Goethe ile Schiller’i seyrettirmek bile çok şiddet bir işti Goethe’nin Goetz von Berlichingen adlı oyunu hem Sturm und Drang( Kasırga ve Bunalım) diye anılan edebiyat hareketinin başlamasına yol açmış,hem de Shakspeare ile Alman seyircisi aralarında bir köprü olmuştuSturm und Drang hareketi içinde yazılan oyunların tümü Shakspeare’in kaide dinlemez davranışına uyuyordu; fakat bu oyunlarda düzyazı kullanılmaktaydı Schroeder Sturm und Drang yazarlarının oyunlarını oynayan tek yönetmen değildi; buna karşılık Shakspeare’i Alman sahnesinde başarıya ulaştıran birincil tiyatro adamı edinmek onuru yalnızca onundur GOETHE Johann Wolfgang von Goethe Almanya’nın en büyük şairiydiOyun yazarlığı,tiyatro yönetmenliği alanlarında sağladığı başarılar şairliğinin, felsefe,doğa bilimleri üstüne geniş bilgisinin izlerini taşırAyrıca,ressamlığı da vardı Daha yirmi dört yaşındayken yazdığı Goetz von Berlichingen adlı oyunuyla Sturm und Drang hareketinin öncüsü olmuştuErtesi sene ünlü romanı Genç Werther’in Acıları’nı yazdıWilhelm Meister adlı yapıtıysa Alman romancılığını otuz sene etkisi aşağıda tuttu Elli yıldan sazla bir süre Goethe,Weimar Dükü’nün devlet işlerini yürütmesine takviye etmiş; ayrıca yirmi altı yıl dükalığın tiyatrosunu yönetmiştiÖnceleri Sarayın içindeki ufak bir tiyatroda amatörlerin oynadığı oyunları düzenlemekteydiKısa bir zaman daha sonra hükümette önemli görevler aldı;işlerinin çokluğu yüzünden sanat çalışmalarından uzaktan kalmaya başladıWeimar’a 1775’te gitmişti;1786,1787 yıllarını İtalya’da geçirdi1791’de Weimar Dükü’nün yeni yaptırılan tiyatrosuna yönetmen oldu Goethe Sturm und Drang çağında Shakspeare’in etkisindeydiKlasik tiyatro kurallarına uyarlamak gereğini duymuyorduBaşkaldırmak bir şeydiKahramanlıkla facia yaşamda birbirinin ayrılmaz parçalarıydıİnsan,kişi değerlendiriliyorduİtalya yolculuğu,Goethe’in düşüncelerinde de,oyun yazarlığında da önemli şartların değişmesi yarattıKlasik anlayışa yakınlaştığı görüldüİtalya’dayken bitirdiği Egmont yine düzyazıydı,eski yapıtlarındaki duygusallıktan büsbütün uzaklaşmış değildiSonra Goethe düzyazıyı bıraktı,Iphigenia’yı ölçülü olarak yazdıOyunlarının en ünlüsü Faust’u ise Sturm und Drang çağının ilk günlerinde yazmaya başlamıştı,fakat 1832’de ölümünden üç ay önce bitirebildiBöylece oyun iki ayrı sanat anlayışının ortak ürünü haline geldi Weimar Dükü,sarayındaki tiyatronun bir yangın sonunda kullanılamayacak kadar hasar görmesi üzerine,yeni bir tiyatro yaptırmış,bundan başka kumpanya kurmuştuOyunların bir türlü başarılı olamadığını görür görmez, Goethe’den tiyatronun balına geçmesini istediBu göreve büyük bir coşkunlukla başlayan Goethe klasikleri,çağdaş oyunları Almanca’ya çevirdi,çevirtti,dekorlar çizdi,oyunculara tiyatro dersi verdi,dans etmeyi,eskrim yapmayı öğrenmelerini sağladı,o kadar fazla oyun sahneye koydu Schroeder’in oyun anlayışı karşı Goethe’in savunduğu kuramlar hayli eski kalıyordulakin ününün büyüklüğü Alman sahnesini uzun süre etkisi altında tutmasını sağladıBu iki büyük tiyatro adamı arasındaki görünüm ayrılığının yarattığı tartışma,kendileri sahne yaşamından çekildikten sonradan da uzun süre sürdüyse de,sonunda Schroeder anlayışının tam bir fayda sağladığı görüldü Bir tiyatro yönetmeni olduğu halde Goethe’nin yazdığı oyunlar sahneye yatkın değildiYapıtlarını sahneye kafaya miktar gibi yazmış olduğunu kendisi de söylemiştir SCHİLLER Schiller 1784’te Kabale und Liebe ile soyluların etik anlayışına saldırdı; 1787’de Don Carlos’la hoşgörüyü savundu1798’de Goethe onu Weimar’a getirdi;1805’de veremden ölünceye dek Schiller orada kalarak yeni oyunlar yazdıWallenstein,Maria Stuart,Die Jungfrau von Orleans,Die Braut von Messina,Wilhelm Tell Schiller de Goethe gibi, ülküsel güzelliğe varmak amacındaydıOyunları Sturm und Drang’ın canlılığını,gücünü taşıyor,bireyi değerlendirme eğilimi toplumsallığa doğru gelişiyorduOyun yazarlığı alanında Schiller’in Goethe’ye üstün olduğu bir gerçektirBu iki Alman yazarın elli sene sonradan Fransız sahnesinde ortaya çıkacak romantik anlayışı önceden yaşadıkları söylenebilir