Türkiye'nin en güncel forumlardan olan forumdas.com.tr'de forumda aktif ve katkısı olabilecek kişilerden gönüllü katkıda sağlayabilecek kişiler aranmaktadır.
iltasyazilim
FD Üye
atatürk türk demokrasi anlayışına katkısı nedir
Millî Çaba hareketi boyunca millî iradeye dayanmayı şiar edinmiş olan Mustafa Kemal hakimiyet için Meclisin kurulmasını zorunlu görmekteydi Bu sebeple Meclisi Mebusan ’ın açılmasını istemiş ve İstanbul hükümetiyle görüşmelerde bulunarak 2022 Ekim 1919 tarihli Amasya Görüşmesi ’nde Meclisin açılmasını ve bunun için de seçimlerin yapılmasını İstanbul hükümetine kabul ettirmiştir Amasya Görüşmesi ’nden sonra şimdi sıra alınan kararları uygulamaya gelmiştir ilk olarak Meclisi Mebusan ’ın açılması gerekmekteydi Kamuoyu her şeyden önce Meclis'in toplanmasını istemiştir Uzlaştırma görüşmelerinde nasıl davranılacağı, yani Osmanlı topraklarının kaderini, hangi toprakların nereye ve kime ait olduğunun kararını, Türk halkının temsilcilerinin toplandığı meclisin hükümeti vermeli idi Bu sebepledir ki hükümet, 7 Ekim ’de bir emirname ile seçimlerin yapılacağını ilân etmiştir47 9 Ekim 1919'da da Mebuslar Seçimine Mahsus Kararname ’yi yayınlayarak bu kararnameyi telgrafla illere duyurmuş ve seçimlere başlanılmasını emretmiştir48
Tercih konusunda ilk harekete geçen fırkalardan biri Bağımsızlık ve İtilâf Fırkası olmuştur Bu fırka tüm fırka ve cemiyetlerden, millî cereyana karşı alınacak durumu yine görüşürüz birer elçi istemiştir Ne var ama çağrılanların bir bölümü, Bağımsızlık ve İtilâf Fırkası ’nın bozulduğunu söyleyerek gelmemişler, bazıları da görüşmenin neticesine kadar davranmayı uygun görmüşlerdir Bağımsızlık ve İtilâf Fırkası için olumsuz sayılabilecek bu sonuca karşılık öyle ya da böyle ulusal çizgide olan örgütler Millî Kongre çatısı aşağı milletvekili adaylarını saptamak için toplantılar yapmaya başlamışlardır49 giderken Heyeti Temsiliye de seçimlerde aktif bir rol oynamaya başlamıştır Nitekim 11 Ekim ’de Batı Anadolu ’daki teşkilât ve milletvekili seçimleri konusunda Heyeti Temsiliye ’nin görüşleri Konya ’daki Refet Beye bildirilecektir şeklinde bir karar alınmıştır Yine seçilecek milletvekillerinin millî emel ve amaçların Meclisi Mebusan ’da sağlanmasına çalışacak kimselerden olması istenmiştir50 Heyeti Temsiliye seçimlerde aktif bir rol oynarken Bağımsızlık ve İtilâf Fırkasına da emin bir konuşma koymuştur Nitekim 14 Ekim ’de 5 imza ile alınan bir Heyeti Temsiliye kararında, Bağımsızlık ve İtilâf Fırkası ’nın, millî hareketi İttihatçı hareketi gibi kullanmak istediğini, bu yüzden bu gibi haberlerin yalanlanmasını ve bu gibi hainlerin çalışmasına engel olunmasını istemiştir51 Ekim ayının sonuna dürüst seçimle ilgili kararların havası biraz değişir gibi olmuştur Örneğin 28 Ekim günlü karara tarafından, Müdafaayı Hukuk Cemiyeti kararname ve beyannamesine rakip olduğundan hiç kimsenin kendi adaylığını koyamayacağı, bu hatanın yeniden her yerde edilmemesi, halktan 300 imza ile bir kişinin aday olabileceği hatırlatılıyordu Ertesi gün de Cemal Paşaya seçime karışmama esasına riayet edileceğinin teminatı verilmiştir Lakin Hürriyet ve İtilaf Fırkası kısa bir zamanda bu konuda bütünüyle negatif bir tutuma girmiştir Seçim çalışmalarının özgürlük yapılmadığı ve kendilerine zorlama uygulandığı şeklinde şikayetlere başlamıştır Bu şikayetler İngilizlerce de benimsenmiş ve hükümete baskı yaparak Anadolu ve Rumeli Müdafaayı Hukuk Cemiyeti ’nin seçime müdahalelerini durdurmak ümidiyle 3 Kasım 1919 ’da iki yoklama heyeti oluşturulmuştur52 Bu heyetleri haber alan Heyeti Temsiliye, Sivas ’tan 5 Kasım 1919 ’da Harbiye Nazırı Cemal Paşaya bir telgraf çekerek kendisine Heyeti Temsiliye ’nin bir üyesi olarak kabinede bulunduğu söylenmiş ve ardından Denetleme heyetleri oluşturulduğunu ve daha bu gibi heyetler oluşturulup gönderilmiş ise haber verilmesini istemiştir53
Gönderilen bu teftiş heyetlerinin görevi ülkenin genel durumunu tetkik ederek seçimlerin amacına uygun bir şekilde yapılmasını sağlamaktır Damat Şerif Paşa ise Teftiş Heyetlerinin seçimlere illegal müdahalelerde bulunup bulunulmadığını kavramak için Anadolu ’ya gönderildiklerini söylemiştir54 Bu heyetlerden Hurşit Paşanın başkanlığındaki ilk heyet 15 Aralık ’ta Balıkesir ’e gelmiş, ve Kazım Özalp ile görüşmüştür Bu görüşmesinde Anzavur ayaklanması karşı ve Kuvayı Millîye lehinde konuşmuş ve olumlu izlenimler bırakmıştır Fevzi Paşanın başkanlığındaki ikinci heyet ise 26 Kasım ’da Sivas ’a gelmiş ve Kazım Karabekir ile görüşmüştür Yaptığı görüşmede Mustafa Kemal ’in Ali Fuat Cebesoy gibi muhteris olduğunu, yaverlerini milletvekili yaptırdığını ve amacının diktatörlük olduğunu söylemiştir Ardındaki da Kazım Karabekir ’den güç aldıklarını açıklama etmiştir, fakat bu ifadeleri bir netice vermemiş, seçimler Heyeti Temsiliye ’nin istediği doğrultuda gerçekleşmeye devam etmiştir Seçimler bu şekilde devam ederken, Yunanlılar ve Fransızlar işgal bölgelerinde seçimleri yaptırmamak için, farklı alanlara yönlendirilmiş protesto eylemleri ve siyasal girişimler de bulunmuşlarsa da bütün bunlara rağmen işgal bölgesi halkı milletvekilsiz kalmama isteğiyle seçimleri gerçekleştirmişlerdir55 Nihayet Kasım ayında Osmanlı intihabı mebusan kanununa tarafından iki dereceli tercih yapılarak seçilen milletvekilleri İstanbul'a gitmeye başlamışlardır Bu seçimlerde çoğunlukla Anadolu ve Rumeli Müdafaayı Hukuk Cemiyeti'nin desteklediği adaylar kazanmıştır56 Seçimlerle ilgili olarak 13 Ekim 1919 ’da Tanımlamai Efkâr gazetesi başyazarı Velit, Mustafa Kemal ile telgraf haberleşmesiyle görüşmüştür Bu görüşmesinde Mustafa Kemal ’in seçim hakkındaki düşüncelerini, Anadolu ’da seçimlerin tamamıyla özgür yapılıp yapılamayacağını ve kendisinin milletvekilliğine namzet olup olmayacağını sormuştur Mustafa Kemal de sorulara sırasıyla cevap vererek seçimlerin özgür yapılacağını, oysa Anadolu ve Rumeli Müdafaayı Hukuk Cemiyeti ’ne taraftar olanların seçimlerden başarıyla çıkmalarını sağlamak için çalışacaklarını söyledikten daha sonra kendisinin milletvekilliği için adaylığını koymadığını, lakin milletin kendisini herhangi bir yerden milletvekili seçtiği takdirde bu görevi de iftiharla kabul edeceğini eklemiştir Nitekim yapılan seçimlerde Mustafa Kemal Erzurum milletvekili olarak seçilmiştir57 Çağırmak oluyor ama siyasal katılımın, bir diğer deyişle millî hâkimiyetin unsurlarından olan tercih başarıyla gerçekleşmiş ve milleti temsil eden meclis bu nedenle açılarak çalışmalarına başlamıştır Demokratik toplumlarda vazgeçilmez olarak niteleyebileceğimiz milletin temsilcisi sıfatını haiz olan milletvekillerinin bulunduğu meclis böylece Türkiye ’de de çalışmalarına başlamış fakat almış olduğu kararlar insan hakları ve demokrasinin güya savunucuları ve temsilcileri olan emperyalist ülkelerin çıkarlarına zıt düşmüş, bu yüzden de 16 Mart 1920 ’de İstanbul ’u işgal ederek meclisi kapatmışlardır Görmezlikten geldikleri ise millî hâkimiyet ilkesinin yani demokrasinin bundan böyle halkın içine işlemiş olmasıdır İtilâf Devletleri ’nin bu işgal hareketi demokrasi ruhunu değil etmemiş, kamçılamıştır Bu yüzden de işgali müteakip 23 Nisan 1920 ’de TBMM kurularak Türkiye Cumhuriyeti Devleti ’nin bir olgu olarak varlığı ve bunun Büyük Güçlerce tanınması gerektiği tüm dünyaya duyurulmuştur
*
Millî Çaba hareketi boyunca millî iradeye dayanmayı şiar edinmiş olan Mustafa Kemal hakimiyet için Meclisin kurulmasını zorunlu görmekteydi Bu sebeple Meclisi Mebusan ’ın açılmasını istemiş ve İstanbul hükümetiyle görüşmelerde bulunarak 2022 Ekim 1919 tarihli Amasya Görüşmesi ’nde Meclisin açılmasını ve bunun için de seçimlerin yapılmasını İstanbul hükümetine kabul ettirmiştir Amasya Görüşmesi ’nden sonra şimdi sıra alınan kararları uygulamaya gelmiştir ilk olarak Meclisi Mebusan ’ın açılması gerekmekteydi Kamuoyu her şeyden önce Meclis'in toplanmasını istemiştir Uzlaştırma görüşmelerinde nasıl davranılacağı, yani Osmanlı topraklarının kaderini, hangi toprakların nereye ve kime ait olduğunun kararını, Türk halkının temsilcilerinin toplandığı meclisin hükümeti vermeli idi Bu sebepledir ki hükümet, 7 Ekim ’de bir emirname ile seçimlerin yapılacağını ilân etmiştir47 9 Ekim 1919'da da Mebuslar Seçimine Mahsus Kararname ’yi yayınlayarak bu kararnameyi telgrafla illere duyurmuş ve seçimlere başlanılmasını emretmiştir48
Tercih konusunda ilk harekete geçen fırkalardan biri Bağımsızlık ve İtilâf Fırkası olmuştur Bu fırka tüm fırka ve cemiyetlerden, millî cereyana karşı alınacak durumu yine görüşürüz birer elçi istemiştir Ne var ama çağrılanların bir bölümü, Bağımsızlık ve İtilâf Fırkası ’nın bozulduğunu söyleyerek gelmemişler, bazıları da görüşmenin neticesine kadar davranmayı uygun görmüşlerdir Bağımsızlık ve İtilâf Fırkası için olumsuz sayılabilecek bu sonuca karşılık öyle ya da böyle ulusal çizgide olan örgütler Millî Kongre çatısı aşağı milletvekili adaylarını saptamak için toplantılar yapmaya başlamışlardır49 giderken Heyeti Temsiliye de seçimlerde aktif bir rol oynamaya başlamıştır Nitekim 11 Ekim ’de Batı Anadolu ’daki teşkilât ve milletvekili seçimleri konusunda Heyeti Temsiliye ’nin görüşleri Konya ’daki Refet Beye bildirilecektir şeklinde bir karar alınmıştır Yine seçilecek milletvekillerinin millî emel ve amaçların Meclisi Mebusan ’da sağlanmasına çalışacak kimselerden olması istenmiştir50 Heyeti Temsiliye seçimlerde aktif bir rol oynarken Bağımsızlık ve İtilâf Fırkasına da emin bir konuşma koymuştur Nitekim 14 Ekim ’de 5 imza ile alınan bir Heyeti Temsiliye kararında, Bağımsızlık ve İtilâf Fırkası ’nın, millî hareketi İttihatçı hareketi gibi kullanmak istediğini, bu yüzden bu gibi haberlerin yalanlanmasını ve bu gibi hainlerin çalışmasına engel olunmasını istemiştir51 Ekim ayının sonuna dürüst seçimle ilgili kararların havası biraz değişir gibi olmuştur Örneğin 28 Ekim günlü karara tarafından, Müdafaayı Hukuk Cemiyeti kararname ve beyannamesine rakip olduğundan hiç kimsenin kendi adaylığını koyamayacağı, bu hatanın yeniden her yerde edilmemesi, halktan 300 imza ile bir kişinin aday olabileceği hatırlatılıyordu Ertesi gün de Cemal Paşaya seçime karışmama esasına riayet edileceğinin teminatı verilmiştir Lakin Hürriyet ve İtilaf Fırkası kısa bir zamanda bu konuda bütünüyle negatif bir tutuma girmiştir Seçim çalışmalarının özgürlük yapılmadığı ve kendilerine zorlama uygulandığı şeklinde şikayetlere başlamıştır Bu şikayetler İngilizlerce de benimsenmiş ve hükümete baskı yaparak Anadolu ve Rumeli Müdafaayı Hukuk Cemiyeti ’nin seçime müdahalelerini durdurmak ümidiyle 3 Kasım 1919 ’da iki yoklama heyeti oluşturulmuştur52 Bu heyetleri haber alan Heyeti Temsiliye, Sivas ’tan 5 Kasım 1919 ’da Harbiye Nazırı Cemal Paşaya bir telgraf çekerek kendisine Heyeti Temsiliye ’nin bir üyesi olarak kabinede bulunduğu söylenmiş ve ardından Denetleme heyetleri oluşturulduğunu ve daha bu gibi heyetler oluşturulup gönderilmiş ise haber verilmesini istemiştir53
Gönderilen bu teftiş heyetlerinin görevi ülkenin genel durumunu tetkik ederek seçimlerin amacına uygun bir şekilde yapılmasını sağlamaktır Damat Şerif Paşa ise Teftiş Heyetlerinin seçimlere illegal müdahalelerde bulunup bulunulmadığını kavramak için Anadolu ’ya gönderildiklerini söylemiştir54 Bu heyetlerden Hurşit Paşanın başkanlığındaki ilk heyet 15 Aralık ’ta Balıkesir ’e gelmiş, ve Kazım Özalp ile görüşmüştür Bu görüşmesinde Anzavur ayaklanması karşı ve Kuvayı Millîye lehinde konuşmuş ve olumlu izlenimler bırakmıştır Fevzi Paşanın başkanlığındaki ikinci heyet ise 26 Kasım ’da Sivas ’a gelmiş ve Kazım Karabekir ile görüşmüştür Yaptığı görüşmede Mustafa Kemal ’in Ali Fuat Cebesoy gibi muhteris olduğunu, yaverlerini milletvekili yaptırdığını ve amacının diktatörlük olduğunu söylemiştir Ardındaki da Kazım Karabekir ’den güç aldıklarını açıklama etmiştir, fakat bu ifadeleri bir netice vermemiş, seçimler Heyeti Temsiliye ’nin istediği doğrultuda gerçekleşmeye devam etmiştir Seçimler bu şekilde devam ederken, Yunanlılar ve Fransızlar işgal bölgelerinde seçimleri yaptırmamak için, farklı alanlara yönlendirilmiş protesto eylemleri ve siyasal girişimler de bulunmuşlarsa da bütün bunlara rağmen işgal bölgesi halkı milletvekilsiz kalmama isteğiyle seçimleri gerçekleştirmişlerdir55 Nihayet Kasım ayında Osmanlı intihabı mebusan kanununa tarafından iki dereceli tercih yapılarak seçilen milletvekilleri İstanbul'a gitmeye başlamışlardır Bu seçimlerde çoğunlukla Anadolu ve Rumeli Müdafaayı Hukuk Cemiyeti'nin desteklediği adaylar kazanmıştır56 Seçimlerle ilgili olarak 13 Ekim 1919 ’da Tanımlamai Efkâr gazetesi başyazarı Velit, Mustafa Kemal ile telgraf haberleşmesiyle görüşmüştür Bu görüşmesinde Mustafa Kemal ’in seçim hakkındaki düşüncelerini, Anadolu ’da seçimlerin tamamıyla özgür yapılıp yapılamayacağını ve kendisinin milletvekilliğine namzet olup olmayacağını sormuştur Mustafa Kemal de sorulara sırasıyla cevap vererek seçimlerin özgür yapılacağını, oysa Anadolu ve Rumeli Müdafaayı Hukuk Cemiyeti ’ne taraftar olanların seçimlerden başarıyla çıkmalarını sağlamak için çalışacaklarını söyledikten daha sonra kendisinin milletvekilliği için adaylığını koymadığını, lakin milletin kendisini herhangi bir yerden milletvekili seçtiği takdirde bu görevi de iftiharla kabul edeceğini eklemiştir Nitekim yapılan seçimlerde Mustafa Kemal Erzurum milletvekili olarak seçilmiştir57 Çağırmak oluyor ama siyasal katılımın, bir diğer deyişle millî hâkimiyetin unsurlarından olan tercih başarıyla gerçekleşmiş ve milleti temsil eden meclis bu nedenle açılarak çalışmalarına başlamıştır Demokratik toplumlarda vazgeçilmez olarak niteleyebileceğimiz milletin temsilcisi sıfatını haiz olan milletvekillerinin bulunduğu meclis böylece Türkiye ’de de çalışmalarına başlamış fakat almış olduğu kararlar insan hakları ve demokrasinin güya savunucuları ve temsilcileri olan emperyalist ülkelerin çıkarlarına zıt düşmüş, bu yüzden de 16 Mart 1920 ’de İstanbul ’u işgal ederek meclisi kapatmışlardır Görmezlikten geldikleri ise millî hâkimiyet ilkesinin yani demokrasinin bundan böyle halkın içine işlemiş olmasıdır İtilâf Devletleri ’nin bu işgal hareketi demokrasi ruhunu değil etmemiş, kamçılamıştır Bu yüzden de işgali müteakip 23 Nisan 1920 ’de TBMM kurularak Türkiye Cumhuriyeti Devleti ’nin bir olgu olarak varlığı ve bunun Büyük Güçlerce tanınması gerektiği tüm dünyaya duyurulmuştur
*
