Anksiete

Anksiete Bu terim psikiyatride en fazla ve en geniş anlamda kullanılan terimlerden biridir Iki Taraflı, emin bir tasvir eksikliği yüzünden karışıklıklar doğmaktadır Terimin keza günlük, hem de tıbbi dilde kullanılması ve latince'deki esas anlamın bugün gitgide değişmesi, bu kasıt belirsizliğinde rol oynamıştır Anksiete, antipatik bir emosyonel hal olarak tanımlanabilir Hafif tedirginlik ve şiddetli nefret arasında değişen ve yakın gelecekte olabilecek bir felâketin beklenmesi şeklinde oluşan değişik dereceleri vardır Birçok vakit hiçbir dış niçin olmaksızın bir korkutma duygusu hissedilir Bu koşul karakteristik somatik, fizyolojik, otonomik, biyokimyasal, endokrinolojik değişimlere ve tavır değişikliklerine yol açar Dehşet emosyonuyla yakından ilişkilidir; her ikisinde de gelecekle ilgili antipatik bir duygu vardır ve kökenleri geçmiş hatıra ve yaşantılardır Dehşet ve anksiete arasında bir ayrım üretilmiş, korkunun emin bir dış tehditle ilgili olduğu, ancak anksietede tehdidin daha ziyade dürüst geldiği, süje açısından belli belirsiz farkedildiği ve gözlemciler açısından da hiç kabul edilmediği ileri sürülmüştür Anksiete doğuran faktörler bireylere kadar daha fazla değiştirme gösterir Anksiete etyolojisinde karakter yatkınlıkları ve kişiye tarafından tartma içeren stress'ler önemlidir bununla birlikte, bu ayrım son derece kesin değildir; katı denek delillere değil de, kavram modellerine dayanmaktadır Anksieteyle birlikte beliren fizyolojik ya da diğer tarafsız durumlar, dehşet halinde görülen durumlardan o kadar farklı değildir, içinde yaşadığımız çağa «anksiete çağı» denilmesine karşın, geçmiş çağlara nispetle tek ayrım, bu çağın karışık tehditlerine aleyhinde ivedi, basit, etkin davranış biçimlerinin mevcut olmayışıdır Yukardaki hususlar, pratik bir ağırlık taşıyan üç soruna muhabere etmektedir Bunlardan birincisi, doktorun olgu hikayesini ve olgu ile birlikte beliren durumları aydınlatmadan önce bir anksiete şikâyeti karşısında yanılabileceğidir Yoksa da, bunun bütün tersi olarak, belli başlı şikâyet anksieteyle birlikte beliren fizyolojik veya otonomik durumlar olabilir Anksiete veya korkudan derhal laf edilmeyebilir Bu da fazla, hattâ kontrterapötik fizik araştırmalara yol açabilir Anksiete ayrıca diğer ciddi psikiyatrik ya da fizik hastalıkları örten bir maske olarak da mevcut olabilir, ikinci olarak, anksiete duyarlı bir süjenin karşılaştığı belli bir stimulus'a veya tehdide aleyhinde büyüyen alışılagelmiş ve yerinde bir duygusal tepki olabilir Alışılagelmiş olarak, anksiete, tehdidi yenmek, gidermek veya çözümlemek için davranış üzerinde «» bir tesir yaratır Anksietenin «itici» etkisinin optimum bir seviyesi olduğu ispatlanmıştır; bu seviye gereken performansın karmaşıklığına ve süjenin kişilik eğilimlerine göre değişir «Itici» anksiete seviyeleri fazla düşük olduğu vakit optimalaltı bir performans görülür; oysa anksiete eğer fazla şiddetliyse, performans yine düşer Sıradan olarak anksietenin yarattığı tepki davranışı da anksiete azaltıcı bir nitelik taşır ve homoeostasis (denge) baştan oluşur Anksiete bir hareket sinyalidir; birşey yapılması gerektiğini gösteren sübjektif bir uyarıdır Bu Nedenle emin bir duruma uygun anksiete reaksiyonunun seviyesini düşürmede, farmakolojik tedbirler yanına, anlayışlı bir tartışma, destek, öncülük etmek ve hastayı razı etmek uygun olacaktır Üçüncü olarak, hekim temelde psikolojik ya da fiziksel bir hastalığın mevcut olmadığından belli oluncaya kadar, anksieteyi başlı başına bir rahatsızlık veya sendrom yok de, bir bulgu olarak görmelidir Psikiyatrik ya da fizik bir hastalıkta anksiete ilk belirti olarak belirebilir Bu disfori (rahatsızlık) durumlarıyla ilgili, fazla geniş olmayan, ama pratik bir şema aşağıdaki şekilde görülmektedir Bu derecelendirme dolayısıyla ortaya çıkan manâlı bir husus, oysa anksieteyle ilgili olabilecek öteki nedenler giderildikten sonra, primer patolojik anksiete nevrozu ihtimali üzerinde durulması gerektiğidir Anksiete nevrozu geçiren hastalar birçok süre vaktiyle beri tasalanmaya yatkın — her zaman «vesveseli» — kişilikleri olan ve çocuklukları dehşet ve güvensizlik içinde geçen, ailelerinde de aynı nevrozlar bulunan kişilerdir Yaradılışla ilgili faktörler önemlidir; bunların içine kalıtsal eğilimler ve erken yaşlarda benzer eğilimi bildiren yakın akrabalardan öğrenilen tavır biçimleri de girmektedir Bu gibi hastalarda stress'e aleyhinde özel ve bireysel bir duyarlığın açığa çıkarılması sözkonusu olabilir Anksietenin nedenleri aralarında «doğum travmasının» da yer aldığı, özellikle psikanalitik ekolce ileri sürülmektedir Otto rank doğum ânının duyarlıklı kişilerde son derece vahim bir psişik şok ve sonradan giderilemeyen bir travma yarattığına inanmaktaydı Freud ise, doğum eyleminin anksieteyle birlikte olagelen ilk yaşam tecrübesi olduğundan, hattâ anksietenin kaynağı ve modeli olduğundan sözetmişti Freud sonradan id'in bilinçsiz, ve kabul edilemeyen impuls'larının tehdidi altındaki ego'nun anksieteyi yarattığı kuramını ileri sürdü Anksietenin psişik semptomatolojisinin yanısıra birçok semptomlar belirebilir Kalb hızı ve hacminin büyümesi, ektopik çarpıntılar, baş, boyun ve göğüste kızarıklıklar, el ve ayaklarda görülen anemik ten rengi, terleme (bilhassa avuç içi ve etap tabanlarında) gibi şikâyetlere rastlanabilir Hazımsızlık, bulantı, kusma, gevşek acele hareketler, sıkça idrar yapma, orgazm olmaksızın ejakülasyon, baş dönmesi ve titreme, akut anksiete nöbetlerinde görülebilir «hava açlığı», uzun ve derin solunuma (hiperventilasyona) yol açan bir göğüs daralması duygusu ve rahatsızlığı dolayısıyla solunum yollarında alkali fazlalığı (respiratör alkaloz) ve serumun ionize ettiği kalsiyum seviyelerinin azalması sonucunda parmaklar, eller ve ağız civarda parasaaai belirebilir Adale gerginliğinden ötürü sancı ile sancılara ve sancı karakteri içeren, birçok vakit bütün başa yayılan, akşamlan daha da büyüyen ve oksipitofrontalis'deki yumuşak kaslarda duyulan stres bagağnsına fazla rastlanır Bu somatik özelliklerin hepsi hipokondria ile ilgili olabilir, ancak hasta bu rahatsızlığın fiziksel bir nedeni olduğu konusunda direnir, anksiete ile birlikte beliren somatik durumlardan çoğu, sempatik ve parasempatik etkinlikler arasındaki dengesizlikten ötürüdür Manik depressif psikozlarda anksieteye bariz özellik olarak rastlanır Retardasyona rağmen, şiddetli hastalıkta kişi kendi (gerçek dışı) değersizliği, suçluluğu, bağışlanmaz «cürümleriyle» ilgili tasalara kapılabilir Birçok zaman orta ya da ileri yaşlarda beliren ajite depresyonlar özellikle anksiete, ajitasyon ve huzursuzlukla ilgilidir Şizofreni teşhisi koyulan durumlarda anksiete sık rastlanan bir belirti değildir, ama hastalığın «akut sapmalarında», dehşet hallüsinasyonların ya da hayallerin baskısı aşağı bariz hale gelebilir Daha eksik rastlanan bir çeşit olan psödonörotik şizofrenide (bkz) ise anksiete epeyce sık görülür 1Nefret durumları a) Normal b) Patolojik, mesela fobik 2Anksiete durumları a) Sıradan — sitüasyonel stress, hastalık, vs b) Patolojik (I) Sekonder (aa) Somut Rahatsızlık (1) Nonspesifik tepkime (2) Daha spesifik,örneğin tirotoksikoz hiperinsulinoma, fekrokromositoma (bb) Psikiyatrik Hastalık, örneğin bunalım (II) Primer Anksiete Nevrozu Kesintisiz anksietede diğer özelliklere de rastlanır Başlangıçta uykusuzluk, dehşet düşlerle dolu sıkıntılı bir uyku görülür Fasılalarla panik veya akut anksiete nöbetleri belirir ve bunlar birçok süre sınırlıdır Bu gibi nöbetlerde «sinyal» özelliği taşıyan anksietenin işlevsel yararı tamamen kaybolur; daha çok sempatik sistemle ilgili yararsız bir fazla faaliyet ve şiddetli ölüm ya da delirme korkuları içinde süje sürüklenebilir Yoksa da tersine panik içindeki hasta donup kalır («taş kesilir»); bu durumlarda parasempatik sistemdeki aşırı etkinlik hâkimdir Birçok vakit sempatik ve parasempatik sistemlerdeki aşırı etkinlikler birbirine karışır Depersonalizasyon ve hakikat dışı duyguları tüm anksiete derecelerinde görülür, fakat teşhiste başlıbaşına bir önemleri yoktur Depersonalizasyon durumunda kişi kendinde birtakım şartların değişmesi görür, kendini tanıyamaz olur; bir robot ya da otomaton gibidir Bu duygu son derece nahoştur, gerçek dışı değildir ve hissi (affektif) bir nitelik değişikliğiyle ilgilidir Ayırıcı teşhiste psikolojik hastalık değin fizik rahatsızlık da hesaba katılmalıdır Fizik sistemlerdeki herhangi bir rahatsızlığın incelenmesi gerekir bu vesileyle özellikle tirotoksikoz üstünde durulmalıdır Yukardaki tanımlamaya bakılırsa, akut bir panik nöbeti, miyokard enfarktüsünü çok andırmaktadır Özellikle anksiete ile birlikte depressif rahatsızlık görülür Şizofreni, organik us bozuklukları (bilhassa entoksikasyon ve uyuşturucu ilaçların birden bırakılması) hesaba katılmalıdır Prognoz, kişiliğin önceki dengesine ve karışık olmayan anksiete durumunda presipite edici faktörlerin şiddetine kadar değişir Patolojik anksietenin hekim kadar tedavisi birincil muayenede başlar Hekim hastanın anlattıklarını telaş etmeksizin ve eleştirmeksizin ardına kadar dinlemelidir Hastayı razı etmek ve semptomlarla bunların kökenini ona açıklamak önemlidir Eğer emin birtakım sorunlar sözkonusuysa, bunların çözümlenmesi için pratik öğütlerde bulunmak terapinin önemli bir yanıdır Anksiete başlıca somatik şikâyetlerle birlikte belirdiği için, tam bir fizik tetkik yapılmalıdır Hastanın somatik semptomatolojisiyle ilgili kaygıları ama bu yoldan etkin bir biçimde giderilebilir Doktorun, marazı anksieteyi tedavisinde esas psikoterapi ve ikna önemlidir Daha detaylı psikoterapötik tedbirler çoğu zaman birtakım güçlükler doğurur ve bununla bir psikiyatrist ilgilenmelidir Bu tür psikoterapi, uygun ilaçlarla desteklenmelidir Bir lahza önce tatminkâr bir uyku düzeni sağlanmalıdırHastanın genel afiyet durumunu düzeltmek ve dolayısıyla stress'e karşı direncini arttırmak yolunda dietine dikkat etmek ve yerinde bir idman öğüt etmek yararlıdır Bir trankilizan (mesela bir benzodiazepin) veya hafif bir sedatif verilmelidir Manik depressif bir aaaahür görülürse, bir monoamin oksidaz inhibitörü yahut trisiklik bir antidepresan gerekebilir bu gibi kombinasyonlar etkili ve emindir, lakin daha karışık psikoterapötik hap karışımları ama bir psikiyatristin öğütlerine tarafından kullanılmalıdır Entravenöz uygulanan süratli etkili barbitüratlar akut bir panik nöbetini anında durdurur, lakin kronik anksietede hipnotıklerin (bilhassa barbitüratların) rutin uygulamasında itinalı davranılmalıdır, çünkü alışkanlık yaratmaları ihtimali vardır