Türkiye'nin en güncel forumlardan olan forumdas.com.tr'de forumda aktif ve katkısı olabilecek kişilerden gönüllü katkıda sağlayabilecek kişiler aranmaktadır.
iltasyazilim
FD Üye
Azerbaycan Geleneksel kıyafetleri
İnce sanatın en yayılmışlarından biri hiç süphesiz regs sanatıdır Regs sanatı eski tarihe mal olmuş, inkişaf etmiş, insanların hayat tarzının, estetik zevkinin ayrılmaz bir parçası olmuştur Bu ise güzellik, incelik, sevinç, halk müziği adet ve ananeleri demektir
Halk Müziği müzikleri dövüş ruhlu, lirik, halkın arzu ve arzularını ifade eden musikiler olarak nesilden nesile geçerek zenginleşmiş ve regsler de bu zeminde yaratılarak geliştirilmiştir
Azerbaycan toprağında, anlamlı, kahramanlığı anlatan, oynak ritimli regsler halk müziği şenliklerinde, toy merasimlerinde, bayramlarda oynanır ve yaşatılır
Bu günlere değin gelebilen, dini tören şekillerini gösteren sayıca az regsler vardır ( Godu, Semeni, Gelin Attandı gibi ) Zaman içinde İran, Türk ve Arapların istilasına uğrayan Azerbaycan, ince sanat ustaları tamamen o halkların da folklorunu öğrenir ve karıştırarak kendi maharetlerini zenginleştirirler
Bir Zamanlar saraylarda Arap ve İran regsleri ifa ederlerdi Eksik da olsa bu regsler Azerbaycan halk regslerinde izler bırakmıştır
Azerbaycan, Gürcü ve Dağıstan regslerine umumi olarak Kafkas regsleri derler Oysa bu ifade ırk regslerinin milli özelliklerini sözde yokmuş gibi gösterir “Lezginka regsi çok geniş yayılmış bir regs olup Kafkasya ’nın baştan başa vatandaşlık hukuku kazanmıştır
OYUN REGSLERİ
Azerbaycanlılar regs etmeyi severler Ve bunu toy ’larda , adet, tentene, tebrik şenliklerinde, konaklık meclislerinde çoğu kez gösterirler Azerbaycan toyu çağırmak, fasılasız müzik, oyun ve regs demektir
Mevsim şenliklerinde bahar çağında, kızlar öz mahnılarının ahengi ile regs ederler Regsler oyun karakteri taşır Oğlanlar da nehir kenarlarında , meydanlarda Novruzu, Yeri yeri, Ondörd, Mirzeyi, Uzundere, Vağzalı oynarlar
Oyun tamaşası ve birleşmiş yapılı regs sahneleri Azerbaycan regs folklorunda özel yer tutar Goca goca, baharın gelişini temsil eder, Gaytağı regsini oynar Kosa Gelin, bir gelin ile nişanlısını temsilci mahnılı bir oyundur Yine en geniş yayılmış oyunlardan biri de pehlivanların gösterilerini, şiddet sınamalarını, topuz ya da dingil denilen ağır çekiçleri yukarı kaldırarak Cengi musikisi ile oynadıkları Zorhana regsidir Bu regse Şekili ’ler ZotiZoti ve Zencir tokmağı da derlerÖnceden topuz yerine ağır zincir ve taş kullanılırdı Yukarı atıp tutarak hüner gösterirlerdi Regs ve yarış yapılırdı Köroğlunun gaytarması, Mısri, Köroğlunun bağırı, Pehlavanı gibi musikiler ile pehlivanlar güreşe mahsusu el kol hareketlerini gösterirdiler
Mütrüb, düğünlerde ve saraylarda konukları aklında bulundurmak için kadın kılığına girip regs eden hoş erkeklere bahşedilen isimdir
Eskiden toy meclislerinde seçilen istidatlı erkek ve kız çocukları tecrübeli regs ustaları göre yetiştirilirdi Kendi öz programı olan ilk ansambl bu şekilde başladı ve süre içinde geliştirildi
Bayan reggaselerin en meşhuru Zehra muhtar kızı Gasımova ’ dır Karabağda ’da da eksik da olsa Azerbaycan ’lı reggaseler olmuştur Sona Hanım saz çalar, okur ve oynardı
1890 senelerinde Şuşa ’da ünlü tar üstadı Sadıkcan musigi ansamblı kurdu Repertuarında Azerbaycan, ermeni ve gürcü regsleri vardı Gösterilere iki tane de reggase eşlik ederdi Birincil resmi ansambl ( grup, topluluk ) bu idi Ulusal giysileri ile ve regs esnasında bıçak, kılıç ile sergiledikleri beceri ve maharetleri fazla alkış topluyordu Onların en yayılmış meşhur regslerinden biri ‘ Heyrati ‘ idi Bu regsi iki ağır bıçak ile ve vücudunu, kollarını öbür biçimlerde hareket ettirerek ifa ederlerdi
Bakü ’de yaşamış ünlü dansçı Elibeydar bardak ( stekan ) ile ‘ Lalayı ‘ oynardı İki elinde ve alnında doymuş su bardakları varken regs eder, değişik maharetler gösterirdi
Profesyonel reggaslar, maharetli, dans eden, hazırlanmış cevap, akıllı, ince esprili, mahnı okumasını bilen, çok iyi hayvan taklidi yapan kişiler olur ve muhtelif yerlere ağırlama edilirlerdi Amatör olanları ise mahalli, yerli reggaslar olup, bulundukları bölgede şan kazanmışlardır
1930 senelerine kadar profesyonel reggasler, muhtelif yerlerde esas manada ırk regsi olmasa da ‘ Lezginka, Şalaho, Mirzeyi ‘ gibi regsleri çok ifa ederlerdi Ünlü reggas Eşref Seferov 1935 yılında profesyonel bir Azerbaycan regs topluluğu kurulması için öneri verdi, kabul edildi, seçmelere gelen atmış kişiden onaltısı seçildi ( Elibaba Abdullayev, Emine Dilbazi, Hacı Ağayev, Eşref Seferov, Hüdziye İbrahimova, Nesibe Talibova gibi ) Ve bu grup sahne faaliyetlerine başladı, bir çok bölgeden data ve malumat da topladılar Ne yazık ki heyette deneyimli folklor uzmanları olmadığından bilgi ve beceriler kayda alınmamış ve zamanla da bazı halk regsleri öz hususiyetlerini kaybetmişlerdir
AZERBAYCAN REGSLERİNİN İFA TARZI
Azerbaycan regslerinde musikinin ifa tarzı, aram denilen yavaşyumuşak ve celd denilen sericoşkun ritimlerden ve oyun ve hüner derecesine kadar hem aram keza de celd olabilen değişik ritimlerden oluşur ‘ Gıtgılıda, İnnabı, Turacı, Uzundere, Şahseveni, Üç badam bir gaz, Mirzeyi, Abayı, Gaçaybala ‘ nin ritimleri aram olup birçok zaman ihtiyar erkekler ya da kadınlar ifa ederler ‘ Gaytağı, Şalaho, Gazağı, Bağdadur ‘ gibi regslerin de ritmi coşkun ve hızlıdır, genç erkekler oynarlar Azerbaycan insanlar regslerinin melodi karakteri çabuk dahi çalınsa, yumuşak, mülayim ve hazindir Fakat ‘Gıtgılıda ’ ve ‘Şahseveni ‘ gibi regs melodileri bariz sıçrayışlı, kırık melodilidir ‘Terekeme ’ Nahçıvan ’da çılgın gibi bir süratle oynanır, fakat Bakü ve Garabağ ’da reggase onu süzülerek aram ve yürek parçalayıcı bir şekilde ifa eder
Eski regs melodi ve formları süre içinde ifacıların fantazileri, adet ve ananelere bağlı olarak değişikliğe uğrayarak, yeni karakterler edinerek nesilden nesile geçmiştir
Azerbaycan regsleri de diğer halkların regsleri gibi sayıca çok olan bölümlere ayrılır Mesela avcı tören regsleri fazla minik nüanslarla diğer halkların regslerinden ayrılır Hayvanı izleme, kovma, alıkoyma, çarpışma hareketleri Gobustan ’daki kaya tasvirlerinde bulunmuştur ‘Koskosa ’ baharın gelişini, ‘Semeni ’baharın uyanışını, ‘Gatır İlyas ’ ve diğer regsler de toy ve tören regslerini temsilcilik ederler Ayrıca dövüş karakterli ‘Cengi, Köroğlunun gaytanması ’, idman karakterli ‘Zorhana ’, oyun karakterli ‘ Gıtgılıda, Şahseveni, Kesme, Yallı, Gülüm ey, Halay ‘ gibi grup regsleri de bulunur Bu regsler hareket düzümü, karakterleri ve ifa tarzı ile birbirlerinden ayrılırlar Hareketler musiginin karakterine, manasına uygun gelmelidir Ayni melodi değişik karakterlere sahip olabilir Örneğin ‘ Uzundere ‘, keza aram, hem de çok seri bir tempoda ifa edilebilir Bu onun karakterini, güzelliğini bozmamaktadır Büyük üstad Üzeyir Hacibeyov eserlerinde bu ahali regsinin melodisinden istifade etmiştir
Yallılarda ağır başlanır, tempo değişir ve müziğin ritmi ile son derece çabukoynak bir şekilde devam edilir
Erkek danslarında yer değiştirerek yapılan hareketler zengindir ve regs edenlerin sayısı arttıkça, bu oyun bir beceri yarışına çevrilir Hiç birinin regsi diğerine tabi değildir
Azerbaycan regslerinde dans eden kendini beğenir ve özü için regs eder Ruhunda baskı, kahramanlık ve yiğitlik yapısı vardır
Regsler, solo yapıldığı gibi, düet ve grupla da ifa olunur En yayılmış şekli de Yallıdır
*
İnce sanatın en yayılmışlarından biri hiç süphesiz regs sanatıdır Regs sanatı eski tarihe mal olmuş, inkişaf etmiş, insanların hayat tarzının, estetik zevkinin ayrılmaz bir parçası olmuştur Bu ise güzellik, incelik, sevinç, halk müziği adet ve ananeleri demektir
Halk Müziği müzikleri dövüş ruhlu, lirik, halkın arzu ve arzularını ifade eden musikiler olarak nesilden nesile geçerek zenginleşmiş ve regsler de bu zeminde yaratılarak geliştirilmiştir
Azerbaycan toprağında, anlamlı, kahramanlığı anlatan, oynak ritimli regsler halk müziği şenliklerinde, toy merasimlerinde, bayramlarda oynanır ve yaşatılır
Bu günlere değin gelebilen, dini tören şekillerini gösteren sayıca az regsler vardır ( Godu, Semeni, Gelin Attandı gibi ) Zaman içinde İran, Türk ve Arapların istilasına uğrayan Azerbaycan, ince sanat ustaları tamamen o halkların da folklorunu öğrenir ve karıştırarak kendi maharetlerini zenginleştirirler
Bir Zamanlar saraylarda Arap ve İran regsleri ifa ederlerdi Eksik da olsa bu regsler Azerbaycan halk regslerinde izler bırakmıştır
Azerbaycan, Gürcü ve Dağıstan regslerine umumi olarak Kafkas regsleri derler Oysa bu ifade ırk regslerinin milli özelliklerini sözde yokmuş gibi gösterir “Lezginka regsi çok geniş yayılmış bir regs olup Kafkasya ’nın baştan başa vatandaşlık hukuku kazanmıştır
OYUN REGSLERİ
Azerbaycanlılar regs etmeyi severler Ve bunu toy ’larda , adet, tentene, tebrik şenliklerinde, konaklık meclislerinde çoğu kez gösterirler Azerbaycan toyu çağırmak, fasılasız müzik, oyun ve regs demektir
Mevsim şenliklerinde bahar çağında, kızlar öz mahnılarının ahengi ile regs ederler Regsler oyun karakteri taşır Oğlanlar da nehir kenarlarında , meydanlarda Novruzu, Yeri yeri, Ondörd, Mirzeyi, Uzundere, Vağzalı oynarlar
Oyun tamaşası ve birleşmiş yapılı regs sahneleri Azerbaycan regs folklorunda özel yer tutar Goca goca, baharın gelişini temsil eder, Gaytağı regsini oynar Kosa Gelin, bir gelin ile nişanlısını temsilci mahnılı bir oyundur Yine en geniş yayılmış oyunlardan biri de pehlivanların gösterilerini, şiddet sınamalarını, topuz ya da dingil denilen ağır çekiçleri yukarı kaldırarak Cengi musikisi ile oynadıkları Zorhana regsidir Bu regse Şekili ’ler ZotiZoti ve Zencir tokmağı da derlerÖnceden topuz yerine ağır zincir ve taş kullanılırdı Yukarı atıp tutarak hüner gösterirlerdi Regs ve yarış yapılırdı Köroğlunun gaytarması, Mısri, Köroğlunun bağırı, Pehlavanı gibi musikiler ile pehlivanlar güreşe mahsusu el kol hareketlerini gösterirdiler
Mütrüb, düğünlerde ve saraylarda konukları aklında bulundurmak için kadın kılığına girip regs eden hoş erkeklere bahşedilen isimdir
Eskiden toy meclislerinde seçilen istidatlı erkek ve kız çocukları tecrübeli regs ustaları göre yetiştirilirdi Kendi öz programı olan ilk ansambl bu şekilde başladı ve süre içinde geliştirildi
Bayan reggaselerin en meşhuru Zehra muhtar kızı Gasımova ’ dır Karabağda ’da da eksik da olsa Azerbaycan ’lı reggaseler olmuştur Sona Hanım saz çalar, okur ve oynardı
1890 senelerinde Şuşa ’da ünlü tar üstadı Sadıkcan musigi ansamblı kurdu Repertuarında Azerbaycan, ermeni ve gürcü regsleri vardı Gösterilere iki tane de reggase eşlik ederdi Birincil resmi ansambl ( grup, topluluk ) bu idi Ulusal giysileri ile ve regs esnasında bıçak, kılıç ile sergiledikleri beceri ve maharetleri fazla alkış topluyordu Onların en yayılmış meşhur regslerinden biri ‘ Heyrati ‘ idi Bu regsi iki ağır bıçak ile ve vücudunu, kollarını öbür biçimlerde hareket ettirerek ifa ederlerdi
Bakü ’de yaşamış ünlü dansçı Elibeydar bardak ( stekan ) ile ‘ Lalayı ‘ oynardı İki elinde ve alnında doymuş su bardakları varken regs eder, değişik maharetler gösterirdi
Profesyonel reggaslar, maharetli, dans eden, hazırlanmış cevap, akıllı, ince esprili, mahnı okumasını bilen, çok iyi hayvan taklidi yapan kişiler olur ve muhtelif yerlere ağırlama edilirlerdi Amatör olanları ise mahalli, yerli reggaslar olup, bulundukları bölgede şan kazanmışlardır
1930 senelerine kadar profesyonel reggasler, muhtelif yerlerde esas manada ırk regsi olmasa da ‘ Lezginka, Şalaho, Mirzeyi ‘ gibi regsleri çok ifa ederlerdi Ünlü reggas Eşref Seferov 1935 yılında profesyonel bir Azerbaycan regs topluluğu kurulması için öneri verdi, kabul edildi, seçmelere gelen atmış kişiden onaltısı seçildi ( Elibaba Abdullayev, Emine Dilbazi, Hacı Ağayev, Eşref Seferov, Hüdziye İbrahimova, Nesibe Talibova gibi ) Ve bu grup sahne faaliyetlerine başladı, bir çok bölgeden data ve malumat da topladılar Ne yazık ki heyette deneyimli folklor uzmanları olmadığından bilgi ve beceriler kayda alınmamış ve zamanla da bazı halk regsleri öz hususiyetlerini kaybetmişlerdir
AZERBAYCAN REGSLERİNİN İFA TARZI
Azerbaycan regslerinde musikinin ifa tarzı, aram denilen yavaşyumuşak ve celd denilen sericoşkun ritimlerden ve oyun ve hüner derecesine kadar hem aram keza de celd olabilen değişik ritimlerden oluşur ‘ Gıtgılıda, İnnabı, Turacı, Uzundere, Şahseveni, Üç badam bir gaz, Mirzeyi, Abayı, Gaçaybala ‘ nin ritimleri aram olup birçok zaman ihtiyar erkekler ya da kadınlar ifa ederler ‘ Gaytağı, Şalaho, Gazağı, Bağdadur ‘ gibi regslerin de ritmi coşkun ve hızlıdır, genç erkekler oynarlar Azerbaycan insanlar regslerinin melodi karakteri çabuk dahi çalınsa, yumuşak, mülayim ve hazindir Fakat ‘Gıtgılıda ’ ve ‘Şahseveni ‘ gibi regs melodileri bariz sıçrayışlı, kırık melodilidir ‘Terekeme ’ Nahçıvan ’da çılgın gibi bir süratle oynanır, fakat Bakü ve Garabağ ’da reggase onu süzülerek aram ve yürek parçalayıcı bir şekilde ifa eder
Eski regs melodi ve formları süre içinde ifacıların fantazileri, adet ve ananelere bağlı olarak değişikliğe uğrayarak, yeni karakterler edinerek nesilden nesile geçmiştir
Azerbaycan regsleri de diğer halkların regsleri gibi sayıca çok olan bölümlere ayrılır Mesela avcı tören regsleri fazla minik nüanslarla diğer halkların regslerinden ayrılır Hayvanı izleme, kovma, alıkoyma, çarpışma hareketleri Gobustan ’daki kaya tasvirlerinde bulunmuştur ‘Koskosa ’ baharın gelişini, ‘Semeni ’baharın uyanışını, ‘Gatır İlyas ’ ve diğer regsler de toy ve tören regslerini temsilcilik ederler Ayrıca dövüş karakterli ‘Cengi, Köroğlunun gaytanması ’, idman karakterli ‘Zorhana ’, oyun karakterli ‘ Gıtgılıda, Şahseveni, Kesme, Yallı, Gülüm ey, Halay ‘ gibi grup regsleri de bulunur Bu regsler hareket düzümü, karakterleri ve ifa tarzı ile birbirlerinden ayrılırlar Hareketler musiginin karakterine, manasına uygun gelmelidir Ayni melodi değişik karakterlere sahip olabilir Örneğin ‘ Uzundere ‘, keza aram, hem de çok seri bir tempoda ifa edilebilir Bu onun karakterini, güzelliğini bozmamaktadır Büyük üstad Üzeyir Hacibeyov eserlerinde bu ahali regsinin melodisinden istifade etmiştir
Yallılarda ağır başlanır, tempo değişir ve müziğin ritmi ile son derece çabukoynak bir şekilde devam edilir
Erkek danslarında yer değiştirerek yapılan hareketler zengindir ve regs edenlerin sayısı arttıkça, bu oyun bir beceri yarışına çevrilir Hiç birinin regsi diğerine tabi değildir
Azerbaycan regslerinde dans eden kendini beğenir ve özü için regs eder Ruhunda baskı, kahramanlık ve yiğitlik yapısı vardır
Regsler, solo yapıldığı gibi, düet ve grupla da ifa olunur En yayılmış şekli de Yallıdır
*
