Alper Tunga Destanı-Türk Destanları

Alper Tunga Destanı nedir
Alper Tunga Destanı içeriği
Alper Tunga Destanı ağıtı(türkçe)
Alper Tunga Destanı hakkında

ALPER TUNGA DESTANI

Yaradılış Destanından sonra bilinen ilk büyük ve millî Türk Destanı Yüksek Dağ Er Tunga Destanıdır Ama bu destanın, hattâ özeti hakkında dahî kesin bilgiler edinilmiş değildir; çok eski çağlarda ve Türk Boylan aralarında böyle bir destanın söylenmiş olduğu, bilinmeyen sebeplerden, şayet de bu destanlardan sonra çekirdeklenmeye başlayan ve daha etkili bir şekilde Türk Boylarını coşturan destanlar, özellikle Oğuz Kağan Destanının etkisiyle unutulmağa başlamış olabileceği varsayımını benimsemek zorundayız,

Alp Er Tunga Destanı hakkındaki bilgilerin en kayda değer kaynağı Divanı Lugatit Türk'tür Milâttan sonradan on birinci yüzyılda Kâşgarlı Mahmut göre yazılan bu eserde, Destanın, büyük bir ihtimâlle son kısımlarına ait bir inleme (sagu) yazılmış olarak verilmektedir

Bu Türk Beğlerinde atı belgülük
Tunga Alp Er idi katı belgülük
Bedük data birle öküş erdemi
Biliglig ukuşlug budun ködremi
Tacikler ayur ânı Afrasyab
Bu Afrasyap tutdı iller talab

Bugünkü Türkçemizle: Yüksek Dağ Er Tunga, Türk Beyleri içinde adı ve kutsallığı bilinen ve bilinen bir yiğit idi; geniş bilgisinin yanında sayılamayacak dek fazla erdemi vardı: bilgiliydi, anlayışlıydı, meziyetleri çoktu İranlılar ona, Afrasyab adını vermişlerdi Afrasyab dünyaya hükmettianlamına gelen bu ağıttan, Alp Er Tunga'nın, İranlılar arasında da bilindiği anlaşılmaktadır Nitekim, İran Destanı olan Şehnâme'nin yazar Firdevsî de, destanının büyük bir kısmında Afrasyab'ın kahramanlıklarından söz etmek zorunda kalmıştır Diğer bir milletin kahramanından, kendi destanlarında laf edilebilmesi için o kahramanların gerçekte çok büyük layık taşımaları gerekmektedir Yüksek Dağ Er Tunga'da bu değerler fazlasıyla vardır Şehnâme'ye kadar, önce Turan ülkesinin şehzadesi sonra da hakanı olarak adı geçen Alp Er Tunga ÎranTuran savaşlarının çok meşhur Turan kahramanıdır Babasının öğüdünü tutmuş ve o vakit güçlü bir ülke olan İran'a savaş açmıştır Selvi gibi uzun boylu, kollan ve göğsü aslana benzeyen güçte ve fil değin enerjik bir yiğitti, İranlıları yendi İran hükümdarını tutsak aldı

İran ülkesinde bir çok padişahlıklar bulunuyordu Bunlardan biri de Kabil Padişahlığı idi ve başında da Zal adlı biri vardı Kabil Padişahı Zal, Yüksek Dağ Er Tunga'nın elinde esir olan İran Hükümdarını kurtarmak için Turan ülkesine yürüdü Yüksek Dağ Er Tunga'yı yendi lakin hükümdarını kurtaramadı Zaman geçti İran ülkesine hükümdar olan Zev de öldü Bunu fırsat bilen Alp Er Tunga iran'a bir daha savaş açtı O zamana değin Zal da yaşlanmışta Kendi yerine, Yüksek Dağ Er Tunga'ya karşısında oğlu Rüstem'i gönderdi 'Halen Anadolu'da Zaloğlu Rüstem adıyla ünlü olan halk kitaplarında Zaloğlu Rüstem ile Arap Üzengi cengi diye hikâyeleri anlatılan bu ünlü İran kahramanı ile Yüksek Dağ Er Tunga aralarında sayısız savaşlar oldu Savaşların çoğunu Rüstem kazandı bir kısmını Alp Er Tunga kazandı (Şehnâme İran destanı olduğu için bunu olağan saymak gerekir)

Bu savaşlar sürüp bu arada, İran'ın, hükümdarı bulunan Keykâvus, oğlu Siyavuş'u ve Zaloğlu Rüstem'i gücendirmişti Gücenmenin sonucu olarak şehzade Siyavüş kaçıp Yüksek Dağ Er Tunga'ya sığındı Orada uzun süre kaldı, hattâ Türk yiğitlerinden birinin kızıyla evlendi, Keyhüsrev adında da bir oğlu oldu

Keyhüsrev büyüyünce, iranlılar onu kaçırıp hükümdar yaptılar Keyhüsrev Zaloğlu Rüstem'i hoş tutup, gönlünü aldı ve Alp Er Tunga'nın üzerine gönderdi Yeniden bir çok savaşlar oldu Çoğunda Alp Er Tunga yenildi Ve en sonunda Yüksek Dağ Er Tunga tamamen yoruldu, ordusu dağıldı, askeri kalmadı kimsesiz dağlara çekildi Orada, bir mağarada tek başına yaşadı Lakin günün birinde izini keşfedip yerini buldular Yüksek Dağ Er Tunga suya atlayıp kurtulmak istedi; lakin daha önce davranan Iran askerleri yetişip saldırdılar Cesurca doğuştu fakat ihtiyardı, yorgundu, tek başınaydı Öldürdüler

Daha önce de belirttiğimiz gibi, çok şuurlu bir Iran milliyetçisi olan Firdevsî'nin Zal Oğlu Rüstem'i ve diğer İran asker ve hükümdarlarını üstün görmesi, savaşların çoğunda Alp Er Tunga'yı yenik durumlara düşürmesi herzamanki karşılanmalıdır Alp Er Tunga'mn çok büyük bir yiğit, üstün değerlere sahip bir Hakan olduğunu çakmak için bir Iran Destanında ne değin değerli bir yer kapladığı düşünülmelidir Firdevsî, kendi milletinin kahramanlarını değerlendirebilmek için ancak bir Türk Hakanını ölçü olarak aldıysa bu bile, Alp Er Tunga'mn nasıl bir destan yiğidi olduğunu gösterir Yine De Iran ve Turan savaşlarının önde gelen bir yiğidi olarak Alp Er Tunga gerçek kişiliğe de sahiptir; Firdevsî'nin Alp Er Tunga'yı seçişinde bu hakiki payı da emin vardır fakat gerçekte Yüksek Dağ Er Tunga, destanlara has kişiliği ile Firdevsî'yi etkisi altına almıştır

Prof Zeki Velidî Togan'a kadar MÖ dördüncü yüzyıla değin yaşayan olan ve MÖ yedinci yüzyılda OrtaTiyanşan çevresinin en dinç devleti olarak gelişmiş bulunan, Hunlardan önceki büyük Türk Devleti Şu veya Saka adını taşımaktadır Bu Türk imparatorluğu, çoğu kavimler üzerinde hakimiyet kurmuş olup Güney Rusya'yı da içine almak üzere Doğu Avrupaya kadar yayılmıştır Bir kısım tarihçiler Doğu Avrupa bölümündeki sakalara İskit, Orta Asya ve Azerbaycan çevresindekilere Saka adını vermektedir MÖ yedinci yüzyılda en güçlü ve en parlak devrini yaşayan olan bu Türk İmparatorluğunun Hakanı ise alp Er Tunga'dır

Divanı Lugatit Türk'te, Alp Er Tunga için söylenen ağıtlardan (Sagu) bazı parçalar kaydedilmiştir

Bu parçalar, o günkü ve bugünkü Türkçe söyleyişle aşağıya alınmıştır:



Alp Er Tunga öldi mü?
Isız ajun kaldı mu?
Ödlek öçin aldı mu?
Emdi yürek yırtılur
Korkak yarağ közetti
Oğrun tuzağ uzattı
Begler begin azıttı
Kaçsa kah kurtulur?
Begler atın urgurup
Kadgu anı turgurup
Mengzi yüzi sargarup
Korkum angar türtülür
Uluşıp eren börleyü
Yırtıp yaka urlayu
Sıkrıp üni yırlayu
Sığtap közi örtülür
Könglüm için ötedi
Yitmiş yaşıg kartadı
Kiçmiş ödig irtedi
Tün kün kiçip irtelür

Türkçesi
Alp Er Tunga öldü mü?
Fena dünya kaldı mı?
Alın Yazısı öcünü aldı mı?
Hemen kalp yırtılır
Feleğin silahı hazırlanmış
Kuytu tuzak kurdurur
Baylar beyini vurdurur
Kaçsa nasıl kurtulur?
Efendiler atlarını yorup
Kaygıdan biçare durup
Beti benzi sararıp
Sarı safrana döndüler
Erler kurt gibi hıçkırdı
Yaka bağır yırtıp durdu
Acı ağıtlar çığırdı
Yaş akar gözler kurur
Gönlüm içinden yandı
Geçmiş zamanı andı
Geçen günler nerdedir? *