Atatürkün ölçü birimine getirdiği yenilikler

Atatürkün ölçü birimine getirdiği yenilikler nelerdir?


Mustafa Kemal Atatürk ’ün eğitime yaptığı katkılar şüphesiz çoktur Bu yazımızda ölçme birimlerine getirdiği yenilikler hakkında kısa ve özet bilgiler vermeye çalışacağız

Atatürk dünya ile ilişkilerimizi düzenli yürütmek için ölçü birimlerinde şartların değişmesi yaptı
1 Nisan 1931 tarihinde çıkarılan 1782 Sayılı Kanunla, eski önem ve uzunluk ölçüleri değiştirilmiş; arşın, endaze, okka, çeki gibi keza belirli olmayan keza de bölgelere göre değişen eski ölçüler kaldırılmıştır



Medeni ölçü sanılan onlu yönteme uygun, metre ve kilogram gibi uzunluk ve tartı ölçüleri kabul edilmiştir Uzunluk ve tartma ölçülerinde yapılan bu şansın dönmesi, ülkede önem ve uzunluk ölçülerinde tek bir sistemin uygulanmasını sağladığı gibi uluslararası ticari ilişkilerde de yararlı olmuştur

Uzunluk ölçüsü birimi olarak arşın, endaze; tartma ölçüsü birimi olarak okka, dirhem gibi ölçüleri kaldırarak bugün kullanmakta olduğumuz ölçü birimlerini kabul etti

Tartı ve Uzunluk Ölçülerinde Yapılan Şansın Dönmesi

Osmanlı döneminde 60 cm veya 65cm uzunluğa eşdeğer olan endaze, parmak ucundan omuza dek uzunluğu ifade eden ve sıradan 75,8 cm kabul edilen arşın ile adım, etap, kulaç gibi uzunluk ölçüleri kullanılıyordu Bu ölçüler standart ölçüler değildi Hele adım, üçgenin taban olmayan kenarı, kulaç gibi ölçülerle sıhhatli bir meslek yapmak hiç mümkün değildi Bunların yerine 26 Mart 1931 tarih ve 1782 sayılı kanunla modern dünyanın kullandığı metre sistemi kabul edilmiştir Artık uzunluk ölçümü milimetre, santimetre, desimetre, metre, dekametre, hektometre, kilometre ile ifade edilecektir

Önem ölçülerine gelince bu gurubun temel birimi dirhem idi Dirhem Mısır'da 3,0889 gram, İstanbul'da 3207 gram idi 400 dirhem bir okkayı oluşturuyordu İstanbul için bir okka 1,282 gram ağırlığı açıklama etmekte idi Öteki şehirlerde okkada minik farklılıklar görülebiliyordu Okka yerine vakiyye ve kıyye tabirleri de kullanılıyordu 44 okka bir kantarı, 4 kantar da bir çekiyi ifade etmekte idi ki, bu hesaba göre, 1 kantar 56,408, 1 çeki de 225,632 kilograma karşılık geliyordu Oysa daha sonra 195 okka yani 250 kilogram 1 çeki denildi Bir diğer siklet ölçüsü olan batman ise bununla beraber yüzey ölçüsü olarak da kullanılmış, ayrı ülkelerde farklı zamanlarda öbür standartları açıklama etmiştir Altın ve kıymetli taşların ölçümünde kullanılan temel birim ise de kırattır Kıratın daha aşağı ve üst birimleri ve bunların birbirlerine oranları şu şekildedir 1 37 (Bir tam üç bolü yedi) dirhem bir miskali oluşturur Miskalin 14'üne eşit, dengin 14'üne kırat, kıratın 14'üne buğday, buğdayın 14'üne fitil, fitilin 1 2'sine nakir, nakirin 12'sine kıtmir, kıtmirin 12'sine zerre denilirdi

1782 sayılı kanun yük ölçülerinde de batı standartlarını etken kılmıştır Bundan Böyle ülke içinde ve dışındaki alışverişlerde miligramdan tona değin uzanan çağdaş dünyanın ölçü sistemi esas alınacaktır Kuyumculukta ise yeni şekli ile 2 desigram ağırlığa tekabül eden kırat da kullanılabilecektir

Osmanlı Devleti'nde tarla, bahçe gibi arazilerin yüzey ölçümünde dönüm ve çiftlik tabirleri kullanılmıştır Bir çiftlik arazi verim durumuna kadar 60 ile 150 dönüm aralarında değişebiliyordu Dönüm adım hesabı ile tespit edilirdi Orta adımlarla eni ve boyu 40 adım olan araziye dönüm denilirdi

Hacim ölçüleri ile tartılan hububat cinsi ticari emtiada ise kile, şinik, tas, ölçek vb ölçü birimleri kullanılmakta idi Bu ölçümlerin kendi içerisinde bile tutarlılıkları yoktu İstanbul kilesi ortalama 25 kilo, ibrail kilesi 100 kilo idi Kilenin küsuratına kutu denilirdi 8 kutu 1 İstanbul kilesini teşkil ederdi Kilenin 14'üne de şinik adı verilirdi43 26 Mart 1931 tarihli kanunla akıcı maddelerin hacim ölçümlerinde litre sistemi getirilmiştir Bu sistemde mililitreden kilo litreye kadar uzanan bir dereceleme sistemi mevcuttur Katı ve gaz maddelerin hacimlerinin ölçülmesinde ise milimetreküpten kilometreküpe kadar uzanan bir sistem getirilmiştir

Ölçülerde değiştirme geç kalınmış bir düzenleme idi Büyüyen dünyada çok önceleri bu uygulamaya geçmek gerekiyordu Nitekim, kanun çıkmadan üç sene önce Bursa belediyesi belediye sınırları zarfında metre cinsinden ölçülerin kullanılması mecburiyetini getirmişti

Ölçüler kanunu bir uçtan bir uca ülke içerisinde ölçülerle birlik sağlandığı gibi dış ticaret de kolaylaşmıştır Genel Olarak bu yeni sistem halkımız göre kabul görmüştür Oysa kırsal kesimde hâlâ teneke ile tahıl tartmak, bidon ile süt satmak, arşın ile kumaş değer biçmek gibi uygulamaların devam ettiği görülmektedir Bunda insanların kültür eksikliği, ihmal ve alışkanlıklarını bırakamamalarının da rolü vardır *