Asya tipi üretim tarzı Nedir? Hakkında bilgi

Asya tipi üretim tarzı Nedir? Hakkında data

(Tr Marksbilim) Toprağın özel mülkiyeti bulunmadığı halde sömürülme olayının gerçekleştiği imal biçimi

Tarihsel özdekçilik öğretisinin kurucusu Alman düşünürü Karl Marx (18181883), Asya tipi üretim biçimi kavramını 1853 yılına doğru Formen die der Kapitalischen Produktion Vorhergehn adlı incelemesinde ortaya atmıştır O sıralarda eski toplumdaki mülkiyet ilişkilerini ve bununla bağımlı olarak üretim biçimlerini inceleyen Marx, eski toplumlarda üç çeşitlilik mülkiyet ve imal biçimi saptamıştır: Antik, Germanik, Asya tipi Şöyle diyordu: Asya tipi üretim biçiminde sahiplik yok, yalnızca bireyin toprağı tasarrufu var, gerçek mülk sahibi komündür(İbid, Kapitalizm Öncesi Ekonomi Şekilleri adlı Türkçe çeviri, Ankara 1967, s 86) Bu özel biçimde Marks'ın Doğu despotizmi adını verdiği Doğu devletçiliği önemli bir rol oynuyordu Doğu'da, geniş tarım alanlarının sulama, bataklıkların kurutulması, su kanalları açılması gibi kayda değer işlerini büyük çapta bir organizasyonunun gerçekleştirmesi gerekiyordu Marks adı geçen yapıtında şöyle demektedir:

Mesela Asya esas biçimlerinin çoğunda olduğu gibi, bu stil ufak komünleri kucaklayan ve onlara hükmeden tepedeki birliğin en yüksek ve tek mülk sahibi olarak görünmesi ve hakiki, komünlerin de ama veraset yoluyla toprağın sahipleri durumuna gelmeleriyle bağdaşabilir Tepedeki birlik reel mülk sahibi ve iki taraflı mülkiyetin reel önkoşulu olduğuna tarafından, onun büyük sayıdaki ayrı olarak komünlerden bambaşka ve onların üzerinde bir şey olarak görünmesi pekala mümkündür Bu durumda birey mülksüzdür ya da kendi mülktür Yani bireyin, çalışmanın ve her tarafta üretimin doğal koşullarıyla ilişkisi ve bu koşulların karşı bulunduğu inorganik doğayı benimseyip mülk edinişi, onun sübjektifliğinin tarafsız niceliği, bütünü kucaklayan birliğin bireye komün aracılığıyla ilettiği bir bağış gibi görünmektedir Zorba, burada, çok sayıda ufak komünlerin babası rolündedir ve bu vesile ile bunların hepsinin müşterek birliğini gerçekleştirir Bundan çıkan netice şudur ancak (hukuki bakımdan emekle, reel mal edinme şeklinde saptama edilen) bundan böylemahsul, bu en yüksek birliğe aittir Böylelikle Doğu despotizmi hukuk bakımından mülkiyetin yokolması gibi bir sonuca varır görünmektedir Gerçekteyse onun temeli, ufak komünün içinde imalatla tarımın birleşmesinden meydana gelmiş olan kabile mülkiyeti ya da kolektif mülkiyettir Komün bu nedenle kendi kendine yeter duruma gelir ve içinde tekrar imal ve bundan böyleüretim şartlarının tümünü ihtiva eder(İbid, s 76)
Bu alıcı sahiplik ilişkisinde ve imal şeklinde bireylerin özel mülkiyeti olmadığı halde sömürülme olayı vardır Marks'ın dikkatine çarpan ve dikkatleri çekmek istediği olay buydu Bu sömürüyü zorba, yöneticiler, memurlar gerçekleştiriyorlardı Sömürülen bundan böyleürün bu yöneticilerce çarçur edildiği için hiç bir süre bir birikim gerçekleşmiyor ve bu yüzden de Asya tipi üretim biçimi başka bir imal biçimine dönüşemiyordu Marks, Kapital adlı yapıtında da şöyle demektedir:
Kendi kendilerini tekrar tekrar aynı biçimde üreten ve tesadüfen yıkıldıkları takdirde de aynı yerde ve aynı adla tekrar ortaya çıkan bu kendi kendine tatmin edici topluluklardaki üretim örgütlenişinin basitliği, Asya toplumlarının değişmezliği'nin bu, Asya devletlerinin sürekli olarak yıkılıp yeniden kurulması ve sonu gelmez hanedan değişmeleri karşısında büyük bir çelişki teşkin eden bir değişmezliktir sırrını çözecek anahtarı sağlamaktadır Toplumun idareli öğelerinin yapısı, siyaset göğündeki fırtına bulutlarından hiç etkilenmez(İbid, Mehmet Selek çevirisi, Cilt I, Kitap: III, s 8085) Bk Doğu Despotizmi, Antik Imal Biçimi, Germanik Üretim Biçimi, Mülkiyet, Özel Mülkiyet

Marx'a göre, ilkel toplumda toprağın mülkiyeti tüm topluluğa aitti İlkel toplumun evrimi tarım, hayvancılık, zanaatlar gibi yeni imal biçimlerinin gelişmesine bağlıydı Bu yeni üretim biçimleri gelişip bir imal artığı (istihsal fazlası) meydana gelince ilkel toplumun ilkel imal biçimi Asya tipi imal biçimine değişmek zorunda kaldı Çünkü üretim artığı daha karışık bir işbölümünü gerektirmişti ve ırk arasındaki imal ilişkileri bu gereğin zorunlu sonucu olarak yeni bir üretim biçimini zorunlu kılmıştı Asya tipi üretim şeklinde üretim bir pazara içten yönelmekteydi Bir fazlalık üretme ve bu fazlalığı çoğaltma, kendi kendini geçindirmek amacını güdüyordu İlkel toplumdaki kan bağlarıyla o kadar güçlü olarak emrindeki aileler, bir büyük şefin çevresinde toplanan bir aileler kurulu yönetimine dönüşmüştü Toplumsal otorite, demokratik veya despotik biçimler alıyordu Bir imal fazlasının varlığı, daha ileri bir toplumsal ayrışımı ve bu fazlalığın bir kısmını kendisine mülk ederek topluluğun öteki üyelerini bu suretle sömüren bir azınlığın meydana gelmesini olası kılmaktaydı Bu azınlık, belli bir gücü elinde tutarak, devlet gücünün birincil biçimini oluşturuyordu Ortak çıkarları savunmak ve uyuşturulmaz (antagonist) çıkarlara aleyhinde korunmak gerekmişti Bu azınlık ya mirasla geçen görevler, yoluyla, ya da başka gruplarla çekişmelerin çoğalması yüzünden gittikçe daha güçleniyordu Siyasal egemenliğin temeli sosyal fonksiyondu ve siyasal egemenlik oysa kendisine verilen bu sosyal fonksiyonu yerine getirdiği sürece devam edebilirdi Asya tipi üretim biçiminin ayırıcı niteliği, sosyal fonksiyonu temsilci bir bireyin topluluk üstündeki egemenliğinde belirmektedir Daha açık bir deyişle bu biçimde hakimiyet, bir bireyin başka birey ya da bireylere egemenliği değil, sosyal fonksiyonu temsil eden bir bireyin tüm topluluğa egemenliğidir Toprağın mülkiyeti devletin olmuştur, kalabalık bireylerinin mülkiyeti yoktur ama tasarruf hakları vardır Bundan Böyledeğerinde vergi biçiminde devletin elinde toplanmaktadır Ticaret, bu sistemde, bir pazar üretimi konusu değil, bir devlet gelişmesi ve savunması konusudur Tüccar burada bir devlet memuru olarak ortaya çıkar Devletçe alınan ödenti, devleti temsil edenler yararına alınan toprak rantına dönüşür Bu sistemde birey, diğer bir bireye yan yok, kalabalık halinde kendisinden daha üstün bir topluluğa topluca bağlıdır Burada, devlet ve dominant sınıf imal koşullarına doğrudan doğruya el atar Bu yüzden bu sisteme XVII yüzyıldan beri Doğu despotizmi (Fr Despotisme orientale) adı verilmiştir Asya tipi imal biçiminde, genelde kölece kullanılan topluluğun imal ilişkisi, köleci üretim biçimindeki imal ilişkisi gibi bir başlıca imal ilişkisi (ana ilişki) değildir Çünkü toprağın özel mülkiyeti yoktur, toplumun fazladan alıştırma yükümü bir devlet angaryası biçimindedir Reel bir üretici kölelik düzeninin gelişmesi için köy toplulukları çerçevesinde toprağın özel mülkiyeti gereklidir Buysa ama Avrupa'da antik üretim biçimi (eski Yunan ve Roma) alanında gerçekleşmiştir Antik üretim şeklinde yurttaşların özel mülkleri vardır; sahiplik, toprak mülkiyeti ve özel sahiplik olarak ikiye bölünmüştür Borç için kölelik, savaş tutsağı olarak esaret bu alanda belirmiş ve kölelerin bireylerce özel olarak kullanılması olayı baş göstermiştir Çoğu hür yurttaşlar, bu yollardan, özgürlükleriyle birlikte mülklerini de yitirmektedirler Mülkiyet muhakkak ellerde toplanmaktadır Aramak oysa antik üretim biçiminin evrimi, reel bir köleci üretim biçimine geçiş koşullarını kendiliğinden oluşturmaktadır Bu işlem boyunca da feodal imal biçiminin temellerinden biri olan Germanik sahiplik ve üretim biçimleri meydana gelecektir Germanik imal biçiminin ayırıcı niteliği, özel mülkiyetin iki taraflı mülkiyetle bir arada bulunuşudur buradaki karşılıklı sahiplik, antik üretim biçimindeki kalabalık mülkiyetinden ayrı ve onun aksine olarak otlaklar ve av alanları gibi gerçek bir karşılıklı mülkiyettir Bu tip ortak sahiplik, özel mülkiyetin tamamlayıcısıdır Antik imal biçiminde ortak sahiplik bir devlet mülkiyetiydi ve özel mülkiyetle gelişiyordu Germanik biçimde bu çelişme yoktur Kaldı fakat Germanik biçimin evrimi, tamamen başka bir kaynaktan, hayvancılık ve gezici tarım yapan savaşçı kabilelerin ilkel kalabalık mülkiyeti çizgisinden gelmektedir Baskın sınıf, Germanik savaşçı şefler ve onların silahlı adamlarıdır Zamanla özgür köylüler, daha önce Gal köylülerinin yaptıkları gibi, topraklarının mülkiyetini bu şeflere aktarmışlar ve birkaç kuşak sonradan tam bir toprak kölesi biçimine dönüşmüşlerdir Bağımsızlık köylülerin boyunduruk altına alınmaları süreci, Roma imparatorluğunun son yüzyıllarında başlamış olan kölelerin özgürleştirilmesi davranışıyla birleşerek, bağımlı bir küçük üreticiler sınıfının feodal imal ilişkileri temeli üzerinde asilzade toprak sahipleri sınıfı tarafından tek yanlı olarak sömürülmeleriyle sonuçlanmıştır Asya tipi imal biçiminin özellikleri şöyle sıralanabilir: 1 Asya tipi imal biçimi, ilkel imal biçimini andırır; her ikisinde de özel mülkiyet yoktur, bireyler topluluğun üyesi olarak yalnızca toprağı kullanım hakkına sahiptirler Fakat Asya tipinde insanın insan kadar sömürülmesi vardır, ilkel toplumda böyle bir durum yoktur Bu bakımdan Asya tipiyle ilkel toplum birbirlerinden ayrılırlar 2 Asya tipinde savaşlar yüzünden köleler bulunabilir, ama köleci biçimdeki kölelerden farklıdır Çünkü, Asya tipinde esir sahibi de bağımlıdır ve köle emeğini dilediğince sömürme bakımından frenlenmiştir Bu fren, esir sahibi sömürmesiyle çelişme halinde bulunan devlet angaryasıdır 3 Angarya bakımından Asya tipinin feodal biçimle bir benzerliği görülürse de, bu ikisi aralarında da fark vardır Çünkü feodal biçimde esir, derebeyine birey olarak bağlıdır; Asya tipindeyse bireyin devlet memuruna bağımlılığı, topluluğun devlet bağımlılığından doğal dolambaçlı bir bağımlılıktır 4 Asya tipi, sınıfsız toplumdan sınıflı topluma geçişe özgü bir sosyal organizasyon biçimidir ve bu uyuşmazlığı içermektedir Burada devlet ve egemen derslik, üretim koşullarına direkt müdahale eder Toplum ürünün bir kısmını peşin pay olarak bölge bir devlet aristokrasisi doğmuştur Asya tipi üretim biçimi üzerinde yapılan yeni araştırmalar ve tarih alanında meydana çıkarılan yeni gerçekler Asya tipinin büyük çapta çalışanlardan (eski Mısır ve Mezopotamya'daki büyük vadilerin kurutma, sulandırma ve inşaatı gibi) doğmuş bulunan biçimleri olduğu gibi, böylesine büyük çalışmaların dışında kalmış biçimlerinin de bulunduğunu, tarımlı veya tarımsız farklı alanlara yönlendirilmiş biçimleri olduğunu meydana koymuştur çoğunlukla Asya tipi üretim biçimine düzenli bir imal fazlası vardır ve gelişmesini de iç çelişmesi sağlamaktadır Asya tipi üretim biçiminin iç çelişmeleri sınıfsız ve sınıflı toplumun bir arada ve iç içe bulunuşundan, devletin köylü emeğini elinde tutarak bir pazarın gelişme imkanlarını sınırlandırmasından, özel mülkiyetin gerçekleşmemesinden doğmuştur Bu çelişmeler, ya eski Yunan ve Roma'da olduğu gibi Antik imal biçiminden köleci üretim biçimine geçmek veya köleci bir aşamadan geçmeksizin derebeylik düzeninin bir takım biçimlerine değiştirmek yoluyla iki biçimde çözülmektedir Oysa bu çözümler tarihsel çözümlerdir Günümüzde, çoğu evrim biçimleri gibi Asya tipi üretim biçiminin kalıntıları da, genel anamalcı üretimin gelişmesiyle şartlanmıştır *