Alternatif İktisadi Sistemler

Tüm iktisadi sistemlerde yanıtlanması istenen 3 temel soru vardır;
1Neler üretilecek
2Nasıl üretilecek
3Kimler için üretilecek veya nasıl paylaşılacak
1Neler Üretilmeli: Üretim imkanları sınırının hangi noktasında bulunulacağı ve imal seviyesi sorunuyla ilgili sorudur Kaynakları etkin göstermek için, bir üretim arttırılırken öteki üretimden vazgeçileceği hususuna dayanır Bütün toplumlar kıt kaynaklarla oluşturacağı üretime karar verir Tüketim ve yatırım mallarından ne kadar üretileceği, ne dek ulus malı üretileceği belirlenir Bu tespit, alıcı, imalatçı ve devletin karar ve tercihleri doğrultusundadır
2Nasıl Üretilmeli: Tüm toplumlar mutlaka kendine uygun imal tekniği seçmelidir En içten üretim tekniğiyle çıktı başı en düşük maliyetle üretim sağlanarak, imal imkanları sınırında ekonomi işleyişi sağlanır
3Kimler İçin Üretilmeli: Üretilen bütün mallar toplumun bütün üyelerine eşdeğer mi paylaştırılmalı? Fazla üretim yapan üyelere artı mal mı verilmeli? Çalışamayan kişiler çalışmak istemeyenlere ne dek vermeli? Bu sorulara yanıt verirken kültür etkisiyle, ülkenin idareli sistemi doğrultusunda düşünülür
Üç temel sorunun çözümünde, toplum siyasi yapılarına kadar idareli sistemler kurularak ekonomik sistem zarfında davranılır Hesaplı sistemin bir ucunda piyasa ekonomileri, bir ucunda kumanda ekonomileri bulunur Bu iki sistemin bir kısmını kabul eden, dünyada yaygın karma idareli sistemler ülkelere kadar değişkenlik göstermektedir
Piyasa Ekonomileri Sistemi
Ne, nasıl ve kimler için üretileceği soruları birbirinden bağımsız bireysel tüketiciler, üreticiler, devlet vd organizasyonların kararları doğrultusunda birbirleriyle etkileştikleri idareli sistemdir Temel koordinasyon piyasa fiyatlarıyla yapılır Dolayısıyla özgür piyasaya fiyat sistemi de denir
Özgür piyasa fiyatlarının rolleri:
*Fiyatlar üretilecek ve tüketilecek malların sinyallerini verir
*Fiyatlar insanları üretim ve tüketime teşvik eder
*Fiyatlar paylaşım mekanizmasında önemli göreve sahiptir
Örneğin; üniversite öğrencileri için bilgisayar alıp kullanmada yenilik ve kahvehaneler yerine internet kafeler tercih edilirken ekonomik birimlerin kararlarında fiyatlar etkilidir
Bu seçim değişimi daha artı üretilecek hizmeti belirler Öğrencilerin internet kafelere talepleri üzerine internet kafe hizmet fiyatları yükselir ve daha çok sayıda internet kafe açılır Çünkü internet kafe sahipleri kar yükseleceğini anlarlar İnternet kafe hizmetiyle birlikte, bilgisayar teçhizat, yazılım, bakımonarım gibi hizmetlere de talep artar Bunların da üretim ve fiyatları artar Bilişim sektörü personel maaşları da yükselir İnternet kafe hizmetlerinin fiyat artışı yeni internet kafeler kurmaya özendirme eder Yüksek gelir çabaları rekabeti güçlendirir, hizmet arz ve kalitesini arttırır Fiyat düşmeleri ise üretimi azaltarak piyasaya girişleri engeller
Fiyatlar kazanç dağılımında da etkilidir Fiyat yüksekliği, istek yüksekliğinin göstergesidir İlgili endüstride gelir artışını da gösterir Fiyatlar düşerse gelir de düşer Fiyat başkalaşım hızı kazanç yayma hızına paraleldir Gelirini kendi belirleyemeyenler gelir kaybedebilirler
Piyasa ekonomisinin iyi işlemesi için fiyat seviyesi mutlaka istikrarlı olmalıdır Ekonomik birimlerin mülkiyetleri bulunmalı ve ulus otoritesi piyasalara müdahale etmemelidir Böylece ekonomi, imal imkanları sınırı üzerine çıkar Piyasa ekonomisinde devlet, iç ve dış emniyet sağlar, piyasa sağlığı ve sahiplik haklarına katkılarda bulunur Devletin ekonomide rolü sadece piyasa başarısızlıklarında devreye girer
Kumanda Ekonomileri Sistemi
Kumanda ekonomilerinde ne, nasıl, kimler için imal yapılacağına devlet karar verir Devlet merkezi plan zarfında, hesaplı birimlerin davranışlarını teftiş ederler
Kumanda ekonomilerinde fiyatları genelde devlet belirler Bu da ekonomide etkinsizliklere yol açar Örneğin; Sovyetler Birliği ’nde ekmek fiyatı düşüklüğü dolayısıyla, çiftçiler ineklerini ekmekle beslerlermiş Çünkü politikalar bunu gerektiriyormuş İneklerin normalde ot ya da tahılla beslenmeleri gerektiğine kadar bu durum bir kaynak etkinsizliğidir Ekmek, yüksek üretim maliyetine rağmen fiyatının düşüklüğü, diğer besleme yöntemlerine göre ekmek kullanımını cazipleştirmiştir Etkin üretilmeme nedeniyle ekonomi üretim imkanları sınırı altındaymış
Kumanda ekonomilerindeki millet mülkiyeti bir teşvik unsuru değildir Çünkü insanlar çabaları karşılığı yerine ihtiyaçlarına kadar kazanç kazanırlarsa istedikleri etkili kaynakları elde edemezler Örneğin; bir mucit berat sahibi olmazsa buluşunu pozitif çabalamaz Daha eksik keşif yapılır ve toplum gelişmez Imal imkanları sınırı altında imal yapılır
Kumanda ekonomileri 20 yüzyıl ortalarında adeta dünya nüfusunun yarısını kapsarmış Doğu Avrupa, Sovyetler Birliği, Çin gibi ülkeler kumanda ekonomisine sahip imiş Günümüzde o kadar uygulanmamaktadır 20 asır sonlarında piyasa ekonomilerine dönüşmeye başlamışlardır
Karma Ekonomi Sistemi
Dünyada gerçekte artık her zaman karma ekonomiler mevcuttur Piyasa ve kumanda hesaplı sistemleri bundan böyle gerçekte yoktur Fakat karma ekonomi sistemi türdeş değildir Millet ve özel kesim kombinasyonları ülkeden ülkeye çeşitlilik göstermektedir
Karma hesaplı sistemde, özel mülkiyetle birlikte millet mülkiyeti de kabul görmektedir Piyasa mekanizmasıyla birlikte müdahaleyi taşıyan fiyat mekanizmasıyla birlikte merkezi plan da uygular Bu durum sektörden sektöre ve ekonomiden ekonomiye değişkenlik göstermektedir 21 asır sonrası karma ekonomilerde piyasa ekonomileri ağırlığı artmıştır
Karma ekonomik sistem, günümüzde uygulanan tek idareli sistem haline gelmiştir Kıt kaynakların nasıl kullanılacağına ayrıca halk kesimi, keza özel kesim karar vermektedir Karma sistem makro yönden, ülkedeki hesaplı çıktıların ne kadarının özel ya da kamu kesiminden çıktığını belirler
Kaynakça:
Anadolu Üniversitesi – İktisada Giriş – 2008