Anadolu Selçuklularında Bilim Sanat Bilgi

Anadolu Selçuklularında Bilim Sanatı

Türkiye Selçukluları Devletinin siyasi ve hesaplı alanda olduğu gibi bilim ve sanat bakımından da en aydınlık dönemi I Alaeddin Keykubad dönemidir Türkiye Selçukluları vaktinde Konya ya yerleşen Muhyiddin Arabi, Türkiye de tasavvufun gelişmesine öncülük etti Sadreddin Konevi, Arabi nin düşüncelerinin yayılmasını sağladı Mehmed Ravendi, Kadı Burhaneddin Anevi ve ibni Bibi Selçuklu sultanları için tarih yazdılar Ayrıca XIII yüzyıl Türkiye sinde Urmiyeli Kadı Siraceddin, mantık ve kelam üzerine Metali ül Envar adlı eserini yazdı Erzincan da yaşayan Muvaffakuddin Abdullatif de tıp, şzik ve felsefe alanlarında eserler verdi Artuklular, Germiyanoğulları ve Aydınoğulları, kendi bölgelerini manâlı bilim ve kültür merkezleri haline getirdiler Akkoyunlular da bilim hayatının gelişmesine büyük önem vermişler,
öyle çok alim ve sanatçıyı ülkelerine toplayıp korumuşlardır idrisi Bitlisi, Bekri Tihrani, Mahmud Can, Celaleddin Devvani, Fazlullah bin Ruzbehan ve Ali Kuşçu Akkoyunluların himayesinde pek çok eser yazdılar

Sanat:
Türkiye Selçukluları ve beylikler döneminde; Türk sanatı görülmedik bir canlılık kazandıGenellikle vakıf olarak yapılan Selçuklu mimari eserleri, dini ve sivil mimari almak üzere iki grupta incelenebilir

Dini Mimari:
Camiler, mescidler, medreseler, kümbetler ve külleyeler bu gruba girer Konya ve Niğde deki Alaeddin Camileri ile Sivas ve Malatya Ulu Camileri çok sütunlu camilere örnektir Hem Saltuklardan Erzurum Yüce Camii, Mengüceklilerden Divriği Yüce Camii, Artuklulardan Ulu Camii o dönemden kalma eserlerdir
ikinci herif camiiler, ağaç direkler üstüne oturtulmuş varlıklı süslemeli, ahşap camilerdir Selçuklu mescitleri tek kubbeli, bir kaçı düz çatılı yapılardır Medreseler az daha her şehirde vardı Burada zihinsel olarak ve nakli bilimler okutulmaktaydı Anadolu da bilenen en eski medrese Danişmentli Yağıbasan tarafından yaptırılan Tokat ve Niksar Yağıbasan Medreseleridir Günümüze değin gelen medreselerden bazıları şunlardır; Konya da Karatay ve ince Minareli Medrese, Sivas ta şifaiye medresesi, Gök Medrese, Buruciye Medresesi, Çifte Minareli Medrese, Kayseri de Hond Hatun ve Hatuniye Medreseleri, Afyon un Çay ilçesinde Çay Medresesi, Kırşehir de Caca Bey Medresesi Selçuklu mimarisinde türbelerinde manâlı bir yeri vardır Bunlardan dört duvarının üzeri kubbeyle örtülenlerine türbe, silindirik veya çokgen gövdeli, konik yada piramit çatıyla örtülü olanlarına da kümbet adı verilirdi Kısacası bunlar mezar anıtlardır Bunların en önemlileri; Erzurum Dikte Saltuk, Divriği Site Melik, Kayseri Melik Danişment Gazi ve Döner Kümbet, Konya II Kılıç Arslan, Niğde Hüdavend Hatun, Sivas izzettin Keykâvus, Tercan Mama Hatun kümbetleridir
Türkiye Selçuklularından günümüze kalan mimari eserlerden biri de külliyelerdir Külliye camii ile birlikte kurulan medrese, kütüphane ve hastane gibi yapıların bütününe denir Selçukluların birincil külliyesi Kayseri Hond Hatun Külliyesidir ikinci Selçuklu külliyesi ise yine Kayseri de Hacı Kılıç Külliyesidir Anadolu nun en eski külliyesi Mengücekliler tarafında yaptırılan Divriği Külliyesidir Dini mimarinin bir öteki örneği de tekke ve zaviyelerdir XIII yüzyıldan kalma en meşhur dini yapılar arasında Konya da Sırçalı Sultan Miskinler Tekkesi ve Konya Sahip Soy Hankâhı ile Tokat Sünbül Baba ve Halifet Gazi Zaviyesidir

Sivil Mimari:
Sivil mimarinin en güzel örneklerinin başında köşk ve saraylar gelmektedir Kayseri yakınında Argıncık ta Haydar Bey Köşkü, Erkilet tepesinde Hızır ilyas Köşkü ve Diyarbakır ın içkalesinde Artuklu Sarayı kesme taşlardan yapılmış bu döneme ait yapılardır Selçuklu saltanatının gücünü ve idare anlayışını gösteren önemli kuruluşlarda biri de kervansaraylardır Bunlar yolların emniyetini sağlamak, ticaret hayatını
yeniden can vermek ve insanların yolculuğunu kolaylaştırmak anlayışı ile yapılmıştır Anadolu da birincil kervansaray II Kılıç Arslan döneminde yaptırılan AksarayKayseri yolu üzerindeki Alay Han dır Antalya Isparta yolu üzerindeki Evdir Han, Konya Aksaray yolu üzerindeki Sultan Hanı, KayseriSivas yolu üzerindeki Sultan Hanı ve Antalya Alanya yolu üzerindeki Alaca Han diğer manâlı hanlardır O dönemin önemli mimari eserlerinden biride darüşşifalardır Darrüşşifa veya şifahane denilen bu yapılar günümüzün hastahaneleridir Darüşşifalardan bazıları şunlardır; Kayseri de Çifte Medrese denilen yapılar ile Gevher Nesibe ve Gıyasiye Darüşşifaları, Sivas ta I Keykavus şifahanesi, Tokat ta Gök Medrese ve Divriği de Kaleler, surlar ve köprüler de sivil mimarinin örneklerindendir şehirlerin yüksek yerlerine yapılan kale ve surların bazıları günümüze değin gelebilmiştir Köprülerin ilk örnekleri Artukluların hüküm sürdükleri Güney Doğu Anadolu dadır Selçuklular ve Beylikler döneminde süsleme, çinicilik, halıcılık ve el sanatları son derece gelişmişti Morco Polo (XIII yüzyıl) ve ibni Batuta nın (XIV asır) eserlerinde Anadolu da
halı tekstil sanatının ileri düzeyde olduğu ve halı ihraç edildiği belirtilmektedir Selçuklularda hat, tezhip, minyatür ve çinicilikte gelişmişti

Çiniler:
Yüzeyleri süslemek için kullanılan pişmiş çamur topraktan yapılanmyüzü sırlı levhalardır Kitap sanatlarının en önemlileri hat, tezhip ve deri sanatıdır Minyatür, resim sanatının talep görmemesinden dolayı manâlı gelişme göstermiştir *