Türkiye'nin en güncel forumlardan olan forumdas.com.tr'de forumda aktif ve katkısı olabilecek kişilerden gönüllü katkıda sağlayabilecek kişiler aranmaktadır.
iltasyazilim
FD Üye
Atatürkün yük ve uzunluk ölçülerinde yaptığı şansın dönmesi
Atatürkün ölçme birimlerinde yaptığı yenilikler
Osmanlı vaktinde kullanılan uzunluk ölçüleri çoğunlukla endaze, parmak, arşın, adım, etap ve kulaç olarak sıralanabilirOsmanlı döneminde 60 cm veya 65cm uzunluğa eşdeğer olan endaze, parmak ucundan omuza değin uzunluğu açıklayan ve sıradan 75,8 cm kabul edilen arşın ile adım, ayak, kulaç gibi uzunluk ölçüleri kullanılıyordu39 Bu ölçüler standart ölçüler değildi Hele adım, but, kulaç gibi ölçülerle sıhhatli bir iş gerçekleştirmek hiç olası değildi Bunların yerine 26 Mart 1931 tarih ve 1782 sayılı kanunla modern dünyanın kullandığı metre sistemi kabul edilmiştir Artık uzunluk ölçümü milimetre, santimetre, desimetre, metre, dekametre, hektometre, kilometre ile ifade edilecektir
Osmanlı vaktinde kullanılan yük birimi ise en yaygın itibari ile dirhemdiAğırlık ölçülerine gelince bu gurubun esas birimi dirhem idi Dirhem Darı ’da 3,0889 gram, İstanbul ’da 3207 gram idi 400 dirhem bir okkayı oluşturuyordu İstanbul için bir okka 1,282 gram ağırlığı açıklama etmekte idi Diğer şehirlerde okkada küçük farklılıklar görülebiliyordu Okka yerine vakiyye ve kıyye tabirleri de kullanılıyordu 44 okka bir kantarı, 4 kantar da bir çekiyi ifade etmekte idi ama, bu hesaba kadar, 1 kantar 56,408, 1 çeki de 225,632 kilograma karşılık geliyordu Ancak sonra 195 okka yani 250 kilogram 1 çeki denildi Bir diğer önem ölçüsü olan batman ise bununla birlikte yüzey ölçüsü olarak da kullanılmış, ayrı ülkelerde farklı zamanlarda farklı standartları ifade etmiştir Altın ve kıymetli taşların ölçümünde kullanılan esas bölüm ise de kırattır Kıratın alt ve üstteki birimleri ve bunların birbirlerine oranları şu şekildedir 1 37 (Bir tam üç bolü yedi) dirhem bir miskali oluşturur Miskalin 14 ’üne denk, dengin 14 ’üne kırat, kıratın 14 ’üne buğday, buğdayın 14 ’üne fitil, fitilin 1 2 ’sine nakir, nakirin 12 ’sine kıtmir, kıtmirin 12 ’sine zerre denilirdi
1782 sayılı kanun tartma ölçülerinde de batı standartlarını dominant kılmıştır Bundan Böyle ülke içinde ve dışındaki alışverişlerde miligramdan tona kadar uzanan modern dünyanın ölçü sistemi başlıca alınacaktır Kuyumculukta ise yeni şekli ile 2 desigram ağırlığa tekabül eden kırat da kullanılabilecektir
Hacim ölçüleri ile tartılan hububat cinsi ticari emtiada ise kile, şinik, tas, ölçek vb ölçü birimleri kullanılmakta idi Bu ölçümlerin kendi içerisinde bile tutarlılıkları yoktu İstanbul kilesi ortalama 25 kilo, ibrail kilesi 100 kilo idi Kilenin küsuratına kutu denilirdi 8 kutu 1 İstanbul kilesini teşkil ederdi Kilenin 14 ’üne de şinik adı verilirdi 26 Mart 1931 tarihli kanunla akıcı maddelerin hacim ölçümlerinde litre sistemi getirilmiştir Bu sistemde mililitreden kilo litreye kadar uzanan bir dereceleme sistemi mevcuttur Katı ve gaz maddelerin hacimlerinin ölçülmesinde ise milimetreküpten kilometreküpe dek uzanan bir sistem getirilmiştir
Osmanlı Devleti ’nde tarla, bahçe gibi arazilerin yüzey ölçümünde dönüm ve çiftlik tabirleri kullanılmıştır Bir çiftlik arazi verim durumuna kadar 60 ile 150 dönüm arasında değişebiliyordu Dönüm adım hesabı ile tespit edilirdi Orta adımlarla eni ve boyu 40 adım olan araziye dönüm denilirdi Ölçüler kanunu ile yüzey ölçüsü olarak metrekareden kilometrekareye değin uzanan bir sistem getirilmiştir
Ölçülerde değişim geç kalınmış bir düzenleme idi Çoğalan dünyada fazla önceleri bu uygulamaya dinmek gerekiyordu Nitekim, kanun çıkmadan üç sene önce Bursa belediyesi belediye sınırları dahilinde metre cinsinden ölçülerin kullanılması mecburiyetini getirmişti47 Ölçüler kanunu bir uçtan bir uca ülke içerisinde ölçülerle birlik sağlandığı gibi dış ticaret de kolaylaşmıştır Genelde bu yeni sistem halkımız göre kabul görmüştür Ama kırsal kesimde hâlâ teneke ile tahıl tartmak, bidon ile süt satmak, arşın ile kumaş değer biçmek gibi uygulamaların devam ettiği görülmektedir Bunda insanların kültür eksikliği, ihmal ve alışkanlıklarını bırakamamalarının da rolü vardır Hem, kolaycılık ve hesaplı sıkıntılar da bunda kayda değer bir etkendir Zira, cümbür cemaat her tarafta bu ölçü aletlerini zahmetsizce elde edememektedir Ücretsiz ve temini kolay ilkel ölçü birimleri seçim edilebilmektedir Ama, halkın okumayazma oranı, kültür seviyesi ve idareli düzeyi yükseldikçe bu nesil uygulamalar azalacaktır *
Atatürkün ölçme birimlerinde yaptığı yenilikler
Osmanlı vaktinde kullanılan uzunluk ölçüleri çoğunlukla endaze, parmak, arşın, adım, etap ve kulaç olarak sıralanabilirOsmanlı döneminde 60 cm veya 65cm uzunluğa eşdeğer olan endaze, parmak ucundan omuza değin uzunluğu açıklayan ve sıradan 75,8 cm kabul edilen arşın ile adım, ayak, kulaç gibi uzunluk ölçüleri kullanılıyordu39 Bu ölçüler standart ölçüler değildi Hele adım, but, kulaç gibi ölçülerle sıhhatli bir iş gerçekleştirmek hiç olası değildi Bunların yerine 26 Mart 1931 tarih ve 1782 sayılı kanunla modern dünyanın kullandığı metre sistemi kabul edilmiştir Artık uzunluk ölçümü milimetre, santimetre, desimetre, metre, dekametre, hektometre, kilometre ile ifade edilecektir
Osmanlı vaktinde kullanılan yük birimi ise en yaygın itibari ile dirhemdiAğırlık ölçülerine gelince bu gurubun esas birimi dirhem idi Dirhem Darı ’da 3,0889 gram, İstanbul ’da 3207 gram idi 400 dirhem bir okkayı oluşturuyordu İstanbul için bir okka 1,282 gram ağırlığı açıklama etmekte idi Diğer şehirlerde okkada küçük farklılıklar görülebiliyordu Okka yerine vakiyye ve kıyye tabirleri de kullanılıyordu 44 okka bir kantarı, 4 kantar da bir çekiyi ifade etmekte idi ama, bu hesaba kadar, 1 kantar 56,408, 1 çeki de 225,632 kilograma karşılık geliyordu Ancak sonra 195 okka yani 250 kilogram 1 çeki denildi Bir diğer önem ölçüsü olan batman ise bununla birlikte yüzey ölçüsü olarak da kullanılmış, ayrı ülkelerde farklı zamanlarda farklı standartları ifade etmiştir Altın ve kıymetli taşların ölçümünde kullanılan esas bölüm ise de kırattır Kıratın alt ve üstteki birimleri ve bunların birbirlerine oranları şu şekildedir 1 37 (Bir tam üç bolü yedi) dirhem bir miskali oluşturur Miskalin 14 ’üne denk, dengin 14 ’üne kırat, kıratın 14 ’üne buğday, buğdayın 14 ’üne fitil, fitilin 1 2 ’sine nakir, nakirin 12 ’sine kıtmir, kıtmirin 12 ’sine zerre denilirdi
1782 sayılı kanun tartma ölçülerinde de batı standartlarını dominant kılmıştır Bundan Böyle ülke içinde ve dışındaki alışverişlerde miligramdan tona kadar uzanan modern dünyanın ölçü sistemi başlıca alınacaktır Kuyumculukta ise yeni şekli ile 2 desigram ağırlığa tekabül eden kırat da kullanılabilecektir
Hacim ölçüleri ile tartılan hububat cinsi ticari emtiada ise kile, şinik, tas, ölçek vb ölçü birimleri kullanılmakta idi Bu ölçümlerin kendi içerisinde bile tutarlılıkları yoktu İstanbul kilesi ortalama 25 kilo, ibrail kilesi 100 kilo idi Kilenin küsuratına kutu denilirdi 8 kutu 1 İstanbul kilesini teşkil ederdi Kilenin 14 ’üne de şinik adı verilirdi 26 Mart 1931 tarihli kanunla akıcı maddelerin hacim ölçümlerinde litre sistemi getirilmiştir Bu sistemde mililitreden kilo litreye kadar uzanan bir dereceleme sistemi mevcuttur Katı ve gaz maddelerin hacimlerinin ölçülmesinde ise milimetreküpten kilometreküpe dek uzanan bir sistem getirilmiştir
Osmanlı Devleti ’nde tarla, bahçe gibi arazilerin yüzey ölçümünde dönüm ve çiftlik tabirleri kullanılmıştır Bir çiftlik arazi verim durumuna kadar 60 ile 150 dönüm arasında değişebiliyordu Dönüm adım hesabı ile tespit edilirdi Orta adımlarla eni ve boyu 40 adım olan araziye dönüm denilirdi Ölçüler kanunu ile yüzey ölçüsü olarak metrekareden kilometrekareye değin uzanan bir sistem getirilmiştir
Ölçülerde değişim geç kalınmış bir düzenleme idi Çoğalan dünyada fazla önceleri bu uygulamaya dinmek gerekiyordu Nitekim, kanun çıkmadan üç sene önce Bursa belediyesi belediye sınırları dahilinde metre cinsinden ölçülerin kullanılması mecburiyetini getirmişti47 Ölçüler kanunu bir uçtan bir uca ülke içerisinde ölçülerle birlik sağlandığı gibi dış ticaret de kolaylaşmıştır Genelde bu yeni sistem halkımız göre kabul görmüştür Ama kırsal kesimde hâlâ teneke ile tahıl tartmak, bidon ile süt satmak, arşın ile kumaş değer biçmek gibi uygulamaların devam ettiği görülmektedir Bunda insanların kültür eksikliği, ihmal ve alışkanlıklarını bırakamamalarının da rolü vardır Hem, kolaycılık ve hesaplı sıkıntılar da bunda kayda değer bir etkendir Zira, cümbür cemaat her tarafta bu ölçü aletlerini zahmetsizce elde edememektedir Ücretsiz ve temini kolay ilkel ölçü birimleri seçim edilebilmektedir Ama, halkın okumayazma oranı, kültür seviyesi ve idareli düzeyi yükseldikçe bu nesil uygulamalar azalacaktır *
