Aşık Edebiyatı Nedir

Aşık Edebiyatı Ne demek



Aşık Edebiyatı

Aşık edebiyatı, İslamiyet ’in kabulünden önceki Sözlü Edebiyat ’tır 15yüzyıldan daha sonra gelişerek günümüze kadar ulaşmıştır

Şiirini, aşk, doğa, kahramanlık gibi konularda, sazıyla birlikte söyleyen şairlere İslâm ’dan önce “ozan, “baksı, “kam “oyun denilirken, İslâm ’ın kabulünden daha sonra “âşık ya da “saz şairi denmiştir

Bu âşıkların oluşturduğu edebiyata da “âşık tarzı Türk edebiyatı denir

Âşık edebiyatı şiirden ibarettir Bu şiir din dışı bir şiirdir; âşık da denilen şairlerin kopuz, bağlama, cura, tambura eşliğinde söyledikleri sözlübesteli edebiyat türüdür

Sanatçıçırak ilişkisiyle yetiştirilen aşıkların birçok okuma yazma bilmeyen oysa saz çalma ve şiir söyleme yeteneği olan kişilerdir Âşıklar, saz şairliğini sanatkâr âşıkların yanında öğrenir, sonra onlardan mahlâs alarak diyar diyar gezmeye, ellerinde saz şiirler söylemeye başlarlar

Gelişme alanları aralarında kahvehaneler, asker ocakları, kervansaraylar, bozahaneler, tekkeler, konaklar vardır
Âşık, bilgi, duygu ve becerisini yaptığı atışmalarda gösterir Aşık şiiri diğer ahali edebiyatı ürünleri gibi sözlü edebiyat ürünüdür 15 yy ’dan itibaren yazıya geçirilmeye başlanmıştır başlangıçta okuma yazma bilen kişilerce derlenerek ‘cönk ’ adı bahşedilen defterlere yazılmıştır âşık şiirleri Böylece şiirlerin zamanla unutulup kaybolması engellenmiştir

Aşıklık geleneği Anadoluda bugün de canlı olarak yaşatılmaktadır

Aşık Edebiyatı Özellikleri

1) Aşık ya da ozan denilen kişilerin, saz eşliğinde söyledikleri şiirlerden oluşur
2) Çoğunlukla sözlü olmasına karşın şairler, şiirlerini “cönk dedikleri defterlerde toplamışlardır
3) Şairler, sazlarını omuzlarına alarak köy köy, kasaba kasaba, büyük kasaba kent dolaşmışlardır
4) Şiirlerde anlatım doğru, canlı ve yalındır
5) Şairler, halkın içinden çıktığından halk dilini kullanmışlardır Bu sade dil 18 ve 19 yüzyıllarda bir takım şairler kadar Divan Edebiyatı ’nın etkisinde kalmasıyla eski arılığını kaybetmiştir
6) Nazım birimi dörtlüktür
7) Koşma, semai, destan, varsağı gibi nazım şekilleri kullanılmıştır
8 Hece ölçüsünün 7 ’li, 8 ’li ve 11 ’li kalıplarına önem verilmiştir
9) Aşk, tabiat, gurbet, ayrılık, vefat, açlık, kıskançlık, yiğitlik, toplumun sorunları, insan davranışları, bunlarla ilgili eleştiriler konu olarak işlenmiştir
10) Şiirlerin son dörtlüğünde şairin adı ya da mahlası geçer
11) Göz kafiyesi anlayışı yerine, kulak kafiyesine ağırlık verilmiştir Yani uyak için benzer sesin kullanılmasına lüzum yoktur Buna tarafından pb , çş, td, l n gibi seslerle de kafiye yapılmıştır
12) Çoğunlukla yarım ve cinaslı kafiye kullanılmıştır
13) Benzetme (teşbih) ve kişileştirme (teşhis) dışarıya yazınsal sanatlara pozitif yer verilmemiştir
14) Bazı ürünlerde bölgesel özellikler görülür
15) Şiirler genellikle hazırlık olmaksızın irticalen yani içe doğduğu gibi söylenir
16) Divan Edebiyatı ’nda görülün kalışlaşmış benzetmeler (mazmun) Irk Edebiyatı ’nda da vardır Buna tarafından sevgili anlatılırken yeşil başlı ördek, inci diş, elma yanak, badem göz, kiraz dudak, keman kaş, sırma saç, selvi boy gibi benzetmeler kullanılmıştır
17) Divan Edebiyatı daha fazla düşünceye siklet verdiği için görünmeyen bir edebiyattır Halk Müziği Edebiyatı ’nda ise şair gördüğünü, yaşadığını anlatır bu nedenle Aşık Edebiyatı, maddesel bir edebiyattır Hem Divan Edebiyatı ’nda sevgilinin tipi çizilir, adı söylenmez Ahali Edebiyatı ’nda ise sevgilinin adı (Elif, Ayşe…) vardır
18) Şiirler, işlenen konulara tarafından “koçaklama, güzelleme, taşlama, inleme gibi adlar alır
19) Aşık Edebiyatı hayali olaylardan fazla, gerçekçiliğin ön plana çıktığı bir edebiyattır
20) Aşık Edebiyatı ’nın yüzyıllara göre en manâlı temsilcileri şunlardır:

16 asır: Köroğlu, Kul Mehmet, Aşık Acayip, Aşık Kerem
17asır: Karacaoğlan, Kayıkçı Kul Mustafa, Aşık Ömer, Kuloğlu, Ercişli Emrah
18yüzyıl: Gevheri
19asır: Ağlayan, Dadaloğlu, Erzurumlu Emrah, Bayburtlu Zihni, Seyrani, Ruhsati
20yüzyıl: Âşık Veysel, Âşık Ali İzzet, Âşık Murat Çobanoğlu, Âşık Reyhanî, Âşık Asalet Taşlıova *