Alp Er Tunga Destanı

Yaradılış Destanından sonradan bilinen birincil büyük ve millî Türk Destanı Alp Er Tunga Destanıdır Ama bu destanın, hattâ özeti hakkında dahî belirlenmiş bilgiler edinilmiş değildir; çok eski çağlarda ve Türk Boylan aralarında böyle bir destanın söylenmiş olduğu, meçhul sebeplerden, olur ya de bu destanlardan sonra çekirdeklenmeye başlayan ve daha etkin bir şekilde Türk Boylarını coşturan destanlar, özellikle Oğuz Kağan Destanının etkisiyle unutulmağa başlamış olabileceği varsayımını kabul etmek zorundayız,


Yüksek Dağ Er Tunga Destanı hakkındaki bilgilerin en kayda değer kaynağı Divanı Lugatit Türk'tür Milâttan daha sonra on birinci yüzyılda Kâşgarlı Mahmut tarafından yazılan bu eserde, Destanın, büyük bir ihtimâlle son kısımlarına ait bir matem (sagu) yazılmış olarak verilmektedir

Bu Türk Beğlerinde atı belgülük
Tunga Yüksek Dağ Er idi katı belgülük
Bedük data birle öküş erdemi
Biliglig ukuşlug budun ködremi
Tacikler ayur ânı Afrasyab
Bu Afrasyap tutdı iller talab

Bugünkü Türkçemizle: Alp Er Tunga, Türk Beyleri içinde adı ve kutsallığı tanıdık ve belli bir yiğit idi; geniş bilgisinin yanında sayılamayacak kadar fazla erdemi vardı: bilgiliydi, anlayışlıydı, meziyetleri çoktu İranlılar ona, Afrasyab adını vermişlerdi Afrasyab dünyaya hükmettianlamına gelen bu ağıttan, Yüksek Dağ Er Tunga'nın, İranlılar aralarında da çok iyi bilindiği anlaşılmaktadır Nitekim, İran Destanı olan Şehnâme'nin yazan Firdevsî de, destanının büyük bir kısmında Afrasyab'ın kahramanlıklarından söz etmek zorunda kalmıştır Diğer bir milletin kahramanından, kendi destanlarında laf edilebilmesi için o kahramanların fiilen çok büyük layık taşımaları gerekmektedir Yüksek Dağ Er Tunga'da bu değerler fazlasıyla vardır Şehnâme'ye göre, önce Turan ülkesinin şehzadesi daha sonra da hakanı olarak adı geçen Yüksek Dağ Er Tunga ÎranTuran savaşlarının fazla meşhur Turan kahramanıdır Babasının öğüdünü tutmuş ve o zaman güçlü bir ülke olan İran'a savaş açmıştır Selvi gibi uzun boylu, kollan ve göğsü aslana eş güçte ve fil dek güçlü bir yiğitti, İranlıları yendi İran hükümdarını tutsak aldı


İran ülkesinde bir fazla padişahlıklar bulunuyordu Bunlardan biri de Kabil Padişahlığı idi ve başında da Zal adlı biri vardı Kabil Padişahı Zal, Yüksek Dağ Er Tunga'nın elinde esir olan İran Hükümdarını kurtarmak için Turan ülkesine yürüdü Yüksek Dağ Er Tunga'yı yendi fakat hükümdarını kurtaramadı Vakit geçti İran ülkesine hükümdar olan Zev de öldü Bunu fırsat bilen Yüksek Dağ Er Tunga iran'a yeniden savaş açtı O zamana değin Zal da yaşlanmışta Kendi yerine, Alp Er Tunga'ya karşısında oğlu Rüstem'i gönderdi 'Halen Anadolu'da Zaloğlu Rüstem adıyla meşhur olan insanlar kitaplarında Zaloğlu Rüstem ile Arap Üzengi cengi diye hikâyeleri anlatılan bu meşhur İran kahramanı ile Yüksek Dağ Er Tunga arasında sayısız savaşlar oldu Savaşların çoğunu Rüstem kazandı bir kısmını Yüksek Dağ Er Tunga kazandı (Şehnâme İran destanı olduğu için bunu klasik saymak gerekir)


Bu savaşlar sürüp bu vesileyle, İran'ın, hükümdarı yer alan Keykâvus, oğlu Siyavuş'u ve Zaloğlu Rüstem'i gücendirmişti Gücenmenin sonucu olarak şehzade Siyavüş kaçıp Yüksek Dağ Er Tunga'ya sığındı Orada uzun süre kaldı, hattâ Türk yiğitlerinden birinin kızıyla evlendi, Keyhüsrev adında da bir oğlu oldu


Keyhüsrev büyüyünce, iranlılar onu kaçırıp hükümdar yaptılar Keyhüsrev Zaloğlu Rüstem'i hoş tutup, gönlünü aldı ve Yüksek Dağ Er Tunga'nın üstüne gönderdi Tekrar bir çok savaşlar oldu Çoğunda Alp Er Tunga yenildi Ve en sonunda Yüksek Dağ Er Tunga adamakıllı yoruldu, ordusu dağıldı, askeri kalmadı tek başına dağlara çekildi Orada, bir mağarada kimsesiz yaşadı Lakin günün birinde izini keşfedip yerini buldular Yüksek Dağ Er Tunga suya atlayıp kurtulmak istedi; lakin daha önce davranan Iran askerleri yetişip saldırdılar Yiğitçe doğuştu ama ihtiyardı, yorgundu, tek başınaydı Öldürdüler


Daha önce de belirttiğimiz gibi, çok şuurlu bir Iran milliyetçisi olan Firdevsî'nin Zal Oğlu Rüstem'i ve öteki İran asker ve hükümdarlarını üstün görmesi, savaşların çoğunda Alp Er Tunga'yı yenik durumlara düşürmesi alışılmış karşılanmalıdır Yüksek Dağ Er Tunga'mn çok büyük bir yiğit, üstün değerlere sahip bir Hakan olduğunu anlayışlı olmak için bir Iran Destanında ne dek kıymetli bir yer kapladığı düşünülmelidir Firdevsî, kendi milletinin kahramanlarını değerlendirebilmek için fakat bir Türk Hakanını ölçü olarak aldıysa bu bile, Yüksek Dağ Er Tunga'mn nasıl bir epope yiğidi olduğunu gösterir Yine De Iran ve Turan savaşlarının önde gelen bir yiğidi olarak Yüksek Dağ Er Tunga gerçek kişiliğe de sahiptir; Firdevsî'nin Yüksek Dağ Er Tunga'yı seçişinde bu reel payı da belli vardır lakin gerçekte Yüksek Dağ Er Tunga, destanlara has kişiliği ile Firdevsî'yi etkisi altına almıştır


Prof Zeki Velidî Togan'a kadar MÖ dördüncü yüzyıla kadar yaşamış olan ve MÖ yedinci yüzyılda OrtaTiyanşan çevresinin en güçlü devleti olarak gelişmiş yer alan, Hunlardan önceki büyük Türk Devleti Şu veya Saka adını taşımaktadır Bu Türk imparatorluğu, birçok kavimler üstünde egemenlik kurmuş olup Güney Rusya'yı da içine edinmek üzere Doğu Avrupaya değin yayılmıştır Bir kısım tarihçiler Doğu Avrupa bölümündeki sakalara İskit, Orta Asya ve Azerbaycan çevresindekilere Saka adını vermektedir MÖ yedinci yüzyılda en dinç ve en aydınlık devrini yaşayan olan bu Türk İmparatorluğunun Hakanı ise yüksek dağ Er Tunga'dır


Divanı Lugatit Türk'te, Alp Er Tunga için söylenen ağıtlardan (Sagu) bazı parçalar kaydedilmiştir

Bu parçalar, o günkü ve bugünkü Türkçe söyleyişle aşağıya alınmıştır:




Yüksek Dağ Er Tunga öldi mü?
Isız ajun kaldı mu?
Ödlek öçin aldı mu?
Emdi yürek yırtılur
Ödlek yarağ közetti
Oğrun tuzağ uzattı
Begler begin azıttı
Kaçsa kah kurtulur?
Begler atın urgurup
Kadgu hatıra turgurup
Mengzi yüzi sargarup
Korkum angar türtülür
Uluşıp eren börleyü
Yırtıp yaka urlayu
Sıkrıp üni yırlayu
Sığtap közi örtülür
Könglüm için ötedi
Yitmiş yaşıg kartadı
Kiçmiş ödig irtedi
Tün kün kiçip irtelür

Yüksek Dağ Er Tunga öldü mü?
Kötü dünya kaldı mı?
Alın Yazısı öcünü aldı mı?
Şu Anda yürek yırtılır
Feleğin silahı hazır
Bakımlı kapan kurdurur
Beyler beyini vurdurur
Kaçsa nasıl kurtulur?
Beyler atlarını yorup
Kaygıdan biçare durup
Beti benzi sararıp
Sarı safrana döndüler
Erler kurt gibi hıçkırdı
Yaka bağır yırtıp durdu
Acı ağıtlar çığırdı
Yaş akar gözler kurur
Gönlüm içinden yandı
Geçmiş zamanı andı
Geçen günler nerdedir? *