Aztekler

Aztekler 15 asır ile 16 yüzyıl başlarında, bugünkü Meksika’nın orta ve güney kesimlerinde büyük bir imparatorluk kurmuş halk Nabuva dili konuşan Azteklerin adı, atalarının bir olasılıkla Kuzey Meksika’da yer alan anayurdu için kullanılan Aztan’dan (Beyaz Ülke) gelir Öteki adlarından “Tenoçka, ataları Tenoch’tan kaynaklanır Yine Aztekler için kullanılan “Meksika adı, Texcoco Gölünün mistik adı Metzliapan (Ay Gölü) ile ilişkilendirilir En büyük kentleri Tenochtitlan’ın adı “Tenochtan türetilmiş, “Meksika ise önce kentin ve çevresindeki vadinin, sonra da bütün ülkenin adı olmuştur Azteklerin kendilerinden söz ederken kullandığı “KulhuaMeksika adı ise, Meksika Vadisinin en gelişmiş merkezi olan Colhuacan ile özdeşleşmek çabasını yansıtır Azteklerin kökeni kesin olarak bilinmemektedir Ama bir takım gelenekleri, 12 yüzyılda Orta Amerika’ya gelene kadar, daha kuzeydeki Meksika Platosunda avcılık ve toplayıcılıkla geçinen bir kabile oldukları izlenimini verir Yine de, Aztlan, sadece destanlarda doğmuş bir yer olabilir Azteklerin güneye göçünün, Toltek uygarlığının çöküşünü izleyen ve şayet de bu çöküşü hızlandıran genel bir göç hareketinin parçası olduğu sanılır Texcoco Gölündeki adalara yerleşen Aztekler, tarihleri baştan başa merkezleri olan Tenochtitlan’ı IS 1325’te kurdular Büyük bir devlet ve sonunda bir imparatorluk kurabilmelerinin temelinde, kullanılabilir tüm toprakların entansif biçimde ekildiği, gelişkin bir sulandırma ve bataklık kurutma sistemine dayalı olağanüstü tarım düzenleri yatar Bu yöntemlerle sağlanan yüksek verimlilik, varlıklı ve kalabalık bir ülkenin doğmasını sağlamıştır Tenochtitlan, Itzcoatl döneminde (142840) komşu Texcoco ve Tlacopan devletleri ile ittifak kurarak Orta Meksika’da etken kuvvet durumuna geldi daha sonra keza ticari ilişkiler, hem de fetihler aracılığıyla, 400500 minik devletten oluşan, 56 milyonluk nüfusuyla 1519’da 207200 km2’lik alana yayılan bir imparatorluğun merkezi oldu Şehir, en gelişkin döneminde, 13 km2’yi aşkın bir alanda 140 binden çok insan barındırıyordu; dolayısıyla Orta Amerika uygarlıklarının tarihinde en yoğun nüfuslu ikâmetgâh yeriydi Aztek devleti, askerlerin egemenliğindeki bir despotluktu Kastlara ve sınıflara bölünmüş fakat diaaa akışkanlığını da koruyan Aztek toplumunda yükselmenin en güvenli yolu savaşta mertlik göstermekti Devlet işlerini rahipler ve bürokratlar yürütürdü Toplumun alt katmanlarında, serfler, sözleşmeli hizmetkarlar ve köleler yer alırdı Aztek dini, birçok Orta Amerika kültüründen öbür unsurları özümsemiş, değişik inanç sistemlerinden karşıt öğeleri bir araya getirmişti Önceki halkların çoğu kozmolojik inancını paylaşan bu din, bilhassa evrenin bir dizi yaradılışın sonuncusu olduğu ve 13 gök katı ile 9 yeraltı dünyası arasında bulunduğu yolundaki Maya inancını benimsemişti Azteklerin başlıca tanrıları, Savaş ve Güneş Tanrısı Huitzilopochtli, Yağmur Tannsı Tlaloc ve benzeri tanrıbenzeri kahraman Tüylü Yılan Quetzalcoatl idi Insan kurban etme töreninde, kurbanın yüreği Güneş Tanrısı’na sunulurdu Kan akıtma töreni de yaygındı Dinle yakından ilişkili Aztek Takvimi, rahiplerin meşguliyet olan detaylı bir ayinler ve törenler döngüsünün temeliydi Orta Amerika’nın büyük bölümünde kullanılan bu takvim, 365 günlük (20’şer günlük 18 ay, fazla 5 lanetli gün) bir güneş takvimi ile 260 jurnal (20’şer jurnal 13 devre) bir dinsel yıldan oluşuyordu Birbirine koşut dışarı giden bu iki yıl döngüsü, 52 takvim daha büyük bir döngünün parçasıydı Yöreye 1519’da gelen Ispanyol kaşifler bu uygarlığın gelişmesine son verdiğinde Aztek Imparatorluğu’nun genişlemesi ve toplumsal evrimi hemen şimdi durmuş değildi Son Imparator Il Monaaauma (hd 150220), Hernan Cortas göre esir, alındı ve hapiste öldü Imparatorluk, üstün silahlarla donanmış Avrupalılarca çabuk fethedildi Azteklerin Batı dünyasında Codic olarak bilinen ve geyik derisi veya sabırotu liflerinden üretilmiş kağıtlara yazılmış tanrısal metinleri ve elişleri, tapınaklarda korunurdu Yazıcılar, ideogram, resimyazı ve fonetik imgelerin karışımı bir teknik kullanırlardı Dinsel merasim takvimi, kehanetler, törenler ve tanrılar ile evrene ilişkin yorumlar da yazıcıların alaka alanına girerdi Ülkenin fethedilmesinden sonradan bu metinlerin çoğunun değil edilmesine karşın, Codex Borbonicus, Codex Borgtav, Codex FejervaryMayer ve Codex Cospuno gibi bir takım örnekler günümüze ulaşabilmiştir Bu el yazması metinlerin anlaşılması çok güçtür ve öyle azı sahiden Azteklere aittir Kazıbilimsel harabeler aralarında tanrı heykelleri, dinsel içerikli taş hain kabartmalar, duvar resimleri, kilden yapılmış insan heykelleri ve vazolar ile taş ve ahşap maskeler bulunur Aztek sanatı temelde simgesel olduğu için bu harabeler yardımıyla manâlı bilgiler elde edilebilir