Aydınlık da Kanal İstanbul'a karşı: Stratejik hata

İşte Aydınlık'tan Irmak Mete'nin haberi...

Kanal İstanbul projesi bugün tekrar gündemde. Hükümet, projenin boğaz geçişlerini rahatlatmasını münasebet gösteriyor. Lakin, soru işaretleri sürüyor; Projeyi kim finanse edecek? Suyolunun denetimi kime gidecek? İktisada katkısı var mı? Türk Boğazları Montrö Kontratı ne olacak?

Ak Parti’nin 2011’de ‘çılgın proje’ diye sunduğu Kanal İstanbul projesi bugün tekrar tartışma konusu. Ortadan geçen yıllar içinde projenin geçeceği rota konusunda söylentiler yayıldı, yerler el değiştirdi. Son olarak Ulaştırma Bakanlığı dört ilçeden geçecek rotayı açıkladı. Lakin projeye nasıl kaynak ayrılacağı, ekonomik katkısının boyutu ve Türk Boğazları Montrö Sözleşmesi’ne etkisi üzere kritik hususlarda soru işaretleri ortadan kalkmadı. Mevzunun uzmanları iktisat, askeri strateji, afet idaresi, ekoloji, kent ve nüfus planlaması üzere alanlarda projeye önemli tenkitler yöneltiyor. İktidar ise projeyi, ticari gemilerin inançlı geçişi, İstanbul Boğazı’nın korunması, geçişten gelir elde edilmesi üzere argümanlarla savunuyor.

Projeye dair esas itiraz noktalarını derledik.



* Türkiye ekonomik krizden geçiyor. Sıcak para iktisadının sonu Türkiye’yi üretim rotasına sokuyor. Kaynakların tasarruf ve üretim için kullanılması bekleniyor. Esaslı tahlillere muhtaçlık duyulan bu devirde geçmiş tekniklerden biri olan beton iktisadının de geçerliliği bulunmuyor.

75 MİLYAR TL NEREDEN BULUNACAK?

* Projenin birçok boyutu konuşulsa da şimdi kim ya da hangi ülke tarafından yapılacağı bilinmiyor. Kanalın 7 yılda yapılması öngörülüyor. Bakanlığın ÇED müracaatına nazaran inşaatta beş bin kişi istihdam edilecek (bu sayı daha sonra en az 8 bin olarak açıklandı), 1.5 milyar metreküp ortası hafriyat oluşacak (Bu sayı da bir milyar 150 milyon metreküp olarak duyuruldu), bu hafriyatın büyük çoğunluğu kanalın Karadeniz’e hakikat çıkış noktasında, sol kıyıda planlanan kıyı dolgusu üretiminde kullanılacak. Proje kapsamında yerleşim bölgeleri ve yat limanları da inşaa edilecek. Daha evvel 60 milyar TL olarak açıklanan maliyet 75 milyar TL’ye çıktı. Türkiye’nin bu türlü bir yatırıma harcayacak kaynağı bulunmuyor.

ABD’NİN DÜŞÜ

* Projeyle ilgili öngörülerden biri yap-işlet-devret modeli. Bu durumda maliyeti karşılayan devlet, suyolunu denetim edecek. Karadeniz kıyıdaşı ülkelerin Montrö ile korunan güvenlik talepleri, ABD’nin Karadeniz’e askeri gemilerini sokma isteği düşünüldüğünde bu durumun stratejik tartışmalara ve karmaşaya yol açabileceği bedellendiriliyor.

GEÇİŞLER ARTMIYOR AZALIYOR



* İktidarın kanal talebinde öne çıkardığı sayılar da tartışma konusu. Günümüzde yıllık 50 binlerde olan gemi geçişinin 2030’da 65 bin, 2050’de 95 bin, 2070’te 115 bine çıkacağı öne sürülüyor. Hususun uzmanlarından emekli Tümamiral Cem Gürdeniz mevcut boru sınırları ve yapılacaklarla birlikte, tanker sayısında düşüş yaşanacağını söylüyor. Gürdeniz’e nazaran Bakü-Tiflis-Ceyhan boru sınırı şimdiden boğaz geçişlerini azalttı. İmali planlanan Samsun-Ceyhan boru çizgisi projesi de azalma sağlayacak. Böylelikle daha düşük maliyetle, boğaz geçişleri rahatlamış olacak.

Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı’nın “Türk Boğazları Gemi Geçiş İstatistikleri” bilgilerine nazaran 2002-2007 yılları ortasında boğazlardan geçiş yapan gemi sayısı artarken 2006’da Bakü-Tiflis-Ceyhan Petrol Boru Hattı’nın devreye girmesi ile her yıl kademe kademe azaldı. İstanbul Boğazı’ndan geçen gemi sayısı 2007’de 56 bin 606 iken, bu sayı 2018’e gelindiğinde 43 bin 999’e geriledi.

BATI İSTANBUL ADASI

* Amiral Gürdeniz’in dikkat çektiği diğer bir husus da ‘Batı İstanbul Adası’nın oluşturulması. Gürdeniz 14 Ocak 2018’de Aydınlık’taki köşesinde bu adayı şöyle tanım ediyor:

“Kanal İstanbul tamamlandığında Türkiye orijinal bir jeopolitik gerçeklik ile karşı karşıya kalacak. Evvel demografik yapıya bakalım. Batı İstanbul adası 1600 km kare alan, 8 milyon nüfus yani kilometrekareye 5000 kişi ile yepisyeni savunma ve güvenlik paradigmasını gerektiriyor. Öncelikle belirtelim Batı İstanbul Adası Avrupa’nın en kalabalık; dünyanın da en ağır nüfusa sahip adalarından birisi olacaktır. Ada devleti olan Singapur’da km kareye 4500 kişi düştüğünü hatırlatırsak, Batı İstanbul Adası’nın Singapur’u ya da km kareye 2500 kişinin düştüğü Çin’e ilişkin Macao adasını geçeceğini söyleyebiliriz. Batı İstanbul Adası, Avrupa kıtasına 6 köprü ile bağlanırken, Asya’ya hala mevcut üç köprü ve iki tünel ile bağlı olacak. Bu kadar ağır nüfusun gereksinim duyduğu ulaşım, besin, her nevi tüketim malı giriş çıkışı ile insan hayatını ilgilendiren her türlü hareket ana arterler olarak bu köprü ve tünelleri kullanacak. Şayet kanal üzeri ilişki çizgileri kesilirse adada yaşayan 8 milyon nüfusun Trakya kara coğrafyasına erişimi mümkün olamayacak. Ortadaki 150 metre genişlik ve 25 metre derinlikteki dev su kanalı bu geçişi engelleyecek.”

İSTANBUL NÜFUS ARTIŞINA HAZIR MI?



* Proje ile İstanbul’da öngörülen nüfus artışı 2 milyon kişi. Üretimin kalbi Anadolu’dan İstanbul’a göç daha da cazipleşecek. Değişen iklim şartları ve bozuk altyapı nedeniyle yağmurlarda selle karşılaşan, su kaynaklarının yeterliliği bugünkü nüfus için bile tartışmalı olan, ulaşım sorunlarının devam ettiği İstanbul’a yeni bir nüfus taşımanın kenti yaşanmaz hale getireceği belirtiliyor. Son günlerde zelzele uzmanlarının sık sık ikazda bulunduğu büyük İstanbul sarsıntısı de gözönünde tutuluğunda hazırlıkların bu türlü bir projeyi kaldıracak boyutta olmadığı belirtiliyor.

YARISINDAN BİRDEN FAZLA TARIM TOPRAĞI

* ÇED raporundaki datalara nazaran, çalışma alanındaki arazi kullanımı dikkat alımlı. Alanın yüzde 52’si tarım alanı, yüzde 6.54’ü çayır, yüzde 7.37’si mera, yüzde 6.51’i fundalık, yüzde 3.86’sı orman, yüzde 10.87’si göl. Proje tarım alanlarını üretime katmak yerine, yerleşime açacak!

* Kanalın iki yakasına yerleşim alanları inşaa edilecek, kanal görüntülü konutlar... Proje kapsamında gelecek gelirlerden biri de konut satışı. Lakin verilecek tahribat, emek ve maliyet düşünüldüğünde gelecek gelirin buna değmeyeceği belirtiliyor.

EKOLOJİK TESİRİN TELAFİSİ YOK

Toprakbilimci Prof. Dr. Doğan Kantarcı, uzun bir müddettir Kanal İstanbul projesi üzerine çalışıyor. Projeyi birçok noktadan ele alan Kantarcı, Kanal İstanbul’la ilgili en çok merak edilen 21 soruya verdiği cevapları raporlaştırdı. Kantarcı’nın Aydınlık’la paylaştığı rapordan birtakım kısımları sunuyoruz:

“Kanalın etrafındaki tarım, otlak ve orman alanları yerleşime (Kentleşmeye) açılacaktır.

“Kanal hafriyat ve inşaat alanı ile etrafındaki köyler de yok olacaktır. Yeri kamulaştırılan yahut satın alınmış olan halk, geçim kaynakları da yok edildiği için, göç etmek zorunda kalacaktır.

“İstanbul’un su kaynaklarından Sazlıdere Barajı yok olacaktır.



“Kireç taşı toprağında hafriyat için yapılacak patlatmalar binlerce yıllık su sızıntı sistemini (Çatlak sistemi) yok edecektir. Kireç taşı çatlak sisteminden sızıp, kaynakları besleyen suların yolları değişecektir. Bu patlatmaların yaratacağı yer sarsıntısı tesirleri yalnızca kanal etrafında değil, bütün Çatalca Yarımadası’nda (Durusu Gölü ile Büyük Çekmece Gölünü besleyen yeraltı suyu kaynakları) ve Ergene Havzası için geçerlidir. Sönümlü patlatmalar yapılacağı yazılıp, söylense de geniş ve üstü açık alanda uygulanamayacaktır.

“Kanaldan akacak olan Karadeniz suyu Küçükçekmece Gölünü (Tatlı su gölü) dolduracak, taban çamurunu Marmara Denizine taşıyacaktır. Marmara Denizi daha da kirlenecektir.

“Kanalda olacak bir petrol yahut gaz tankeri yangını etrafındaki yerleşim alanlarının da yanmasına yahut dumandan boğulmasına sebep olacaktır. Geminin yan dönmesi halinde tuzlu su taşacak, Durusu Gölüne, hava alanına ve etraftaki yere akacaktır.”

MONTRÖ’YÜ RİSKE SOKACAK

Kantarcı’nın raporunda, kanalın deniz ulaşımına tesiriyle ilgili de çarpıcı detaylar yer alıyor:

“İstanbul Kanalı savaş gemilerinin Karadeniz’e geçirilmesi için kullanılabilir. Bu durumda Çin’in İstanbul Kanalının imalini ve işletmesini üstlenmeğe kalkışması, Rusya ile birlikte bir karşı atılım olarak değerlendirilmelidir. Kanalın bir pazarlık konusu edilmesi yahut çatışmaya sebep olması ve de Türkiye’nin kendi iradesi dışındaki olaylara sürüklenmesi beklenebilir.

“İstanbul Kanalı, Montrö Boğazlar Mukavelesinin yine ele alınmasına sebep olabilir. Montrö Boğazlar Mukavelesi Türkiye’nin Boğazlardaki hükümranlığı yanında Karadeniz’e sahildar devletlerin güvenliğini de sağlamaktadır. Bu açıdan bakıldığında İstanbul Kanalı ulaşımının da Montrö antlaşmasının kapsamında kıymetlendirilmesi gerekir. Bu durumda İstanbul Kanalından yabancı devletlerin savaş gemilerinin Karadeniz’e çıkışı da engellenir.”

EMNİYET ÖNLEMLERİ KAZALARI ÖNLEYEBİLMEK İÇİN KÂFİ



Bahçeşehir Üniversitesi (BAU) Türk Boğazları Uygulama ve Araştırma Merkezi Müdürü Saim Oğuzülgen, Türk Boğazları Montrö Sözleşmesi’ndeki ‘ticari gemiler geçiş serbestisinden istifade eder’ unsuruna dikkat çekti. Geçişin kapsamının Türkiye tarafından belirlenmesi gerektiğini lakin uzun mühlet ulusal bir kontrat yapılmadığını söyledi.

‘1994’TEN BERİ BÜYÜK BİR KAZA YOK’

1960, 1979 ve 1994’te yaşanan yangınlı büyük tanker kazalarının daima gece saatlerinde yaşandığını vurgulayan Oğuzülgen, 1 Temmuz 1994’te Türk Boğazları Deniz Trafik Tüzüğü’nün oluşturulduğunu belirtti. Oğuzülgen bu düzenlemenin gemilere birçok yükümlülük getirdiğini emniyete yönelik birçok önlem alındığını söyledi. 200 metre üzerindeki tankerlerin gece geçişinin engellendiğini lisana getiren Oğuzülgen “94’ten bu yana trajedik bir kaza olmadı. Daha fazla emniyet tebiri alırsak sıfıra iner. ‘İstanbul’dan tehlikeyi uzaklaştıracağım’ tezi yanlış bir kamuoyu oluşturma çabası” dedi. Oğuzülgen 2005’ten bu yana 250 metrenin üzerindeki tankerlerin İstanbul Boğazı’ndan gündüz geçişleri esnasında “Kılavuz Kaptan almaları ve Römorkör refakati hizmeti” verildiğini de hatırlattı.

Boğazdan geçen gemilerden üç kalemde para alındığını belirten Oğuzülgen “Hatırlı bir paradır, Hazine’nin bütçesine gider” sözlerini kullandı.

‘GEMİLERİ KANALDAN GEÇMEYE ZORLAYAMAZSINIZ’

Kanalı gereksiz bulduğunu vurgulayan Oğuzülgen şöyle devam etti: “Hiçbir gemi oradan geçmez. Meskeninize gelen iki yol varsa milletlerarası bir düzenlemeyle belirleneni seçersiniz. Herkesin gözünden kaçırdığı bir şey var. Türk Boğazları Montrö Mutabakatı bugün yürürlükten kalksa bile Türkiye Cumhuriyeti boğazdan ticaret gemisi geçişini engelleyemez. Deniz ticareti bütün dünyada geçiş serbestisi hakkına sahiptir. Lakin geçişteki emniyet önlemlerini kıyı devleti olarak belirleyebilirsiniz. Mutabakatta emniyet önlemleriyle ilgili bir unsur yoktur.”

'ÜRETİMİ BÜSBÜTÜN BİTİRECEK

Eski İBB Meclis üyesi mimar Osman Güdü de projeyle ilgili şunları söyledi: “İstanbul’u besleyen su kaynaklarını etkileyecek. Kot farkı ve akıntı nedeniyle Karadeniz’in pisliği Marmara’ya akacak. Bu bahiste uzman arkadaşlar Marmara’da deniz hayatının biteceğini ve Marmara’nın çürük yumurta üzere kokacağını söylüyor.



“Proje alanı hayvanlılık ve tarım yapılan bir alan. Oradaki ufak üretim bile sona erdirilecek. Tıkanmış bir kentte, tarım alanları imara açılacak. Felaket bir kent oluşacak.

“Kanalın geçeceği rota daima değiştirildi. Burada arsa kıymetleri devamlı değişti. Evvel köylülerden topraklar toplandı. Sonra tekrar rota değiştirildi, satıldı, alındı... Bütün bu hareketlerde inanılmaz bir patlama oldu. Burada evvel arazi değişiminden, sonra da proje imalinden sonra da konut satışından bir rant elde edilecek.”

Irmak Mete/Aydınlık