Aşık Sazı hakkında bilgi

Aşık Sazı
Azerilerde lahza eski ve geleneksel müzik aşık müziğidir Halkın alışılmış ve yatkın olduğu bu müzik türü Azeri millet olarak tanımlanabilir İsmini, köylerde ve hatta anında her yerleşim uygun bulunan ve müzik icra eden aşıklardan alan aşık müziği Azeri halkının öz müziğidir Bugünki Azeri makamlarının hepsinin ((cogunun))kökeni aşık müziğine dayanmaktadır Aşık müziğinin temel sazı kopuz dur Müziğe ismini veren aşıkların tümü kopuz çalmaktadır Kopuz bu sebeple Azeri halkının da temel sazıdır(( insanlar içinde aşık sazı denir ve ya hatta ‘ ’saz ’ ’ denir Saz Azerbaican ve fars dilinde enstruman demektir Yeni tum enstrumanların anası ve kokenı sayıla bilir))



Aşık müziğinin en fazla kullanılan makamı segahtır Esas makam olarak tanıdık segahın değişik versiyonları vardır Bu versiyonlar makam içersindeki seyir ve çeşni farklılıklarından meydana gelmiştir, ve dağıtılmış isimler almıştır Bunlar zabul,hariçyetim, mirza hüseyni dir Bu makamların tümü segah olarak bilinirAzerilerde kullanılan diğer makamlar ise şur, rast, bayati şiraz, çargah, şuştar ve mahur dur Bir birçok isim olarak herzamanki türk müziği makamlarına benzese de aralarında makamsal yonden büyük farklılıklar vardır



Aşık müziği icra edilirken başta ve kesinlikle kopuz kullanılmaktadır Kopuzun yanı sıra icra heyetinde balaban ( üflemeli) kaval (ritm) ve hanende((((((((((HANENDE DİGİL DE ONUN YERİNE AŞIK DENİR ZATEN SOLİST AŞIK KENDİSİ YENİ SAZ CALANDIR HANENDE MUGAM MUZİK SOLİSTİNE DENİR)) bulunur Kopuz haricindekiler olmasa da olabilir belki lakin kopuz kesinlikle bulunmalıdır





Mugam müziği ise aşık müziğinden sonra ortaya çıkmiş bir müziktir Genel unsurlarıyla aşık müziğinden temellendiği söylenebilir lakin kendine has bir disiplini de mevcuttur Mugam müziği sazları aşık müziğinden kısmen farklıdır Mugam icrasında tar, kemança, kaval ve hanende bulunur Buradaki kaval bir ritm sazdır


Bu iki müzik türü Azerilerin genel müziğidir Kuzey Azerbaycan güneyden ayrıldıktan sonradan uzun zaman rus işgalinde kaldığından, Ruslardan her yönden etkilenmiştir Müzik te bu etkilenmeden nasibini almıştır çok sesli bir müzik anlayışına sahip olan Rusya bu anlayışı Azerilerede aşılamıştır Bölünmeyle birlikte çokseslilikle tanışan kuzey Azerileri bu sistemi benimsemiş ve geleneksel müziklerini buna intibak yoluna gitmiştir Bu amaçla zaten sayılı olan koma sesleri müziğinden atmış ve iyice tampere sisteme geçmiştir Bu değişim Azeri müziğinde koskocoman bir isim olan Üzeyir HACIBEYOV göre yapılmıştırHacıbeyov 1922 yılında kurduğu Bakü konservatuvarında çoksesli müzik eğitimi vermiştir Çokseslilikte ilerleyen kuzey Azerileri galeneksel müziklerinden güney Azerilerine kıyasla zamanla uzaklaşmaya başlamışsa da çok büyük gelişmelerede imza atmışlardır Doğunun ilk operesı bu dönemde sahnelenmiştir Fuzuli ’nin (( FUZULİ HAYİRNİZAMİ GENCEVİ))eseri olan ‘leyla ile mecnun ‘ Üzeyir hacıbeyov kadar bestelenmiştir Halkın dini hassasiyetleri nedeniyle sahneye bayan kılığında erkek çıkarılmıştır sonradan aynı eser sahnelendiğinde bir kadın oyuncu çıkarılmıştır ama halktan büyük tepki gömüştür Böylece oysa kadın oyuncu opera biter bitmez sahnenin arka kapısınkan bir ata bindirilerek halktan kaçırılmıştır





Kuzeyde bu gelişmeler olurken güney Azerileri tahran yönetiminin baskısı nedeniyle bu gelişmelerden tatmin edici derecede istifade edememiş ve kendi öz müziğini icra etmeye devametmiştir Azerbaycandaki müzikal gelişmeler fazla zorlama şartlarda ve gizlilikle güneye sokulan bazı bant kayıtlarıyla peşine düşüp takip edilmeye çalışılmıştır Güneyde ahali kandi müziğini bilmekte fakat tatmin edici icra ve ifşa imkanını bulamamaktadır İranda kadınların tek başlarına şarkı söylemesi yasaklanmış olduğundan asgari üç bayan bir arada şarkı söyleyebilmektedir Bu da solo vokal tekniklerinin tatmin edici gelişime ulaşamamasına niçin olmuştur





İran Azerileri hala koma sesleri kullanmaktadır Ama bunlar çok sınırlı sayıdaki seslerdirir Yalnızca segah ve hüseyni perdesi bir koma pes basılır İran Azeri müziğinin bu bağlamda Ortadoğu müziklerinden ayrıldığı görülür ,fakat ağlama müziği denilen bir türe de sahip olan Azeriler bu müziğin icrasında çok daha pozitif koma ses kullanmaktadır Bu müzik çoğunlukla cenazelerin başında ve mezarlıkta icra edilir ve hiç enstrüman kullanılmaz Ancak son senelerde bu müzik türünde de farklı alanlara yönlendirilmiş enstrüman kullanılmaya başlanmıştır





Uzun yıllardır yalnızca köylerde icra edilen ve de dinlenen aşık müziği ise iran Azerilerinde son yıllarda şehirde ve gençler arasında mugam müziği ile birlikte yaygınlık kazanmaya başlamıştır
*