Altay Dil Ailesiyle İlgili Bilinmesi Gerekenler

Lise Türkçe dersindeki anılarınızı şöyle bir kurcalarsanız “Türkçe, Ural - Altay lisan ailesinin bir üyesidir.” cümlesini kesinlikle hatırlarsınız. Doğrudur lakin kimi uzmanlar Ural ve Altay lisanlarını ayırır ve hatta Altay lisan ailesinin bile ortaya atıldığı üzere olmadığını söyler. Birebir aileden kabul edilen tüm bu lisanların gramer ve fonetik açıdan birbirine benzediği argümanı son yıllarda pek de desteklenmiyor.

Altay lisan ailesine mensup olan tüm lisanlar Asya bozkırlarında yaşanmış milletlerin konuştuğu dillerdir. Japonca ve Korecenin de bazen dahil edildiği bu ailedeki lisanların birbirine köken olarak benzediği uzun yıllardır söyleniyor lakin tahminen de bu benzerlik sırf milletlerin birbirine yakın olması kaynaklıdır. Gelin Altay lisan ailesine yakından bakalım ve husus hakkındaki teorileri görelim.

Altay lisan ailesi nedir?

Asya kıtasında yaygın olarak konuşulan Moğolca, Tunguzca ve Türk lisanları ile birlikte bazen Japonca ve Korecenin de dahil edildiği lisan kümesi Altay lisan ailesi ya da Altay lisanları olarak tanımlanır. 18. yüzyılda ortaya atılmış bu varyasımsal kümedeki lisanların gramer ve fonetik açıdan birbirine benzedikleri hakkında pek çok çalışma yapılmıştır.

Altay lisan ailesi özellikleri:

• Kümedeki tüm lisanlar eklemeli lisandır.
• Ön ek kullanılmaz.
• İmal ve çekim eki alsa da kökte değişiklik olmaz.
• Ek bakımından son derece zengindirler.
• Tamlayan evvel, tamlanan sonra gelir.
• Sıfat, isimden evvel gelir.
• Sayı sözcüklerinde çokluk eki kullanılmaz.
• Cümle yapısının nizamlı bir hiyerarşisi vardır.
• Gramer cinsiyeti yoktur. ( he - she )
• Kümedeki tüm lisanlarda soru eki vardır.
• Kümedeki tüm lisanlarda tıpkı kaynaktan gelen ortak ekler vardır.
• Kümedeki tüm lisanlarda ünlü ahengi vardır.

Altay lisan ailesi nasıl ortaya çıktı?


Altay lisan ailesi teorisi birinci sefer Rus İmparatorluğu’na esir düşmüş ve doğu bölgesini gezmiş bir coğrafyacı olan Philip Johan von Strahlenberg tarafından 1730 yılında ortaya atılmıştır. Strahlenberg kabaca da olsa Türk, Moğol ve Tunguz lisanları ortasındaki bağlantıyı görmüş ve bunları sınıflandırmıştır.

Altay lisanı, Altayistik üzere tanımlar ise birinci sefer 1844 yılında Fin lisan bilimci Matthias Castrén tarafından yapılmıştır. Ural lisanları konusunda da ayrıntılı çalışmalar yapan Matthias Castrén’e nazaran Fin-Ugor ve Samoyed lisanları de tıpkı ya da benzeri bir lisan ailesi olarak değerlendirilmelidir. Castrén’ün bu niyeti nedeniyle uzun yıllar Ural - Altay lisan ailesi tarifi bilimsel çevreler tarafından kabul edilmiştir.

1857 yılında Anton Boller Japoncanın, 1920 yılında G.J. Ramstedt ve E.D. Polivanov da Korecenin Ural - Altay lisan ailesine ilişkin olduğunu tez etmişlerdir. Ramstedt daha sonra kaleme aldığı bir yapıtta Ural - Altay ailesi tarifini reddetmiş ve Korecenin Altay lisan ailesine ilişkin olduğunu savunmuştur.

Ramstedt’in bu yapıtı 1960 yılında Nicholas Poppe tarafından revize edilerek tekrar yayınlanmıştır. Yeni basımda Türk, Moğol, Tunguz lisanları ile Korece ortasında kesin bir bağ görülemediği söylenmiştir. Korecenin Altay lisan ailesi ile kalıtsal benzerliği olabileceği, kontaklı olabileceği ya da bu lisanlardan karakteristik özellikler belirginleşmeden koptuğu üzere farklı teoriler ortaya atılmıştır.

Altay lisanları ve alt kümeleri nelerdir?

• Japonca
• Korece
• Moğol lisanları Buryatça
• Kalmıkça
• Moğolca

[*]Tunguz lisanları

• Kuzey Tunguz lisanları Evenkice Manegir
• Negidal
• Oroqen
• Solon

[*]Even (Lamut) [*]Güneybatı Tunguz lisanları

• Curçen
• Mançu
• Sibe

[*]Güneydoğu Tunguz lisanları

• Akani
• Birar
• Kile
• Nanai (Gold, Goldi, Hezhen)
• Oroch
• Orok
• Samagir
• Udege
• Ulç

[*]Türk lisanları

• Azerice
• Başkurtça
• Çuvaşça
• Gagauzca
• Halaçça
• Karaçay-Balkarca
• Kazakça
• Kırgızca
• Özbekçe
• Kazan Tatarcası
• Kırım Tatarcası
• Hakas Türkçesi
• Türkçe
• Türkmence
• Tuvaca
• Uygurca
• Yakutça

Öteki bilinen lisan aileleri:

• Gottolog lisan aileleri; Atlantik-Kongo (1.432 dil)
• Avustronezya (1.275 dil)
• Hint-Avrupa (588 dil)
• Çin-Tibet (494 dil)
• Afro-Asya (373 dil)
• Nükleer Trans-Yeni Gine (314 dil)
• Pama–Nyungan (248 dil)
• Oto-Mange (180 dil)
• Avustroasya (159 dil)
• Tay–Kaday (94 dil)
• Dravid (81 dil)
• Aravak (78 dil)
• Mande (75 dil)
• Tupi (71 dil)

[*]Ethnologue lisan aileleri;

• Nijer-Kongo (1.542 dil)
• Avustronezya (1.257 dil)
• Trans–Yeni Gine (482 dil)
• Çin-Tibet (455 dil)
• Hint-Avrupa (448 dil)
• Avustralya [şüpheli] (381 dil)
• Afro-Asya (377 dil)
• Nil-Sahra [şüpheli] (206 dil)
• Oto-Mange (178 dil)
• Avustroasya (167 dil)
• Tay–Kaday (91 dil)
• Dravid (86 dil)
• Tupi (76 dil)

Türkçe’nin de içinde yer aldığı Altay lisan ailesi ya da öteki ismiyle Altay lisanları hakkında merak edilenleri anlattık ve bu kavramın yanlış olabileceğine dair ortaya atılan teorilerden bahsettik. Altay lisanlarının birbirine benzediğini düşünüyor musunuz? Niyetlerinizi yorumlarda paylaşabilirsiniz.