Atabeylikler nelerdir

Atabeylikler nelerdir


Ülkeyi şehzadeler namına yöneten atabeylerin kurdukları beylikler
Atabeylik, eski bir Türk geleneğine tarafından ortaya çıkmış bir idarî devir şekli idi Göktürkler'de, Hazarlar' da olduğu gibi daha sonraki Türk hakanlıklarında, en çok Selçuklularda gelenek halinde devam etmiştir
Atabeylerin belli başlı görevi, ülkenin dağıtılmış yerlerine gönderilen minik yaştaki prenslerin (şehzadelerin) yanında, öğreticieğitici olarak bulunmak, o yeri onlar namına bir naip gibi yöneticilik etmekti

Atabeylerin çoğu kıymetli kumandanlar idi ve sadakatle hizmet etmişlerdir Bazıları da, merkezin uzaklığından, şehzadenin küçüklüğünden yararlanmak yolunu tutmuş, devletin zayıfladığı bir anda kendi başlarına buyruk olmuş, idareyi iyice ellerine alarak bağımsız hareket etmişlerdir Şeklen Selçuklu İmparatorluğu'na yan olduklarından, yöneticilik, teşkilât, kültür, din ve siyaset, Selçuklu İmparatorluğü'nun bir devamı gibi görülür Bu Atabeylikler bağımsız birer devlet gibi hareket etmiş, ama kurucuları birer atabey olan esas atabeylikler

* Salgurlular (Fars Atabeyliği) (11471284)
Oğuzların Safgur boyundan olan Atabey Sungur tarafından kurulan bu atabeylik (Salgurlular Devleti) olarak da anılır Atabey Sungur, 1147 yılında, iran'ın Fars bölgesinde bağımsızlığını ilân etti Şeklen Irak Selçuklu Devleti'ne alt idi Sungur 1161'de ölünce yerine oğlu Zengî geçti Zengî, Selçuklu Devleti yıkılıncaya değin Irak Selçuklularına tabi olarak kaldı Onun ölümünden sonra, 1203'te, oğullarından I Saad, iktidara geçti ve tahtta hak iddia eden kardeşlerini yenerek Salgurlu Atabeyi oldu Saad 1231 yılında öldü ve bu defa onun oğlu Ebu Bekir, atabey oldu I Saad gibi Ebu Bekir de âlim ve sanatkârları himaye etti Meşhur iranlı şair Şirazlı Saadî, mahlasını Atabey Saad'dan almıştı Sonra atabeylik ilhanlılara tâbi oldu II Saad atabey olmuş ve Moğol hükümdarı Hülâgû'nun kızı ile evlenerek atabeyliğini devam ettirmişti Lakin 1284'de ölünce atabeylik iyice İlhanlılara bağlandı

*Azerbaycan Atabeyligi (İldenizoğulları) (11461225)
İlDenizlilerolarak da anılan bu atabeylik, aslen Kıpçak Türklerinden olan Şemseddin İlDeniz göre kurulmuştur Irak Selçuklu Devleti'nde atabeylik görevi alan İlDeniz, sonra Azerbaycan genel valisi oldu Valiliği esnasında Gürcü ve Abhaza saldırılarını durdurdu Hem Erran ve Şirvan'ı idaresine aldı Azerbaycan, Hemedan, İsfahan bölgeleri ona bağlıydı 1146'dan itibaren buralarını, Irak Selçuklu Devleti'nin başkenti Tebriz'den egemen olarak idare etmeye başladı İl Deniz, Selçuklu Sultanı II Tuğrul'un dul karısı ile evlenerek nüfuzunu arttırmıştı Atabegi âzamyani en büyük atabeyolarak anılıyordu Oğulları Âlem Pehlevan ve Kızıl Arslan Osman da hâshacib'lik ve ordu kumandanlığı gibi büyük görevler almışlardı

İl Deniz 1175'te öldü ve yerine geçen oğlu Kâinat Pehlevan keza Azerbaycan'ın, ayrıca tüm Selçuklu Sultanlığı'nın en kudretli adamı oldu Kendine bağlı 6070 kadar adamı ile tüm ülkeyi denetim aşağıda tutuyordu Evren Pehlevan'dan sonra yerine geçen kardeşi Osman, bu kaslı durumdan yararlanarak kendini Irak Sultanı ilân etti (1191) Onun oğlu Ebu Bekir, hâkimiyet alanlarını daha da genişletti Fakat 1'221'de, Âlem Pehlevan'ın oğlu Atabey Özbek, kaslı bir devlet olarak büyüyen Harezmşahlara kopamamak zorunda kaldı Celaleddin Harezmşah 1225'te Tebriz'i zaptedince atabeylik sona erdi

* BegTeginoğulları (1146 1232)
Musul Atabeyi Zengî'nin valilerinden Begtegin oğlu Zeyneddin Ali Küçük göre kurulmuştur Merkezi Erbil olup, Şehri Zorlama, Hakkari, Sincar ve Harran atabeyliğin sınırları içerisindeydi Ülkeyi 44 yıl başarıyla idare eden KökBöri, Anadolu Selçuklularına bağlıydı Ölünce, vasiyeti gereği Erbil Abbasi halifeliğine verildi (1225)

* Şam Atabeyliği (Böriler) (11281154)
Bu atabeylik, Suriye Selçuklu Atabeyi Tuğ Tekin'in oğlu Tacül Mülük Böri (Tacüddin Böri de denir) kadar 1128'de kuruldu Böri, önce batınîliğin bir kolu olan ve Suriye'de artan İsmailîlerle çaba etti 20 bin kadar Ismailî'yi kılıçtan geçirerek Şam'ı onlardan kurtardı Ama kendisi de 1132 yılında bir İsmailî tarafından öldürüldü Böri'nin ölümünden sonra sırasıyla oğulları İsmail, Mahmud, Muhammed atabey oldular Bunlar, Musul atabeyi ile uğraşmak zorunda kaldılar ve sonunda Musul atabeyi galip gelerek 1154'de Şam Atabeyliği'ni ortadan kaldırdı

* Musul Halep Atabeyliği (Zengîler) (11271259)
Bu atabeylik, Irak Selçuklu Hükümdarı Mahmud tarafından Musul valiliğine ödev edilen İmadeddin Zengî kadar kuruldu İmadeddin Zengî'nin babası AkSungur da Melİkşah'ın Musul valisi idi Zengî, kısa zamanda Cizre, Nusaybin, Sincar ve Harran'ı aldı Haçlılara karşısında koruduğu Haleb'i de kendisine bağladı ve Akdeniz'e dek uzanan geniş bir bölgenin hâkimi oldu Antakya Haçlı Prensini, Kudüs Kralı Foulque ile Trablus Kontu II Raymond'u yendi Daha Sonra Urfa'yı zaptederek Frank Kontluğunu ortadan kaldırdı Onun bu başarıları, Avrupalıların İkinci Haçlı Seferi'ni başlatmalarına sebep oldu Zengî'nin oğullarından Nureddin Mahmud, Haieb'de, I Seyfeddin Gazi ise Musul'da bulunuyorlardı Babaları 1146'da ölünce, atabeylik bu iki kardeş aralarında ikiye ayrılmış oldu 1147'de Antakya Haçlı Prensi Raymond'u yenen Nureddin Mahmud, 1154'de Şam Atabeyliği'ni de kendine bağladı Bu sırada Mısır'daki Fatımîler, Sünnî Türklere karşı Haçlılarla işbirliği yaptılar Fakat Mahmud 1164'de Kudüs

Kralı III Bonemond'u da mağlup etti Bundan daha sonra kumandanlarından Şirkuh ve Selâhaddin Eyyubî kardeşleri Fatımîlerin üstüne yolladı Bu kumandanlar Fatımîleri yendiler ve Selâhaddin Eyyûbî, Atabey Mahmud'un temsilcisi olarak Mısır'da idareyi ele aldı (1171)

Nureddin Mahmud 1174 de ölünce, Şam ve Haleb atabeylikleri Eyyûbî sülalesinin eline geçti Musul'un idaresi Seyfeddin Gazi' nin kardeşi Mevdud'a, Sincar'ın idaresi II Zengî'ye verildi II Zengİnin kardeşi Mesud vaktinde Musul ve Sincar Eyyûbîlere tâbi oldu ve 1186'dan 1259'a dek onlara tabi kaldı Lakin 1259'da tüm bölgeyi İlhanlılar işgal ettiler *