Aydınoğulları Beyliği Hakkında Bilgi

Aydınoğulları Beyliği

Aydınoğulları, Batı Anadolu'yu, Ege kıyılarını açan fâtih Türkmen beylerindendir Gazi Umur Bey gibi Türkiye tarihinin büyük şahsiyetlerinden birini yetiştirmiştir 1300'den 1390 Nisanına dek önce 90 yıl, 28 temmuz 1402'den 1425'e değin daha sonra da 23 sene, cem'an 116 yıl sürmüştür Nisan 1390'dan 28 temmuz 1402 'ye kadar Yıldırım Bâyezid vaktinde 12 sene, 3 ay, Osmanlı devletine katılmıştır 1308'e değin Selçukoğulları'na, 1335'e kadar İlhanlılar'a tabî, daha sonra müstakil olmuşlardır 1308'den 1312'ye dek da İlhanlılar'a tabî olan Germiyanoğulları'na tabî bulunmuşlardır Zaten başlangıçta Aydınlatılmış beyleri, Germiyanoğulları'nın hizmetinde idiler 1403'te bitmiş Osmanlılar'a tabî olmuşlar, bundan sonraki 22 yılda bazan iyice Osmanlılar'a katılmışlar, bazan onlara baş kaldırmışlardır Bu devreyi, Cüneyd Bey temsil eder
Aydınoğulları Beyliği bilindiği gibi, Selçukluların uç beyliği olarak Aydın Bey göre kurulmuştur 1308'den 1335'e kadar İlhanlılara ast olmuş, sonra bazen bağımsız, bazen Osmanlılara ast olarak yaşamışlardır Kültürlü, İzmir'in bir takım havzaları, Alaşehir, Salihli ve dolaylarında hüküm sürdüler Bu beyliğin en meşhur hükümdarı Gazi Umur Bey idi Kaslı bir donanma ile Adalar Denizine (Ege) hakim olmuştu 1425'te Osmanlı topraklarına katıldı
Bu beyliğin en manâlı iskelesi Ayaslug (Selçuk) idi Burada hazırlanan donanma ile etrafa baskınlar yapıyordu Nitekim Mehmed Bey'in oğlu Umur Bey deniz filosu ile Sakız, Bozcaada, Semadirek adası, Gümülcine havalisi, Adalar Denizi ve Mora sahillerine başarılı akınlar yapmış ve sahil İzmirini ele geçirmişti (1328) Onun bu başarılı faaliyetleri babasının ölümünden daha sonra beyliğin başına geçmesine zemin hazırladı (1334) Umur Bey, Saruhanoğlu Süleymân Bey ile birlikte Yunanistan ve Mora'ya sefer yapmış, sayısız esir ve ganimetlerle İzmir'e dönmüştü (1335) Umur Bey Bizans ile arkadaş canlısı geçinmiş, onların seferlerine katılarak Karadeniz'e çıkmış, Kili ve Eflak ülkelerini yağmalamıştı (133940)
Keza Bizans'taki taht mücadelelerine de karıştı Aydınoğulları donanmasının Ege Denizi'ndeki faaliyetleri aleyhinde, Rodos şövalyeleri ticaretin aksamaması için İzmir'i vermek şartıyla Umur Bey ile anlaşmaya razı oldular, lakin bu anlaşma Papa tarafından tasdik edilmedi Gazi Umur Bey bu sebeple İzmir'i zabtetmek isterken şehid düştü (1348) Onun hükümdarlık süresi Aydınoğulları için her yönden manâlı gelişmelerin görüldüğü parlak bir devre olmuştur Umur Bey'in kardeşi Hızır Bey, ağabeyi gibi etkin ve gözü kara bir hükümdar olmadığından Latinler ile ağır şartlarla bir uzlaşma imzalamaya mecbur kaldı Bundan daha sonra Aydınoğullarının faaliyeti durmuş ve beylik çökmeğe yüz tutmuştu Kosova savaşında (1389), Osmanlı ordusunda yer alan muavin kuvvetler aralarında Açık Fikirli oğullarınkiler de vardı Bu savaşta Sultan I Murad'ın şehit düşmesi üstüne Şimşek Bayezid sultan olmuş, lakin ona karşı Karamanoğullarının teşviki ile Anadolu beyliklerinde bir hareket başlamıştı Bu harekete Aydınoğulları da katıldı Yıldırım Bayezid'in beylikleri itaat altına edinmek için çıktığı Anadolu seferinde Aydınoğulları Beyliği Osmanlılara tâbi oldu (1390)
Aydınoğlu Gazi Umur Bey
XV, asırda şair Enverî göre DüstûrNâmede hayatı destanlaştırılmış bir şiir diliyle anlatılan Gazi Umur Bey, Türk girişim ve kabiliyetinin örneklerinden biridirİzmir, 1076'da Türkiye devletinin kurucusu Anadolu Fâtihi I Süleyman Şâh tarafından fethedilmişti Çaka Bey'e bahşedilen İzmir, bu Türk beyinin büyük deniz proje ve teşebbüslerine sahne oldu Umur Bey, 2,5 yüzyıl sonra bu proje ve teşebbüsleri her yerde ele almıştır Bizans, 1097'de İzmir'i de İznik ve Batı Anadolu gibi Türkler'den geri aldı Şu halde İzmir'de ilk Türk hâkimiyeti, fakat 21 yıl sürmüştür İşte Aydınoğlu Umur Bey, 1320'de İzmir'i baştan fethetmiştir Şu suretle 223 sene daha İzmir, Hıristiyanlar'da kalmıştır
28 ekim 1344'te bütün Avrupa devletlerinin birlikleri tarafından desteklenen Rodos'taki SaintJean Şövalyeleri, İzmir'i bastı; Aydınoğulları'nın tersane ve donanmalarını yaktı Liman, Şövalyeler'in eline geçti Ama yukarı kale, Türkler'in elinde kaldı Bu suretle şehir, Müslüman İzmirve Gâvur İzmirdiye ikiye bölündü ve 1403'ün ilk günlerinde Timur'un Şövalyeler'i kovmasına değin bütün 59 sene bu gidişat devam etti
Umur Bey, Avrupa siyaset âlemine faal bir şekilde iştirak etti 132829'da, yanına Cüneyd Bey'in babası İbrahim Bahâdır Bey olduğu halde, Bozca Ada'ya çıktı 1330'da Gelibolu yarımadasına ayak bastı 1332'de 75 gemisi ile Semendirek adasını bastı ve Batı Trakya'da Gümülcine'ye asker çıkardı Yine benzer sene, 250 parçalık büyük bir deniz filosu ile Adalar, Ağrıboz ve Yunanistan'a asker çıkardı ve ilk kez Ege denizini doğudan batıya geçmiş, Yunan karasında, Attika'ya üçgenin taban olmayan kenarı basmış oldu 1333'te 170 parça donanma ile Mora'ya çıktı 1333'te Saruhanoğlu Süleyman Bey'le müttefikan Yunanistan'a ve Mora'ya sefer yaptı 1336'da Foça'da İmparator Kantakuzinos'la buluştu 1338'de her tarafta Yunanistan'a ve Ege Adaları'na sefer yaptı 1339'da Eflâk yani Romanya seferine çıktı ve bu suretle Balkanlar'ın kuzeyine kadar erişti 1342'de Girit ve Kıbrıs sahillerini vurdu 1345'te Makedonya'ya asker çıkardı; bu seferde, müttefiki Saruhanoğlu Süleyman Bey, şehit düştü
Osmanoğulları, Süleyman Paşa ile kardeşi I Murad, şehit Aydınoğlu Umur Bey'le şehit Saruhanoğlu Süleyman Bey'in izlerini peyderpey takip etmişler ve onların teşebbüslerini taçlandırmışlardır Bulgaristan krallığı ile başa çıkmaktan âciz kalan Bizans imparatoru İoannis Kantakuzinos, Umur Bey'den imdat istemişti Umur Bey, 32 harb gemisi ve 29000 askerle Avrupa kıt'asına but bastı Dimetoka'yı Bulgarlar'dan alıp müttefiki İmparator'a verdi Ertesi sene, 1342'de İmparator, rakibi Paleologoslar'a karşısında tekrar Umur Bey'den takviye istedi ve bu suretle Türk hükümdarını, Bizans'ın dahilî işlerine karıştırmış oldu Aydınoğlu, Rumeli'ne geçip İmparator'a istediği yardımı yaptı Bunlar, Müslüman Türkler'in Rumeli'ne birincil but basışlarını teşkil eder
1348'de Gâvur İzmir'i Şövalyeler'den geri almak istiyen Umur Bey, kalenin önünde düşman kadar şehîd edildi Onun şehâdeti, Rumeli'ndeki projelerini yarıda bıraktı Bıraktığı yerden, Osmanoğlu Şehzade Süleyman Paşa devam etmiştir Daha 1344'te İmparator, her yerde Umur Bey'den destek istediği zaman, Aydınoğlu, İzmir meslesiyle uğraşmakta olduğundan, müttefiki İmparator'a Osmanoğlu Orhan Gazi'ye baş vurmasını nasihat etmişti Donanması Haçlılar tarafından yakıldıktan sonradan Umur Bey, komşuları Menteşeoğulları, Saruhanoğulları, Karasıoğulları'ndan tedarik edebildiği gemilerle telaş yeni bir donanmaya sahip olmuştu Bu donanmayla Gelibolu yarımadasına çıktı, Vardar vadisini taradı Bulgar kuvvetlerini yok etti Batı Anadolu Türk Beylikleri, yani Osmanoğulları, Aydınoğulları, Menteşeoğulları, Saruhanoğulları ve Karasıoğulları, müttefikan takibine muvaffak oldukları siyaset yüzünden büyük galibiyet kazanmışlardır Bunlardan Osmanoğulları'nın donanmaları yoktu; oysa 1345'ten sonra Karasıoğulları'nın o kadar de ehemmiyet arzetmiyen deniz kuvvetlerine sahip oldular Ama Aydın ve Menteşe donanmaları çok güçlüydü ve Ege Denizi'ne hâkimdi
Ankara Savaşı'nda (1402) Osmanlıları mağlûp eden Tîmûr tarafından ülkelerin kendilerine iade edilen beylikler arasında Aydınoğulları da bulunuyordu Bu devrede en çok Cüneyd Bey (14051426) faaliyetleri ile dikkati çekmektedir Cüneyd Bey fetret devrinde Osmanlı şehzâdeleri arasında saltanat mücadelelerine katıldı Onun bu davranışı beyliğin sonunu hazırlayan sebeplerden biri oldu Sonuç Olarak Osmanlı sultanı II Murad'ın gönderdiği bir ordu Aydınoğulları Beyliği'ni ortadan kaldırdı (1426) Aydınoğullarından bazı sanat eserleri zamanımıza dek mevcudiyetlerini korumuştur Bunlardan en önemlileri Mehmed Bey'in yaptırdığı Birgi'deki Ulu Câmii ile Selçuk'da 1374'de yapılan İsâ Bey Câmii'dir *