Alper Tunga Destanı

Alper Tunga
Alper Tunga Destanı

Alper Tunga Destanı

Yaradılış Destanından daha sonra bilinen birincil büyük ve millî Türk Destanı Alp Er Tunga Destanıdır Fakat bu destanın, hattâ özeti hakkında dahî belirli bilgiler edinilmiş değildir; fazla eski çağlarda ve Türk Boylan aralarında böyle bir destanın söylenmiş olduğu, bilinmeyen sebeplerden, ola ki de bu destanlardan sonra çekirdeklenmeye başlayan ve daha etkili bir şekilde Türk Boylarını coşturan destanlar, özellikle Oğuz Kağan Destanının etkisiyle unutulmağa başlamış olabileceği varsayımını benimsemek zorundayız,


Alp Er Tunga Destanı hakkındaki bilgilerin en kayda değer kaynağı Divanı Lugatit Türk'tür Milâttan daha sonra on birinci yüzyılda Kâşgarlı Mahmut kadar yazılan bu eserde, Destanın, büyük bir ihtimâlle son kısımlarına ait bir ağıt (sagu) yazılı olarak verilmektedir

Bu Türk Beğlerinde atı belgülük
Tunga Alp Er idi katı belgülük
Bedük bilgi birle öküş erdemi
Biliglig ukuşlug budun ködremi
Tacikler ayur ânı Afrasyab
Bu Afrasyap tutdı iller talab

Bugünkü Türkçemizle: Yüksek Dağ Er Tunga, Türk Beyleri içinde adı ve kutsallığı tanıdık ve tanınan bir yiğit idi; geniş bilgisinin yanında sayılamayacak değin çok erdemi vardı: bilgiliydi, anlayışlıydı, meziyetleri çoktu İranlılar ona, Afrasyab adını vermişlerdi Afrasyab dünyaya hükmettianlamına gelen bu ağıttan, Alp Er Tunga'nın, İranlılar aralarında da çok iyi bilindiği anlaşılmaktadır Nitekim, İran Destanı olan Şehnâme'nin yazan Firdevsî de, destanının büyük bir kısmında Afrasyab'ın kahramanlıklarından söz etmek zorunda kalmıştır Başka bir milletin kahramanından, kendi destanlarında söz edilebilmesi için o kahramanların gerçekte çok büyük bedel taşımaları gerekmektedir Alp Er Tunga'da bu değerler fazlasıyla vardır Şehnâme'ye göre, önce Turan ülkesinin şehzadesi sonradan da hakanı olarak adı geçen Yüksek Dağ Er Tunga ÎranTuran savaşlarının çok ünlü Turan kahramanıdır Babasının öğüdünü tutmuş ve o zaman enerjik bir ülke olan İran'a savaş açmıştır Selvi gibi boylu boslu, kollan ve göğsü aslana benzeşen güçte ve fil değin kuvvetli bir yiğitti, İranlıları yendi İran hükümdarını esir aldı


İran ülkesinde bir çok padişahlıklar bulunuyordu Bunlardan biri de Kabil Padişahlığı idi ve başında da Zal adlı biri vardı Kabil Padişahı Zal, Alp Er Tunga'nın elinde esir olan İran Hükümdarını kurtarmak için Turan ülkesine yürüdü Alp Er Tunga'yı yendi ama hükümdarını kurtaramadı Süre geçti İran ülkesine hükümdar olan Zev de öldü Bunu fırsat haberdar olan Alp Er Tunga iran'a bir daha savaş açtı O zamana değin Zal da yaşlanmışta Kendi yerine, Alp Er Tunga'ya aleyhinde oğlu Rüstem'i gönderdi 'Halen Anadolu'da Zaloğlu Rüstem adıyla ünlü olan insanlar kitaplarında Zaloğlu Rüstem ile Arap Üzengi cengi diye hikâyeleri anlatılan bu ünlü İran kahramanı ile Yüksek Dağ Er Tunga aralarında sayısız savaşlar oldu Savaşların çoğunu Rüstem kazandı bir kısmını Yüksek Dağ Er Tunga kazandı (Şehnâme İran destanı olduğu için bunu alışılmış saymak gerekir)


Bu savaşlar sürüp bu vesileyle, İran'ın, hükümdarı yer alan Keykâvus, oğlu Siyavuş'u ve Zaloğlu Rüstem'i gücendirmişti Gücenmenin sonucu olarak şehzade Siyavüş kaçıp Yüksek Dağ Er Tunga'ya sığındı Orada uzun süre kaldı, hattâ Türk yiğitlerinden birinin kızıyla evlendi, Keyhüsrev adında da bir oğlu oldu


Keyhüsrev büyüyünce, iranlılar onu kaçırıp hükümdar yaptılar Keyhüsrev Zaloğlu Rüstem'i hoş tutup, gönlünü aldı ve Alp Er Tunga'nın üstüne gönderdi Yeniden bir çok savaşlar oldu Çoğunda Yüksek Dağ Er Tunga yenildi Ve en sonunda Yüksek Dağ Er Tunga tamamen yoruldu, ordusu dağıldı, askeri kalmadı kimsesiz dağlara çekildi Orada, bir mağarada kimsesiz yaşadı Lakin günün birinde izini keşfedip yerini buldular Alp Er Tunga suya atlayıp kurtulmak istedi; lakin daha önce davranan Iran askerleri yetişip saldırdılar Cesurca doğuştu fakat ihtiyardı, yorgundu, tek başınaydı Öldürdüler


Daha önce de belirttiğimiz gibi, fazla şuurlu bir Iran milliyetçisi olan Firdevsî'nin Zal Oğlu Rüstem'i ve diğer İran asker ve hükümdarlarını üstün görmesi, savaşların çoğunda Yüksek Dağ Er Tunga'yı yenik durumlara düşürmesi alışılmış karşılanmalıdır Yüksek Dağ Er Tunga'mn koskocoman bir yiğit, üstün değerlere sahip bir Hakan olduğunu bilmek için bir Iran Destanında ne kadar değerli bir yer kapladığı düşünülmelidir Firdevsî, kendi milletinin kahramanlarını değerlendirebilmek için fakat bir Türk Hakanını ölçü olarak aldıysa bu bile, Alp Er Tunga'mn nasıl bir epope yiğidi olduğunu gösterir Yine De Iran ve Turan savaşlarının önde gelen bir yiğidi olarak Alp Er Tunga gerçek kişiliğe de sahiptir; Firdevsî'nin Yüksek Dağ Er Tunga'yı seçişinde bu hakiki payı da muhakkak vardır fakat aslında Yüksek Dağ Er Tunga, destanlara has kişiliği ile Firdevsî'yi etkisi altına almıştır


Prof Zeki Velidî Togan'a kadar MÖ dördüncü yüzyıla kadar yaşamış olan ve MÖ yedinci yüzyılda OrtaTiyanşan çevresinin en kuvvetli devleti olarak gelişmiş bulunan, Hunlardan önceki büyük Türk Devleti Şu veya Saka adını taşımaktadır Bu Türk imparatorluğu, çoğu kavimler üzerinde egemenlik kurmuş olup Güney Rusya'yı da içine olmak üzere Doğu Avrupaya kadar yayılmıştır Bir kısım tarihçiler Doğu Avrupa bölümündeki sakalara İskit, Orta Asya ve Azerbaycan çevresindekilere Saka adını vermektedir MÖ yedinci yüzyılda en dinç ve en aydınlık devrini yaşayan olan bu Türk İmparatorluğunun Hakanı ise yüksek dağ Er Tunga'dır


Divanı Lugatit Türk'te, Yüksek Dağ Er Tunga için söylenen ağıtlardan (Sagu) bir takım parçalar kaydedilmiştir

Bu parçalar, o günkü ve bugünkü Türkçe söyleyişle aşağıya alınmıştır:




Alp Er Tunga öldi mü?
Isız ajun kaldı mu?
Korkak öçin aldı mu?
Emdi kalp yırtılur
Korkak yarağ közetti
Oğrun tuzağ uzattı
Begler begin azıttı
Kaçsa kah kurtulur?
Begler atın urgurup
Kadgu hatıra turgurup
Mengzi yüzi sargarup
Korkum angar türtülür
Uluşıp eren börleyü
Yırtıp yaka urlayu
Sıkrıp üni yırlayu
Sığtap közi örtülür
Könglüm için ötedi
Yitmiş yaşıg kartadı
Kiçmiş ödig irtedi
Tün kün kiçip irtelür

Yüksek Dağ Er Tunga öldü mü?
Fena dünya kaldı mı?
Felek öcünü aldı mı?
Şimdi yürek yırtılır
Feleğin silahı hazırlanmış
Dar kapan kurdurur
Beyler beyini vurdurur
Kaçsa nasıl kurtulur?
Efendiler atlarını yorup
Kaygıdan biçare durup
Beti benzi sararıp
Sarı safrana döndüler
Erler kurt gibi hıçkırdı
Yaka bağır yırtıp durdu
Acı ağıtlar çığırdı
Yaş akar gözler kurur
Gönlüm içinden yandı
Geçmiş zamanı andı
Geçen günler nerdedir? *