Anayasa Eşitlik İlkesi

anayasa eşitlik maddesi
Anayasa Eşitlik İlkesi nedir
anayasa eşitlik

Eşitlik ilkesi, 1982 Anayasasının 10’uncu maddesinde şu şekilde ifadesini bulmuştur: “Herkes, dil, ırk, renk, cinsiyet, siyasi duşunce, felsefi inanc, din, mezhep, ve benzeri sebeplerle ayırım gozetilmeksizin kanun onunde eşittir Hicbir kişiye, aileye, zumreye veya sınıfa imtiyaz tanınamaz Devlet organları ve idare makamları butun işlemlerinde kanun onunde eşitlik ilkesine uygun olarak hareket etmek zorundadırlar

Kanun onunde eşitlik ilkesinin hukuki mahiyeti tartışmalıdır Bu ilkenin hukuk devleti kavramı icinde mevcut olduğu duşunulebileceği gibi, bir temel hak yada devlet yonetimine egemen bağımsız bir temel ilke olarak ta değerlendirilmesi mumkundur Eşitlik ilkesinin, bu ilkeden yararlananlar acısından bir temel hak, yani eşit işlem gormeyi yada ayrım gozetilmemesini isteme hakkını doğurduğu kuşkusuzdur Ancak eşitlik, aynı zamanda, muhatapları yani devlet organları ve idare makamları acısından da anayasal bir buyruk, devlet yonetimine egemen temel bir ilkedir 1961 Anayasasının eşitlik ilkesine “temel haklar ve odevler kısmında (m12) yer vermiş olmasına karşılık, 1982 Anayasasının bu ilkeyi “genel esaslar kısmında duzenlemiş olması da, eşitliğin temel bir devlet yonetimi ilkesi olarak duşunulmesi gerektiği goruşune guc katmaktadır

Eşitlik ilkesinin, devlet organlarına hitap eden bir anayasa olması yonuyle, hem kanunun uygulayıcılarını (idare makamları) hem kanun koyucuyu (yasama organı) muhatap aldığı kuşkusuzdur Anayasa Mahkemesinin, kanun koyucunun takdir yetkisini eşitlik olcu normu acısından ne olcude denetleyebileceği sorununa gelince, burada ilkin 10’uncu maddenin birinci fıkrasında yer alan ozgul ayrım yasakları ile genel anlamdaki kanun onunde eşitlik ilkesi arasında ayrım yapılması gerekir 10’uncu maddede ifade edilen ozellikler (dil, ırk, renk, cinsiyet, siyasi duşunce, felsefi inanc, din ve mezhep) bakımından ayrım yapan bir kanunun Anayasaya aykırı olacağı acıktır 1982 Anayasası, 1961 Anayasasının aksine, maddede sayılan ozgul ayrım yasaklarına “… ve benzeri sebeplerle kelimelerini eklemek suretiyle, Anayasa Mahkemesinin bu alandaki takdir yetkisini genişletmiştir

Genel anlamda eşitlik ilkesi ise, şekli hukuki eşitlik ve maddi hukuki eşitlik olarak iki anlamda yorumlanabilir Şekli hukuki eşitlikten kastedilen kanunların genel ve soyut nitelik taşıması, yani kapsadığı herkese eşit olarak uygulanmasıdır Anayasanın 10’uncu maddesinin, hicbir kişiye, aileye, zumreye veya sınıfa “imtiyaz tanınamayacağı yolundaki ikinci fıkrası da bu anlamda eşitliği hedef gorunmektedir Ancak şuphesiz ki, eşitlik ilkesinin anlamını şekli hukuki eşitlikle sınırlandırmak mumkun değildir Maddi hukuki eşitlik, şekli eşitliğin otesinde, aynı durumda bulunanlar icin haklarda ve odevlerde, yararlarda ve yukumluluklerde, yetkilerde ve sorumluluklarda, fırsatlarda ve hizmetlerde eşit davranma zorunluluğunu icermektedir Bu anlamda eşitlik ilkesinin ihlal edilmiş olup olmadığının anlaşılabilmesi icin anayasaya uygunluk denetiminde sadece kanunların genel ve soyut nitelik taşyıp taşımadıklarının değil, onların iceriklerinin de araştırılması gerekir

Ote yandan bir kanunun her zaman herkes icin aynı hukumler taşıması mumkun değildir Kanun yapma hemen daima kişilerin ve durumların bazı ozellikler yonunden benzerlikleri veya farklılıklarına dayanan sınıflandırmaları icerir Şu halde kanunların maddi hukuki eşitlik normu acısından denetlenmelerinde sorun, hangi sınıflandırma veya farklılaştırma turlerini eşitlik ilkesine aykırı duşeceğidir Anayasa mahkemesine gore kanun onunde eşitlik ilkesi, “herkesin her yonden aynı hukumlere bağlı olması gerektiği anlamına gelmez Bu ilke ile gudulen amac, benzer koşullar icinde olan ozdeş nitelikte bulunan durumları yasalarca aynı işleme uyruk tutulmasını sağlamaktır
Aynı yonde başka bir kararda da şoyle denilmiştir “Anayasada ongorulen eşitlik… herkesin aynı hak ve yukumluluklere sahip olması anlamında değildir Eşitlik her yonuyle aynı hukuki durumda olanlar arasında soz konusudur Hukuk felsefesine girmiş bir deyimle “eşitlerin eşitliği anlamındadır

Farklı durumda olanlara, yani eşit olmayanlara, farklı kurallar uygulanması, yani “eşit olmayanların eşitliği eşitlik ilkesine aykırılık oluşturmaz

Turk Anayasa Mahkemesi, kanunlardaki sınıflandırmaların eşitlik ilkesine aykırı olup olmadığını denetlerken, genellikle “haklı neden kriterine dayanmaktadır Mesela, kanun onunde eşitlik ilkesi, “tum yurttaşların mutlaka her yonden, her zaman aynı kurallara bağlı tutulmaları zorunluluğunu icermez Bir takım yurttaşların başka kurallara bağlı tutulmaları haklı bir nedene dayanmakta ise boyle bir durumda kanun onunde eşitlik ilkesine ters duşulduğunden soz edilemez Aynı yonde başka bir kararda da şoyle denilmiştir “Anayasanın 10’uncu maddesinde ongorulen eşitlik, mutlak anlamda bir eşitlik olmayıp, ortada haklı nedenlerin bulunması halinde, farklı uygulamalara imkan veren bir ilkedir

Anayasa mahkemesine gore kamu yararı ve haklı nedenin, “anlaşılabilir, “amacla ilgili, “makul ve adil olması gerekir “Getirilen duzenleme herhangi bir bicimde birbirini zamanlayan, birbirini, doğrulayan ve birbirini guclendiren bu uc olcutten birine uymuyorsa eşitlik ilkesine aykırı bir yon vardır denilebilir

Anayasa Mahkemesi ceşitli kararlarında, haklı neden kavramını somutlaştırıcı olcutler olarak, “gereklilik, “zorunluluk, “işin ozelliklerine ve gereklerine uygunluk, “dengeli ve makul gorulebilecek olcutler, “adaletli ve eşit olcutler gibi değişik ifadeler de kullanmıştır Şuphesiz, haklı neden kavramının genel bir tanımını vermek mumkun değildir; kanundaki sınıflandırmanın haklı bir nedene dayanıp dayanmadığı ancak o kanunun somut iceriği goz onune alınarak belirlenebilir

Anayasa Mahkemesi Kararları Dergisi​