Türkiye'nin en güncel forumlardan olan forumdas.com.tr'de forumda aktif ve katkısı olabilecek kişilerden gönüllü katkıda sağlayabilecek kişiler aranmaktadır.
iltasyazilim
FD Üye
Mustafa Kemal Atatürk'ün Geometri Kitabi
Bugün kullandigimiz “Matematik Terimlerinin büyük bir çogunu Atatürk dilimize kazandirmis ve icat etmistir
Atatürk ’ün ögretim hayatinda matematik dersiyle arasinin oldugu, hatta matematik dersindeki üstün basarisindan dolay matematik ögretmeni tarafindan Kemal adinin verildigini biliriz Mustafa Kemal, Selanik Askeri Rüstiyesindeyken, matematik ögretmeni yüzbasi Mustafa efendi sinifa gelmediginde de onun yerine birçok kez bu dersi vermistir
Bu konuda, Türk Dil Kurum Bas uzmani ADilaçar ’in verdiği bilgiye göre: “Atatürk ölümünden birbuçuk yil kadar önce, üçüncü Türk Dil Kurultayindan hemencecik sonradan 19361937 yili kis aylarinda kendi eliyle Geometri adli bir kitap yazmistir
Atatürk, bunu, birtakim Fransizca geometri kitaplarini okuduktan sonradan hazirlamis ve yapit ilk olarak 1937 yilinda “Geometri ögretenlerle, bu konuda kitap yazacaklara kilavuz olarak Kültür Bakanliginca yayinlanmistir Bu 44 sayfalik yapittaki boyut, uzay, yüzey, seviye, çap, yariçap, kesek kesit, yay, çember, teget, açi, açiortay, içters açi, disters açi, taban, egik, kirik, çekül, yatay, düsey, yöndes, konum, üçgen, dörtgen, besgen, kösegen, eskenar, ikizkenar, paralelkenar, yanal, yamuk, arti, eksi, çarp, bölü, esit, toplam, oran, oranti, türev, alan, varsayi, gibi terimler Atatürk tarafindan türetilmistir
Yapittaki tanimlarin tümünü Atatürk yazmistir Her tanim, ilgi kavrami bütün ögeleriyle eksiksiz ve açik biçimde anlatmakta, özel ve temelli olarak nitelikleri içermektedir Zorunlu ve yeterli örnekler de verilmistir Taninmis bilim tarihçisi Ord Prof Dr Aydin Sayili, bütün bir yetkiyle, bu Geometri kitabini, “küçük ama anitsal bir yapit diye nitelendirmistir
Atatürk, yasaminin manâlı bir kesimini tarihin en büyük savaslarindan birinin içinde, ulusal ve evrensel sorumluluklar yüklenerek geçirdikten yillarca sonra, ahenkli bir mantik ve veri disiplini elbette gerektiren matematik alaninda, yeni türettigi terimlerle böylesine kısa ve öz bir yapiti yazmakla, dil ve matematikteki üstün yetenegini kanitlamistir Atatürk ’ün yasaminda çok bariz bir örnegini izledigimiz gibi, aslinda dil ile matematiksel kültür arasinda siki baginti vardir Atatürk ’ün dehasinda, dil ve matematik gibi aklin degisik disiplinleri birbirini karsilikli olarak hep olumlu yönde etkilemis ve gelistirmistir Atatürk, “Fen terimleri o suretle yapilmali oysa anlamlari oysa istenilen seyi açıklama edebilsindemis ve bunu, Osmanlica çok sayida terimin yerine öz Türkçe karsiliklarini türetirken üstün bir basariyla gerçeklestirmistir
Atatürk ’ü, “Geometri adli yapitini yazmaya zorlayan nedenleri, O ’nun dil çalismalarini yakindan izlemek olanagini bulabilen taninmis dil uzmani A Dilaçar söyle açikliyor:
Atatürk hep matematikle ugrasirdi Eski geometri terimleri çok agdali idi Gen bile, uzun uzun bu terimleri okudugum halde, simdikiler Imisisinda güçlügünü daha iyi anliyorum Pedagojide bir hakiki var: Zihin yolunun açik olmasi, bir ip ucunun bulunmasi lazimdir Yahut bir külçe gibi çöker Müselles kelimesini ele alalim Arapça okullarimizdan kaldirilmistir Sülüs'cilt müstak (türetilmis) bir kelime oldugunu ögrenin nasil bilsin? Arapça sogurucu bir dildir Örnegin müstesriksarkkelimesinden gelmis bir kelimedir Önüne, ortasina, arkasina birtakim heceler eklenmis Bunun aslini bulmak bir Arapça dilbilgisi meselesidir, Okullarimizdan Arapça, Farsça kaldirilmis oldugundan, ögren id müsellesi küde sözcük olarak karsisinda görecektir Sırıkaklina gelmeyecektir Lakin müselles yerine üçgendersek, hir üç var Gen Atatürk'e göre genisliktenalinmistir Bir ipucu var Dörtgendörtten gelmistir Bir anahtar sözcük vardir Esit, eşit anlaminda olan esderi gelmistir Ama müsavi Arapça bir kelimedir Bu sebeple Atatürk'ün prensipleri burada da dogru idi On im için bu en agdali olan bu bilim dalini ele aldi ve kitabi örnek olarak birakti
Atatürk'ün türettigi matematik terimleri ve yaptigi geometri tanimlarinin az kalsın tümü bugüne degin degismeksizin kullanila gelmistir O'nun türettiklerinden yalnızca birkaç terim sonradan ufak ölçüde degistirilmistir Örnegin Fransizca hypothese'in karsiligi olan Osmanlicidakifaraziye'nin yerine Atatürk, Türkçe varsayiterimini türetmis ve daha sonra bu terim varsayimbiçimini almistir Ayni sekilde O'nun tümey açi, bütey açiterimlerinin yerini tümler açi, bütünler açiterimleri almistir Çok az sayida ve sinirli olan bu terim degisikliklerini, Atatürk'ün dildeki temel ilkesinin dogrulugunun birer kaniti saymak gerekir *
Bugün kullandigimiz “Matematik Terimlerinin büyük bir çogunu Atatürk dilimize kazandirmis ve icat etmistir
Atatürk ’ün ögretim hayatinda matematik dersiyle arasinin oldugu, hatta matematik dersindeki üstün basarisindan dolay matematik ögretmeni tarafindan Kemal adinin verildigini biliriz Mustafa Kemal, Selanik Askeri Rüstiyesindeyken, matematik ögretmeni yüzbasi Mustafa efendi sinifa gelmediginde de onun yerine birçok kez bu dersi vermistir
Bu konuda, Türk Dil Kurum Bas uzmani ADilaçar ’in verdiği bilgiye göre: “Atatürk ölümünden birbuçuk yil kadar önce, üçüncü Türk Dil Kurultayindan hemencecik sonradan 19361937 yili kis aylarinda kendi eliyle Geometri adli bir kitap yazmistir
Atatürk, bunu, birtakim Fransizca geometri kitaplarini okuduktan sonradan hazirlamis ve yapit ilk olarak 1937 yilinda “Geometri ögretenlerle, bu konuda kitap yazacaklara kilavuz olarak Kültür Bakanliginca yayinlanmistir Bu 44 sayfalik yapittaki boyut, uzay, yüzey, seviye, çap, yariçap, kesek kesit, yay, çember, teget, açi, açiortay, içters açi, disters açi, taban, egik, kirik, çekül, yatay, düsey, yöndes, konum, üçgen, dörtgen, besgen, kösegen, eskenar, ikizkenar, paralelkenar, yanal, yamuk, arti, eksi, çarp, bölü, esit, toplam, oran, oranti, türev, alan, varsayi, gibi terimler Atatürk tarafindan türetilmistir
Yapittaki tanimlarin tümünü Atatürk yazmistir Her tanim, ilgi kavrami bütün ögeleriyle eksiksiz ve açik biçimde anlatmakta, özel ve temelli olarak nitelikleri içermektedir Zorunlu ve yeterli örnekler de verilmistir Taninmis bilim tarihçisi Ord Prof Dr Aydin Sayili, bütün bir yetkiyle, bu Geometri kitabini, “küçük ama anitsal bir yapit diye nitelendirmistir
Atatürk, yasaminin manâlı bir kesimini tarihin en büyük savaslarindan birinin içinde, ulusal ve evrensel sorumluluklar yüklenerek geçirdikten yillarca sonra, ahenkli bir mantik ve veri disiplini elbette gerektiren matematik alaninda, yeni türettigi terimlerle böylesine kısa ve öz bir yapiti yazmakla, dil ve matematikteki üstün yetenegini kanitlamistir Atatürk ’ün yasaminda çok bariz bir örnegini izledigimiz gibi, aslinda dil ile matematiksel kültür arasinda siki baginti vardir Atatürk ’ün dehasinda, dil ve matematik gibi aklin degisik disiplinleri birbirini karsilikli olarak hep olumlu yönde etkilemis ve gelistirmistir Atatürk, “Fen terimleri o suretle yapilmali oysa anlamlari oysa istenilen seyi açıklama edebilsindemis ve bunu, Osmanlica çok sayida terimin yerine öz Türkçe karsiliklarini türetirken üstün bir basariyla gerçeklestirmistir
Atatürk ’ü, “Geometri adli yapitini yazmaya zorlayan nedenleri, O ’nun dil çalismalarini yakindan izlemek olanagini bulabilen taninmis dil uzmani A Dilaçar söyle açikliyor:
Atatürk hep matematikle ugrasirdi Eski geometri terimleri çok agdali idi Gen bile, uzun uzun bu terimleri okudugum halde, simdikiler Imisisinda güçlügünü daha iyi anliyorum Pedagojide bir hakiki var: Zihin yolunun açik olmasi, bir ip ucunun bulunmasi lazimdir Yahut bir külçe gibi çöker Müselles kelimesini ele alalim Arapça okullarimizdan kaldirilmistir Sülüs'cilt müstak (türetilmis) bir kelime oldugunu ögrenin nasil bilsin? Arapça sogurucu bir dildir Örnegin müstesriksarkkelimesinden gelmis bir kelimedir Önüne, ortasina, arkasina birtakim heceler eklenmis Bunun aslini bulmak bir Arapça dilbilgisi meselesidir, Okullarimizdan Arapça, Farsça kaldirilmis oldugundan, ögren id müsellesi küde sözcük olarak karsisinda görecektir Sırıkaklina gelmeyecektir Lakin müselles yerine üçgendersek, hir üç var Gen Atatürk'e göre genisliktenalinmistir Bir ipucu var Dörtgendörtten gelmistir Bir anahtar sözcük vardir Esit, eşit anlaminda olan esderi gelmistir Ama müsavi Arapça bir kelimedir Bu sebeple Atatürk'ün prensipleri burada da dogru idi On im için bu en agdali olan bu bilim dalini ele aldi ve kitabi örnek olarak birakti
Atatürk'ün türettigi matematik terimleri ve yaptigi geometri tanimlarinin az kalsın tümü bugüne degin degismeksizin kullanila gelmistir O'nun türettiklerinden yalnızca birkaç terim sonradan ufak ölçüde degistirilmistir Örnegin Fransizca hypothese'in karsiligi olan Osmanlicidakifaraziye'nin yerine Atatürk, Türkçe varsayiterimini türetmis ve daha sonra bu terim varsayimbiçimini almistir Ayni sekilde O'nun tümey açi, bütey açiterimlerinin yerini tümler açi, bütünler açiterimleri almistir Çok az sayida ve sinirli olan bu terim degisikliklerini, Atatürk'ün dildeki temel ilkesinin dogrulugunun birer kaniti saymak gerekir *
