Anlamlarına göre sözcükler

Amaç Özelliklerine Tarafından Sözcükler

Somut ve Görünmeyen Anlamlı Sözcükler :

Bir sözcük, duyu organlarından biri yoluyla algılanabilen bir varlığı gösterirse maddi manalı, duyu organları aracılığıyla algılanamayıp da zihinde var olan kavramları gösterirse görünmeyen anlamlıkelime adını alır


Ağaç, taş, hava, ses, koku, çiçek (fiziksel manâ)

Sevinç, Sevgi, korku, kin, arkadaşlık, insanlık (görünmeyen kasıt)


Bir kelime temel anlamıyla somutken cümlede kazandığı anlamıyla soyut olabilir

Bu yüzden sözcükler somutluk soyutluk yönünden değerlendirilirken cümle içinde kazandığı kavrayış göre değerlendirilir


Sözgelimi havasözcüğü dokunma duyusuyla ilgili maddi bir manâ taşırken Eski eşyalar salona farklı bir hava vermişcümlesinde görünmeyen bir anlam kazanacak şekilde kullanılmıştır

Transfer yoluyla fiziki anlamlı bir sözcük bir fiziksel amaç daha kazanarak kullanılabilir Örnek :

Organ adı olan maddi anlamlı üçgenin taban olmayan kenarısözcüğü, sıranın ayağı, masanın ayağı, köprünün ayağıgibi kullanımlarda yeni bir maddesel amaç kazanmıştır

Görünmeyen bir kavramın gözle görünür kılınması için somut manalı bir sözcükle anlatılması söz konusu olabilir Bu duruma somutlama denir


Bu sözlerin onu kırmış (Üzmek,canını yakmakla somutlaştırılmıştır)

Güya bakışlarıyla bizi eziyordu (aşağılayıp, küçük görmek,ezmekle somutlaştırılmıştır)

Kanunları çiğnemek suçtur

(ihlal edip, uymamak, çiğnemeksözcüğüyle somutlaştırılmıştır)

Deyimlerimizin bir bölümü somutlamaya örnektir


Öküz aşağı buzağı seslenmek (Akla uymayan bahanelerle kabahat ve suçlu bulma çabası)

Öp babanın elini (beklenmedik bir şart)

Örümcek kafalı (geri düşünceli, yenilikleri kabul etmeyen)

Görünmeyen anlamlı bir kelime cümle içinde bir soyut manâ daha kazanarak kullanılabilir Misal :

Karnım hemen şimdi doymuş yok (görünmeyenesas kasıt)

Ömrü her tarafında okudu, hala okumaya doydu diyemem (Soyutmecaz manâ)

Eş ve Yakın Manalı Sözcükler :

Eş Anlamlı Sözcükler (Sinonim Sözcükler)

Benzer varlığı, nesneyi ya da kavramı bildiren sözcüklerdir Gerçekten hiçbir dilde birbirinin tıpkı aynısı olan anlamdaş sözcük yoktur Bu nesil sözcüklerin ilk bakışta anlamlarının benzer olduğu sanılır Ama çok ince bir manâ ayrılığı vardır Bugün dilimizdeki çevirmek, döndürmek, yollamak, yollamak, bıkmak, usanmaksözcükleri görünürde anlamdaş sayılabilir Ama


Iri büyük iri Bitmek tükenmek Kâinat dünya alem

Üzüntü gam keder Diyar ülke

Yakın Anlamlı Sözcükler

Anlamca aynı değil de birbirine aynı ve yakın olan sözcüklerdir Dilimizde benzer anlamlılıktan fazla yakın anlamlılık daha yaygın bir kullanıma sahiptir anlamdaş sözcüklerde kasıt eşitliği varken (eşsesli sözcükeşsesli, mücâdele etmekzahmet çekmek vb) yakın manalı sözcüklerde anlamca yakınlık özelliği vardır
Sözünü onaylamadığım için bana darıldı

Toplantıya çağrılmazsa bize gücenir



Sözcüklerin benzer ya da yakın anlamlı olup olmadıkları tümce içindeki kullanımlarıyla belirlenir Mesela, akbeyazve siyahkarasözcükleri tek başlarına kullanıldıklarında benzer anlamlıdırlar Fakat Ak akçe kara gün içindirgibi bir kullanımda ak ve karasözcüklerinin eş anlamlısı beyaz ve siyahdeğildir

Karşıt (Zıt) Anlamlı Sözcükler :

Anlamları birbirine karşıt olan kavramları bildiren sözcüklerdir Birbirine karşıt yargılar verilirken karşıt manalı sözcüklerden yararlanılır Bu açıklamadan şu anlam çıkar Karşıtlığın oluşabilmesi için, sözcüklerin direk noktalarda bulunma zorunluluğu vardır

Sözgelimi yaşam ölümiki gönder noktada bulunduğu için karşıt anlamlıyken güçsüz çizgiliyaklaşık karşılığı gösterir ve uzaktan anlamlı olarak kabul edilir


Tebessüm Etmek ağlamak Rahat geniş Er geç Hain yüksek Sert yumuşak


Bir sözcüğün olumsuz kullanılmış şekli onun karşıt anlamını oluşturmaz

Sözgelimi oturmaksözcüğünün karşıtı oturmamakdeğil kalmaktır

Bir sözcüğün karşıt anlamlısını o sözcüğün cümle içinde kazandığı amaç belirler

zor kolay

Midesinden zoru var (Bu cümlede basitın karşıtı değildir)

Bu ders oldukça zormuş (Bu cümlede basitın karşıtıdır)

Karşıt anlamlılık ilişkisi isim, sıfat, zarf ve eylemtüründeki sözcükler aralarında olabilir *