Anadolu da Kurulan İlk Turk Beylikleri ve Onemi

Anadolu da Kurulan İlk Turk Beylikleri ve Onemi

1 SALTUKLULAR (1072–1202)

Saltuklu Beyliğinin Kuruluşu
Doğu Anadolu'da kurulmuş olan ilk Turk beyliklerinden biridir
Bu beyliğin kurucusu olan Ebulkasım Saltuk, Malazgirt Savaşı sırasında Sultan Alp Arslan'ın ordusunda savaştı Savaştan sonra kendisine Erzurum ve cevresi ikta olarak verildi
Merkezi Erzurum olan beylik, 1072 yılında Buyuk Selcuklu Devleti'ne bağlı olarak kuruldu
EbulKasım
1Ebulkasım kısa zamanda Bayburt, Tercan ve Oltu gibi merkezleri de alarak beyliğin sınırlarını genişletti
2Danişmentliler ile ittifak kurarak Haclılara karşı mucadele etti ve Gurculere karşı da başarılı savaşlar yaptı
31102'de olunce beyliğin başına oğlu Ali Bey gecti
Ali Bey
1Ali Bey Gurculerle savaştı
2Bu sırada Buyuk Selcuklu Devleti'ndeki taht kavgalarında Mehmet Tapar'ı destekledi ve ona tabi oldu
3Selcukluların bu ic mucadelesinden yararlanmak isteyen Gurcu Kralı David, Selcuklu topraklarına saldırarak pek cok Turk'u oldurdu Gurculerle mucadele eden Ar tuklu ve Saltuklu beyleri başarılı olamadılar

İzzettin Saltuk Bey
Ali Beyin olumunden sonra Saltuklu Beyliği'nin başına oğlu Saltuk Bey (1153) gecti Saltuklular en guclu donemlerini yaşamışlardır (1132–1174)
1Doneminde beyliğinin sınırlarını genişletti Bayburt, Kars, Oltu, İspir, Tercan ve Trabzon havalisi beyliğe dahil edildi
2Diğer Turk beylikleri ile işbirliği yaparak Gurculere karşı başarılı mucadeleler yaptı Ayrıca Trabzon Rumları ile de mucadele etti
3Anadolu Selcuklu hukumdarları Mesud ve II Kılıc Arslan'la iyi gecindi
4Saltuk, Ani'nin Gurculerin eline gecmesi uzerine komşu Turk beylerinin yardımını alarak 1161 yılında sefere cıktı Gurculerle yaptığı savaşta yenildi ve esir duştu Daha sonra serbest bırakıldı
5Onun zamanında Gurculer Erzurum'u kuşattılarsa da başarılı olamayıp geri cekildiler

Beyliğin Yıkılışı
1Son Saltuklu Beyi Alaeddin zamanında beylik Anadolu Selcukluları, Eyyubiler ve Gurculer tarafından baskı altında tutuldu Bu donemde beylik iyice zayıfladı
2Anadolu Selcuklu Sultanı II Rukneddin Suleyman Şah 1202 yılında Gurcistan Seferi'nden donerken bu beyliği topraklarına kattı

Beyliğin Onemi
Erzurum, Moğol İstilası sırasında goc eden Turkmenlerin ilk uğrak yeri oldu Saltuklular doneminde ise onemli kultur ve ticaret merkezlerinden biri haline geldi İran'dan gelen kervan yolu Erzurum, Erzincan, Sivas, Kayseri ve Konya şehirleri uzerinden Akdeniz limanlarına ulaşıyordu Bu yolun diğer bir kolu da Bayburt uzerinden Trabzon ve Karadeniz'e varıyordu Bu ticari yol uzerinde bulunan Erzurum'da ticaretin yanında hayvancılık da gelişmişti Yun, bu donemde komşu ulkelere ihrac edilen mallar arasındaydı
Saltuklular zamanında imar faaliyetlerine de onem verildi Erzurum bayındır hale getirildi Bugun bile ayakta duran bir cok eser bu donemin olmez yapıtlarındandır Bu eserlerden Tepsi Minare (Saat Kulesi), Kale Camii, Mama Hatun Kervansarayı ve Kumbeti, Ulu Cami bu gun hala ayakta kalabilen eserlerdendir
Saltuklular, Anadolu topraklarının korunmasında onemli gorevler ustlendiler Haclılara karşı mucadelede Danişmentlilerin yanında yer aldılar Gurcu saldırılarına karşı bir duvar gorevi yaparak Anadolu'yu korudular


2 MENGUCEKLİLER (1080–1228)
Mengucekli Beyliği, Selcuklu Sultanı Alp Arslan'ın komutanlarından Mengucek (Ahmet) Gazi tarafından 1080 yılında kuruldu
Beylik, kuruluş yıllarında Erzincan, Kemah, Divriği ve Şebinkarahisar dolaylarına hakimdi
Mengucek Gazi, Anadolu'daki Rumlara ve Gurculere karşı başarılı savaşlar yaptı Bu mucadeleler sırasında şehit oldu

İshak
Olumunden sonra beyliğin başına oğlu İshak gecti İshak, beyliği yonetmede başarılı olamadı Onun zamanında Mengucekliler Danişmentlilere bağlı beylik durumuna geldi
Beyliğin İkiye Ayrılması: İshak Beyin olumunden sonra Mengucekli Beyliği ErzincanKemah ve Divriği olmak uzere iki kola ayrıldı İshak Beyin oğullarından Davud ErzincanKemah kolunun, Suleyman ise Divriği kolunun başına gecti
a)Erzincan Kemah Kolu: ErzincanKemah kolunun en unlu hukumdarı Davut'un oğlu Behramşah'tır Behramşah zamanında Erzincan onemli bir kultur ve ticaret merkezi oldu Behramşah 1225 yılında olunce yerine oğlu IIDavud gecti II Davut, Turkiye Selcuklularına karşı Eyyubiler ve Harzemşahlarla iş birliği yapınca Selcuklu Sultanı I Alaeddin Keykubat, 1228 yılında Menguceklilerin Erzincan Kemah koluna son verdi
b)Divriği Kolu: Divriği kolu hakkında kaynaklarda fazla bilgi olmamakla birlikte, bu kolun ilk hukumdarı İshakın oğlu Suleyman olduğu bilinmektedir Suleyman'dan sonra bu kolun başına Şehinşah gecti Şehinşah'tan sonra başa gecen kardeşi Ahmet zamanında Divriği kolu en parlak donemini yaşadı Divriği Menguceklileri 1252 yılına kadar Anadolu Selcuklularına bağlı olarak varlığını surdurdu

Beyliğin Onemi
1Mengucekliler doneminde Divriği'de kultur ve sanat hareketleri cok canlıydı Bugunku Kale Camii, Ulu Cami ve Kayıtbay Camii o donemin olmez eserlerindendir
2Mengucekliler, genel olarak genişleme politikası gutmediler Ancak Anadolu'nun Turkleşmesinde buyuk katkıları oldu
3Mengucekliler doneminde Erzincan siyasi ve ticari bir merkez idi Anadolu'yu Tebriz'e ve İran'a bağlayan buyuk kervan yolunun bu bolgeden gecmesi, şehirde ekonomik canlılığı artırdı
4Bugun Erzincan'da Menguceklilerden kalma mimari eserlerin az olmasının sebebi, Moğol istilası sırasında şehrin buyuk bir tahribata uğramış olması ve bu bolgede sık sık deprem olmasıdır


3 DANİŞMENTLİLER (1080–1178)
Bu beylik, Melikşah'ın komutanlarından Danişmentoğlu Ahmet Gazi tarafından Sivas başkent olmak uzere 1080 yılında kuruldu
Danişmentoğlu Ahmet Gazi
1Turkiye Selcuklu Sultanı Suleyman Şahın olumuyle nufuzunu daha da artırdıAhmet Gazi kısa zamanda beyliğinin sınırlarını Tokat, Amasya, Cankırı, Kastamonu, Kayseri ve Malatya'ya kadar genişletti
2Anadolu Selcuklu Devleti Sultanı I Kılıc Arslan'ın Haclılara karşı yaptığı savaşlara katıldı ve buyuk basanlar elde etti Antakya Haclı Prensi Bohemondu esir ederek 1102 yılında Malatya'yı fethetti
3Ahmet Gazi'nin olumunden sonra oğulları arasında taht kavgaları başladı Selcuklu Sultanı I Kılıc Arslan bu durumdan yararlanarak Malatya'yı ele gecirdi

Emir Gazi
Bu sırada taht mucadelesini kazanan Emir Gazi, beyliğin başına gecti (1104)
1Emir Gazi, Anadolu Selcuklu Sultanı I Kılıc Arslan'la iyi gecinmeye calıştı
2Selcuklu sultanının olumu uzerine damadı I Mesut'un tahta cıkmasına yardım etti
3Fakat Selcukluların bu sıradaki zayıf durumundan yararlanarak Malatya'yı geri aldı
4Emir Gazi Antakya Haclı Prensliği ve Kastamonu'yu işgal eden Bizans kuvvetleriyle savaştı
5Bu donemde Danişmentlilerin sınırlan batıda Sakarya nehrine, doğuda Fırat'a kadar genişledi
6Emir Gazi donemi Danişmentlilerin en parlak devri oldu
7Emir Gazi'nin Haclılara karşı kazandığı başarılar, İslam dunyasında buyuk un kazanmasına neden oldu

Taht Kavgaları ve Beyliğin Yıkılması
1134'te olumunden sonra yerine oğlu Melik Muhammed gecti Bunun doneminde başlayan taht kavgaları beyliği zayıflattı
Ulkedeki taht mucadeleleri Muhammed'in olumunden sonra da devam etti Bu karışıklıklardan yararlanan II Kılıc Arslan Kayseri'yi ele gecirdi Danişmentlilerin Selcuklulara karşı Bizans'la iş birliği yapmaları uzerine II Kılıc Arslan 1178'de bu beyliğe son verdi

Beyliğin Onemi
Danişmentli Bey ligi'nin kurucusu Ahmet Gazi ve oğlu Emir Gazi, Anadolu'nun Turkleşmesine ve İslamlaşmasına katkıda bulundular
Haclılara, Bizans'a ve Ermenilere karşı kazandıkları başarılarla İslam dunyasının takdirini topladılar Bu sebeple Turkiye Selcukluları Danişmentlileri en buyuk rakipleri olarak gormuşlerdir
Danişmentliler, Tokat ve Niksar Yağıbasan medreselerini yaptırarak eğitim ve oğretime onem verdiklerini gosterdiler
Ayrıca, Emir Gazi Kumbeti ve Kayseri Ulu Camii gibi mimari eserler meydana getirdiler


4 A RTUKLULAR (l 102 – 1409)
Unlu Selcuklu komutanlarından Artuk Bey, Sultan Alp Arslanın yanında Malazgirt Savaşı'na katıldı ve Anadolu'nun fethinde buyuk yararlılıklar gosterdi Artuk Bey Suriye Selcuklu Sultanı Tutuş'un hizmetine girdikten sonra Kudus'e vali (yonetici) olarak gonderildi Onun olumunden sonra oğulları Sokmen ve İlgazi de Kudus'u yonetmeye devam ettiler
Fatımilerin Kudus'u işgali uzerine (1098) Sokmen ve İlgazi, Guneydoğu Anadolu bolgesine gelip yerleştiler Burada Artu klular uc kola ayrılarak hukum surduler

a) Hasan KeyfAmid (Diyarbakır) Artuk luları (1102–1231)
1Artuk Beyin oğlu Sokmen Bey tarafından 1102 yılında Diyarbakır'da kuruldu
2Bu beyliğin merkezi onceleri Hasan Keyf iken daha sonra Diyarbakır'a (Amid) taşındı
3Sokmen Bey 1105 yılında olunce, once İbrahim sonra Davud beyliğin başına gecti Davud doneminde Harput, Palu ve Siirt cevresi ulke topraklarına katıldı Davud'un ulke sınırlarını genişletme politikası uzerine Mardin A rtukluları ile Musul Atabeyliği harekete gectiler Davud bu iki kuvvet karşısında tutunamayıp yenildi
4Hasan Keyf A rtukluları son hukumdarları Mesutun olumunden sonra 1231 yılında Eyyubiler tarafından yıkıldı

b) Harput A rtukluları (1185–1234)
Harput, A rtuklu hakimiyetine 1112'de Belek Gazi'nin bu bolgeyi fethetmesiyle girdi Burası daha sonra Hasan Keyf A rtuklularının kontrolunde kaldı
Mardin A rtuklularından İmadeddin Ebu Bekir 1185 yılında Harput' u alarak burada Harput A rtukluları Beyliği'ni kurdu
Zamanla Moğol ve Eyyubilerin egemenliğinde yaşayan Harput A rtuklularını 1234 yılında Anadolu Selcuklu Sultanı IAlaeddin Keykubat ortadan kaldırdı

c) Mardin A rtukluları (1108–1409)
Mardin Ar tukluları 1108 yılında Artuk Beyin oğlu İlgazi tarafından Mardin merkez olmak uzere kuruldu
Bu kol en guclu ve en uzun omurlu A rtuklu kolu oldu
Artuk beyin diğer oğlu İlGazi tarafından Mardinde kurulmuştur
İlgazi, Haclılara karşı başarılı savaşlar yaptı Antakya Prensliği yonetimindeki Haclı ordusunu bozguna uğratarak Halep şehrini ele gecirdi Gurculer uzerine sefer yaptıysa da başarılı olamadı
Olumunden sonra başa gecen Timurtaş, beyliğin sınırlarını korudu 1114te Urfayı Haclıklardan alması İslam dunyasında sevincle karşılanmıştır
Ancak daha sonra gelen beyler doneminde Mardin A rtukluları iyice zayıfladılar Guclu devletler arasında bulunan Mardin A rtukluları , Eyyubiler ve Selcukluların hakimiyetini tanımışlardı 1243te ise İlhanlılara bağlandılar
Karakoyunlu hukumdarı Kara Yusuf, Mardin A rtuklularını 1409 yılında ortadan kaldırdı

Beyliğin Onemi
1A rtukluların hukum surduğu alanlarda Turkmenlerin dışında yabancı milletler de yaşıyordu A rtuklular değişik kulturlere karşı hoşgorulu davrandılar
2Yaşadıkları toprakların Mısır, Suriye ve İran yolları uzerinde bulunmasından dolayı bolgede ekonomik ve kulturel faaliyetler son derece gelişti
3Başa gecen hukumdarlar, imar faaliyetlerini ve tarımsal uretimi desteklediler
4 Pek cok merkezde saray, cami, turbe, carşı, hastahane, kale, kopru ve imaret yaptırdılar Diyarbakır'da yaptırılan A rtuklu Sarayı, donemin en unlu mimari eserlerindendi
5A rtuklular doneminde Batman suyu uzerinde yapılan Malabadi Koprusu, bugun bile kullanılmaktadır
6İlk A rtuklu medresesi, İlgazi tarafından Halep'te inşa ettirildi
7Gunumuzde hala ayakta olan Mardin Ulu Camii de A rtuklu doneminin onemli eserlerindendir

Anadolu'da Kurulan İlk Turk Beyliklerinin Turk Tarihindeki Onemi
Malazgirt Savaşı'nın kazanılmasından sonra kurulan ilk Turk beylikleri, Anadolu'nun fethinde ve hızla Turkleşmesinde buyuk rol oynadılar Anadolu'nun bircok yeri bu beylikler tarafından fethedildi Bu beylikler, hakim oldukları toprakları Avrupa'dan gelen Haclılara karşı koruyarak İslamiyetin bu topraklarda yayılmasına calıştılar
İlk Turk beylikleri Anadolu'nun vatan olması icin bazen Gurculerle bazen Ermenilerle bazen de Bizans'la savaştılar Beylikler, kendi donemlerinde yeni şehirler, kasabalar ve koyler kurdular Kurdukları bu şehir ve kasabalara Turkce isimler verdiler Yaşadıkları bolgeleri kopru, saray, imarethane, kervansaray gibi sosyal tesislerle donatarak Anadolu'yu imar ettiler Bugun Turkiye dediğimiz coğrafyadaki bir cok eseri meydana getirenler, Anadoluda kurulan ilk Turk beylikleri olmuştur

Anadoluda Kurulan İlk Turk Beyliklerinin Anadolunun Turkleşmesine Katkıları
1Turklerin Anadoludaki fetihleri hızlandırıldı
2Bizans, Gurcu ve Ermenilerin gucu kırıldı
3Haclılara karşı mucadele edildi
4Ele gecirilen toprakların isimleri Turkceleştirildi
5Kucuk yerleşim yerleri buyuk Turk şehirleri haline getirildi
6Anadolunun Turkleşmesine ve İslamlaşmasına katkı sağlandı
7Turkmen gocu ile Anadoludaki Turk nufusu arttı
8Anadoluda kalıcı kultur ve sanat eserleri bırakıldı
Butun bu gelişmelerden sonra 12yuzyıldan itibaren artık Avrupalılar da Anadolunun bir Turk yurdu olduğunu kabul etmiş ve Anadoluyu “Turkiye adı ile anmaya başlamışlardır