Atatürk İlke ve İnkılapları

II MECLİS ’İN AÇILMASI (11 AĞUSTOS 1923)
23 Nisan 1920 ’de çalışmalarına başlayan I TBMM, milli bağımsızlığı gerçekleştirmeyi amaçlayan vatansever insanlardan oluşuyordu Çok kuvvet şartlarda çalışmış ve bunu başarmıştı Mustafa Kemal mecliste öbür görüşlerde olan insanları bir araya getirmek için “Müdafaai Hukuk grubunu kurmuştu Meclisin 1 Nisan ’da kendin feshetmesiyle seçimlerin yenilenmesine karar verildi
Seçimleri genelde Müdafaai Hukuk grubu üyeleri kazandı II TBMM 11 Ağustos 1923 ’te çalışmalarına başladı23 Ağustos 1923 ’te Lozan Antlaşması meclis kadar onaylandı

ANKARA ’NIN BAŞKENT OLMASI (13 Ekim 1923)
Lozan Anlaşması uyarınca anlaşmanın TBMM ’de onaylanmasını peşine düşüp takip eden altı hafta içinde İstanbul İtilaf devletleri askerlerince boşaltıldı (2 Ekim 1923) Bu koşul başkent sorununu gündeme getirdi Meclisteki uzun tartışmalardan daha sonra Ankara başkent olarak kabul edildi



CUMHURİYET ’İN İLANI (29 Ekim 1923)
TBMM ’nin açılması, ardından saltanatın kaldırılmasıyla ırk egemenliği büyük ölçüde gerçekleşmişti Lakin kamuoyu hazır olmadığı için “Cumhuriyet adı konmamıştı Bundan Başka “Meclis Hükümeti sistemi hükümet bunalımına yol açmıştı Sonunda 29 Ekim 1923 ’de Cumhuriyet duyuru edildi Mustafa Kemal Cumhurbaşkanı, Feti Bey TBMM başkanı, İsmet Paşa başbakan oldu
Cumhuriyetin ilanıyla :

* Devlet rejiminin adı belirlendi
* Devlet başkanı sorunu halledildi
* Meclis hükümeti sisteminden kabine sistemine geçildi
* Yürütmeye işlerlik kazandırıldı
* Mustafa Kemal Cumhurbaşkanı, İsmet Paşa Başbakan, Fethi Bey meclis başkanı seçilmiştir



HALİFELİĞİN KALDIRILMASI (3 Mart 1924)
Saltanat kaldırılırken kamuoyu hazır olmadığı için halifelikten ayrılmıştı Lakin Saltanat taraftarlarının halifelik makamı etrafında toplanması, Abdülmecid Efendi ’nin saltanatı çağrıştıran davranışları, halifeliğin inkılapların ve laikliğe geçişin önündeki en büyük engel olması, işlevini kaybettiği I Dünya Savaşı ’yla ortaya çıkan halifelik gibi bir kurumun çağdaş Türkiye Cumhuriyet ’inde yerinin olmaması ve basında gelişen bazı hadiseler yüzünden 3 mart 1924 ’te halifelik kaldırılmıştır

Aynı Gün ;

* Şer ’iye ve Evkaf Vekaleti kaldırıldı (laiklik yolunda kayda değer bir adım)
* Tevhidi Tedrisat Kanunu kabul edildi (Eğitim ve öğretimin birleştirilmesi sağlandı)
* Erkanı Harbiye Vekaleti kaldırıldı (genel Kurmayın politikayla uğraşması engellendi)
* Osmanlı hanedanının yurt dışına çıkarılmasına karar verildi
* Harbiye Nezareti kaldırıldı (Yerine Savunma Bakanlığı Kuruldu)



ÇOK PARTİLİ SİYASİ HAYATA GEÇİŞ DENEMELERİ


CUMHURİYET HALK MÜZIĞI PARTİSİ (9 Ağustos 1923)
Ilk TBMM ’de Mustafa Kemal ’in kurduğu Müdafaai Hukuk grubundan diğer Tesanüt, İstiklal, Halk Müziği ve Islahat grupları da bulunuyordu Mustafa Kemal inkılapları yapacak kadroyu bir araya getirmek için 9 Ağustos 1923 ’te Halk Müziği Fırkası ’nı kurdu 1950 ’ye değin iktidarda kalan partiye (1923 – 1938) yıllarında Mustafa Kemal, (19381950) yıllarında da İsmet İnönü başkanlık yapmıştır Bu tarihe kadar partinin başkanı aynı zamanda cumhurbaşkanı idiler

Not : Parti ekonomide “Devletçilik ilkesini savunmuştur



TERRAKİPERVER CUMHURİYET FIRKASI (17 Kasım 1924)
1924 yılında ordunun siyasetle uğraşması yasaklanınca böylece çok subay askerlik görevinden istifa ederek politikaya girdi Kazım Karabekir, Ali Fuat Paşa (Cebesoy), Rauf Bey (Orbay), Refet Bey (Bele), Adnan Bey (Adıvar) birleşerek benzer görüşü paylaşan kimseleri bir araya getirmek nedeniyle bir parti kurdular Parti kısa zamanda rejim muhaliflerinin yuvası durumuna geldi Partinin ilk şubesinin Urfa ’da açılması çalışmalarının iyi yolda olmadığının göstergesidir Partinin yaptığı çalışmaların Şeyh Said İsyanı ’nın çıkmasında etkisi görülmüş ve Takriri Sükun Kanunu ’na dayanılarak 5 Haziran 1925 ’te parti kapatılmıştır

Anekdot : Parti ekonomide “liberalizm i benimsemiştir

ŞEYH SAİD AYAKLANMASI (13 Şubat 1925)

Nedenleri :

* Terrakiperver partisinin olumsuz çalışmaları
* Türk Devleti ’nin Musul ’a müdahalesini alıkoymak isteyen İngilizler ’in Güneydoğu ’da karışıklık dahil etmemek nedeniyle buradaki yerli ahaliyi devlet kurma yolunda kışkırtmaları
* Laik Cumhuriyet ’e ve inkılaplara aleyhinde olanların bir araya gelmeleri

Diyarbakır ’ın Piran köyünde başlayan ayaklanma kısa sürede Doğu Anadolu ’ya yayıldı Fethi Bey Hükümeti ayaklanmayı bastırmakta başarısız olunca istifa etti İsmet Paşa Hükümeti 4 Mart 1925 ’te Takriri Sükun Kanunu ’nun çıkarılmasını sağladı İstiklal Mahkemeleri baştan kurularak ayaklananlar cezalandırıldı Musul sorununun aleyhimize çözümlenmesine sebep oldu Ayrıca fazla partili hayata geçişin ilk denemesinin başarısız olmasına yol açtı

Anekdot : Rejime karşısında yapılan ilk ayaklanma olması yönüyle 31 Mart Vakası ’na benzemektedir

İZMİR SUİKASTI (16 HAZİRAN 1926)
Rejim karşıtları ve muhalifler Mustafa Kemal ’e aleyhinde başarısız bir suikast girişiminde bulunmuşlardır Rejime karşın bu hareket de başarısız kalmıştır



SERBEST CUMHURİYET FIRKASI (12 Ağustos 1930)
Nedenleri :

* 1929 Dünya hesaplı buhranından etkilenen Türkiye ’de bu buhranın aşılmasını karşılamak nedeniyle öbür görüşlerin ortaya çıkmasını temin etmek
* Ülkede demokratik bir ortamı oluşturmak
* Hükümetin çalışmalarını denetleyecek bir muhalefet partisi ortaya dışında tutmak

Bu sebeplerle Mustafa Kemal, Fethi Bey ’den parti kurmasını istedi 12 Ağustos 1930 ’da kurulan Serbest Cumhuriyet Fırkası kısa zamanda rejim muhaliflerinin yuvası durumuna geldi Bu durumu görebilen Fethi Bey, 18 Aralık 1930 ’da partiyi kapattı Partinin kapatılmasındaki isabet kısa zaman içinde muhakkak oldu 23 Aralık 1930 ’da rejim karşıtları Menemen ’de ayaklanarak Yedeksubay Kubilay ’ı öldürdüler Isyan kısa sürede bastırıldı Suçlular ağır şekilde cezalandırıldı

Not1: Her iki demokrasi denemesi de gösterdi oysa Türk toplumu az önce çok partili siyasi rejime hazırlanmış değildir

Anekdot2 : II Dünya Savaşı ’ndan daha sonra 1946 yılında Demokrat parti ’nin kurulmasıyla fazla partili hayata geçilebilmiş, gerçek demokratik seçimler ise fakat 1950 ’de yapılmıştır 1950 ’de Demokrat Parti iktidarı başlamıştır

TÜRKİYE ’DE İNKILAP HAREKETLERİ
Atatürk ’ün inkılap anlayışı radikal ve köklü şansın dönmesi yapılması şeklindeydi Bilhassa Türk milletini son yüzyıllarda geri bıraktıran kurumları uyandırmak, yerine modern kurumlar getirmek istiyordu Zaten milli egemenlik anlayışına yerinde kurulan bir devletin de yeni kurumlara ihtiyacı vardı Bundan nedeniyle birbirini peşine düşüp takip eden öbür alanlarda değişik inkılaplar yapılmıştır

SİYASİ ALANDA :
* Saltanatın kaldırılması (1 Kasım 1922 – Laikliğin birincil aşaması)
* Ankara ’nın başkent olması (13 Ekim 1923)
* Cumhuriyet ’in ilanı ( 29 Ekim 1923 – Demokratikleşmede kayda değer bir adım)
* Halifeliğin ilgası (3 Mart 1924 Laikleşmede kayda değer bir adım)
* Ordunun siyasetten ayrılması (19 Aralık 1924)
*Anayasa ’dan “Devletin dini İslam ’dır ibaresinin çıkarılması (10 Nisan 1928)

* Atatürk ilkelerinin anayasaya girmesi (1937)

YASAL ALANDA :
Icat Yapılmasının Nedenleri :

* Osmanlı Devleti ’nde yasal birliğin olmaması
* Çağdaş hayatın ihtiyaçlarına yanıt verememesi
* Batı medeniyetine bir an önce dinmek için batı hukukuna yönelme gereği
* Osmanlı hukuk sisteminin, laik devletin esaslarına uygun olmaması
* Osmanlı hukuk sisteminde kadın hakları konusunda eksikliklerin olması
* Mecellenin tamamlanamamış olması

Medeni Kanunun Kabulü (17 Şubat 1926) :

Medeni kanun, evlenme, boşanma, servet vb her türlü ilişkileri düzenlemektedir Uygar kanun bu yönüyle toplum hayatının düzenlenmesinde kayda değer rol oynamıştır

Türkiye laikliği benimsediği için şer ’i hukuka tarafından düzenlenen mecelleyi uygulayamazdı Yeni bir kanun hazırlanması da çok süre alabilirdi Bundan nedeniyle Japınlar ’ın yaptığı gibi İsviçre Uygar Kanunu ’nun alınması kararlaştırıldı En son hazırlanan modern bir kanundu Rasyonel ve pratik çözümler getiriyordu Laiklikte önemli bir adım atıldı

Buna kadar; tek eşlilik, resmi düğün zorunluluğu, kadınlara da boşanma hakkı, mirasta ve şahitlikte eşitlik, kadınların dilediği işte çalışabilmesi, Patrikhane ’nin dünya ile ilgili yetkilerinin kaldırılması, din ve mezhep farkının kaldırılması gerçekleştirilmiştir

Anekdot : Ayrıca Almanya ’dan Ceza Mahkemeleri Usülü, İtalya ’dan Ceza, Fransa ’dan idari hukuk alınmıştır

EĞİTİM VE KÜLTÜR ALANINDA :
Osmanlı Devleti ’nde eğitimde birliğin olmaması ve dini nitelikli olması buluş yapılmasını gerekli kılıyordu

* Tevhidi Tedrisat Kanunu (3 Mart 1924) : Eğitim ve öğretim birleştirilerek, devlet denetimine ve Milli Eğitim Bakanlığı emrine verildi Bu kanun çerçevesinde medreseler kapatıldı (Laiklikle ilgilidir)
* Maarif Teşkilatı Hakkında Kanun (1926) : Birincil ve orta öğretimin esasları tespit edildi Eğitimöğretim hizmetleri laik eğitim anlayışıyla modernleştirildi (Laiklikle ilgilidir)
*Harf İnkılabı (1 Kasım 1928) : Türkler tarih boyunca Göktürk, Uygur ve Arap alfabelerini kullanmışlardı Laik Türkiye Devleti ’ne en uygunu olarak görülen Latin alfabesi, yeni Türk alfabesi olarak kabul edildi

* Halk Mektepleri ’nin Açılması (1928) : Yeni Türk Alfabesi ’ni “halka öğretmek amacıyla okullar açılmıştır
*Türk Tarih Kurumu ’nun Kurulması (15 Nisan 1931) : Türk tarihini “Milliyetçilik ve Laiklik ilkeleri esaslarına uygun bir şekilde koyulmak, Türkler ’in kökenini, hizmetlerini, kurdukları devlet ve medeniyetleri analiz etmek nedeniyle kurulmuştur
*Türk Dil Kurumu ’nun Kurulması (12 Temmuz 1932) : Türkçe ’yi tanıdık olmayan dillerin tesirinden kurtararak gelişmesini ve zenginleşmesini temin etmek, dilde millileşme ve sadeleşme yoluna gitmek, Türkçe ’yi bir bilim ve kültür dili haline getirmek amaçlanmıştır

Not : Türk Tarih Kurumu ve Türk Dil Kurumu ’nun kurulması milliyetçilik ilkesiyle ilgilidir

*Üniversite Reformunun Yapılması (1933) :

Darülfünun kaldırılarak yerine İstanbul Üniversitesi kurulmuştur (31 Mayıs 1933) Modern bilime açık olan bu üniversitede Hitler Almanyası ’ndan kaçan bilim adamları da tayin aldılar
Ankara Hukuk mektebi (1925 – Ilk akademi), Yüksek Ziraat Enstitüsü (1933)
Ankara Dil, Tarih ve Coğrafya Fakültesi (1936 – Birincil fakülte)
Güzel Sanatlar Akademisi, Devlet Konservatuarı açıldı

TOPLUMSAL ALANDA :

*Kılık – Giysi İnkılabı :

Şapka Kanunu (25 Kasım 1925)
Dini Kıyafetlerle dolaşılmasının yasaklanmadı (3 Aralık 1934)

Anekdot1 : Çağdaşlaşma ile ilgili bir inkılaptır

Anekdot2 : Diyanet İşleri Başkanı, Patrik ve Hahambaşı bu kanunun dışarıda tutulmuştur

*Tekke, Zaviye ve Türbelerin Kapatılması (30 Kasım 1925) : Çıkarılan kanunla tekke, türbe ve zaviyeler kapatıldı Tekrar benzer kanunla “Şeyhlik, dedelik, dervişlik, seyyitlik, çelebilik, türbedarlık gibi unvanlar da kaldırıldı (Laiklikle ilgilidir)
*Yıllık, Saat ve Ölçülerde Değişim : Bu alanlarda birliği karşılamak ve batılılaşmak amacıyla değiştirme yapılmıştır Hicri ve Rumi yıllık yerine Miladi Takvim (1 Ocak 1926) kabul edildi

Tartma ve uzunluk ölçüsü olarak uluslar arası ölçüler olan metre ve gram kullanılmaya başlandı (1 Nisan 1931)

Devletler arası ilişkilerde düzeni sağlayabilmek için hafta tatili Cuma ’dan pazara alındı (1935)

*Soyadı Kanunu ’nun Kabulü (21 Haziran 1934) : Şahısların sosyal hayatta kolaylıkla tanınmaları, karışıklıkların önlenmesi için herkese Türkçe ve ahlaka tutarsız olmayan birer soyadı verilmiştir TBMM Mustafa Kemal ’e “Atatürk soyadını vermiştir

Bu kanunla beraber eski toplum zümrelerini bildiren unvanlar kaldırıldı Benzer kanunla Osmanlı nişan ve rütbelerini taşımak da yasaklandı

*Kadınlara Siyasi Haklar Verilmesi (5 Aralık 1934) : Kadınlara 1930 ’da belediye meclislerine, 1933 ’te muhtarlıklara girme hakkı, 5 Aralık 1934 ’te de milletvekili seçme ve seçilme hakkı bir çok Avrupa devletinden önce verilmiştir

EKONOMİK ALANDA :

Mustafa Kemal, askeri zaferlerin, siyasi ve ekonomik zaferlerle devam ettirilmesi gerektiğine inanıyordu Bu gayeyle hesaplı faaliyetleri bir bütün olarak değerlendirmiş ve Lozan imzalanmadan önce ele almıştır

* İzmir İktisat Kongresi (18 Şubat – 4 Mart 1923) : Lozan ’daki uzlaşma görüşmelerinin kesildiği bir sırada, İzmir ’de Türkiye İktisat Kongresi toplandı Öbür kesimlerden 1135 temsilcinin katıldığı bu kongrenin sonucunda “Misakı İktisadi kabul edildi Buna tarafından idareli kalkınmada bütün serbest öngörülüyor, kaynakların en iyi şekilde değerlendirilmesi ve kendi çabamızla kalkınmanın gereği ortaya konuluyordu
* Kapitülasyonların Kaldırılması (24 Temmuz 1923) : Lozan ’da kesinkes kaldırılmıştır

*Meslek Bankası ’nın Kurulması (1924) : Özel sektöre yardım karşılamak nedeniyle ilk özel Türk bankası olan Meslek Bankası kuruldu
* Aşar Vergisi ’nin Kaldırılması (17 Şubat 1925) : Köylünün rahatlatılması ve üretimin artırılması nedeniyle aynı zamanda şer ’i bir vergi olan aşar kaldırıldı
* Kabotaj Kanunu ’nun Çıkarılması (1 Temmuz 1926) : Türkiye karasularında Türk gemicilerin ticaret yapmasına olanak tanınıyor, denizcilik geliştirilmeye çalışıyordu (Milliyetçilikle ilgilidir)

*Özendirmei Sanayi Kanunu (1926) : Özel sektörü sanayi alanına çekmek ve ona kredi karşılamak için çıkarılmıştır
*TarımKredi Kooperatiflerinin Kurulması (1928) : Çiftçiye kredi, ucuz cihaz ve cihaz imkanı oluşturmaya çalışıldı
*Toprak Reformu (1929) : Topraksız köylüyü toprak sahibi yapmak hedeflenmiştir Ama tam başarılı olunamamıştır
*Birinci 5 Yıllık Kalkınma Planı (1933 – 1938) : Bu dönemde devlet, esas tüketim ve ara mallar sağlamak gayesiyle üç beyaz ve üç siyah projesine siklet vermiştir Un, şeker, pamuk üç beyazı, kömür, demir ve mazot ise üç siyahı oluşturuyordu Bu esas malların üretilmesi ile döviz tasarrufu sağlandığı gibi, bu maddeler ile dışa tiryakilik da ortadan kalkacaktı

Hazırlanan bu plana kadar özel sektörün gerçekleştiremeyeceği yatırımlar, devlet eliyle yapılmaya başlandı Plan doğrultusunda tekstil, demir, kağıt, sırça ve kimya alanlarında 1937 ’ye kadar onaltı fabrika kuruldu Fabrikaların işletmeye açılmasıyla, dıştan alınan mallar yüzde elli oranında azaldı “İkinci Beş Takvim Plan ise İkinci Dünya savaşı ’ndan nedeniyle uygulanamadı Lakin, 1945 yılına kadar süren savaş esnasında Türkiye, dışarıya yoksul olmadan kendi ihtiyaçlarını karşılayabilmiştir Sümerbank ’ın açılmasıyla elde edilen başarı, kuruluşların açılmasını teşvik etmiş ve maden işleri uğraşacak Etibank kurulmuştur Bu Nedenle sanayide devletçilik ilkesi yerleştirilmeye çalışılmıştır *