bağlamada tavırlar

bağlamada tavırlar Ahali Müziği'nin en kayda değer özelliklerinden birisi de yörelere has telafuz ve çalınış biçimleridir Bağlama ile yörelerin aaaene özelliklerini çalmaya, o yörenin tavrı denilmektedir Bu tavırlar aaaene kullanımı ile ilgilidir Yani aaaenenin alttan vurulması, üst tele taktırma, senkoplu çalış gibi özellikleri olan bu aaaene çeşitlerine, özetle söylev diyeceğiz Tavırlar birkaç küçük teferruat ile birbirlerinden ayrılmaktadırlar Bu ayrıntıların en manâlı göstergesi ise görsel olmalarıdır Yani aaaenenin yukarıda ya da aşağıda bitmesi gibi Ama çoğunlukla bağlamada kullanılan tavırlar, yörelere tarafından özellikler taşımalarına rağmen, bazen bir konuşma içinde diğer tavırın mızrabını da bakmak mümkündür Örneğin: Kayseri tavrı sürmeli aaaenesi ile birkaç senkoplu aaaeneden ibarettir Benzer örneği, Konya tavrı için de verebiliriz Zeybek tavrının sonuna, bağlamanın üst telinin taktırılması ile Konya tavrı oluşturulur Görüldüğü gibi aaaene vuruluşlarının ayrılması veya birleştirilmesi tavırların zenginleşmesi açısından önemlidir Bunun yanında bir tavrın yalnızca bir aaaene ile çalınamadığı zamanlarda ise; o tavrın ikinci veya üçüncü varyasyonları ortaya çıkar Örneğin Zeybek tavrını tek bir aaaene ile açıklamak güçtür O yüzden bir aaaene çeşidi esas alınıp, ondan üretilenlerle beraber zeybek tavrı oluşmaktadır Tavırların dürüst icrasını edebilmek için gerekli olan bir başka kayda değer nokta da, bağlamanın düzenidir Düzenin bambaşka olması tavrın gerektiği şekilde kullanılmasına olanak sağlamayabilir Bu yüzden herhangi bir yörenin türküsü icra edileceği zaman ilk kez akordu ve sonra türkünün tavrı ile çalınmasına dikkat edilmelidir Bugün türkülerin icrasında kullanılan başlıca tavırlar şunlardır: 1 Zeybek tavrı 2 Sürmeli tavrı (Yozgat tavrı) 3 Kayseri tavrı 4 Konya tavrı 5 Silifke tavrı 6 Azeri tavrı 7 Ankara tavrı 8 Aşıklama tavrı 9 Karadeniz tavrı 10 Rumeli tavrı 11 Karşılama 12 Teke tavrı Bu tavırların uygulanışı sırasında aaaenenin kullanılışının dışında parmaklara da görevler düşmektedir Mesela sürmeli tavrı mızrabı atılırken kıstırma denilen bir hareket yapılır Bu hareket herhangi bir sesten onun yarım veya tam ses altına veya üstüne çarpma yerine getirmek için kullanılır Bunun icrası esnasında o seslere parmak vurarak yapılması en doğrusu olmasına karşılık, bunu yapamayanlar kıstırma hareketini kullanarak o sesleri çıkarmaya çalışırlar Natürel sesler net ve pak olmaz Örneğin sürmeli tavrında da sesinden re sesine bir çarpma yapılacağı süre: olması gerekirken, kıstırma hareketi ile, birinci parmağın do sesine,üçüncü parmağın da aynı tel gurubundaki re sesine aynı anda basması, re do seslerinin bir arada çıkmasını sağlamaktadır Do ve re seslerini ardışık fazla ivedi duyurmayı amaçlayan bu sistemdeki özellik, parmakla ilgilidir Parmaklarım gerektiği dek çabuk çalıştıramayanlar ise, yukarıda görülen kıstırma hareketi sonucu o ses kümesine yakın bir ses elde ederler Natürel oysa amaç duyurulması gereken seslerin net ve temiz olmasıdır Buradan tavırların icrasında aaaenenin gerekliliği yanında parmakların da büyük rolü olduğunu görmek mümkündür Tavırların kağıt üstündeki yazımı aaaenenin gösterimi ile yapılmaktadır Biz de burada tavırları bu şekilde göstereceğiz 1 Zeybek Tavrı Zeybek tavrı biri esas almak üzere, 4 ayrı aaaene kümesi ile gösterilir 2 Konya Tavrı Konya tavrının en önemli özelliği, bağlamanın en üst tel gurubuna (sol sesine) taktırma yöntemidir Bir zeybek aaaenesinden daha sonra yukarı içten sol teline taktırmadan ibarettir Bu tavrın icrası esnasında hemencecik her nota kümesinin ya da tavrın uygulanacak olması, gerekmeyen yerlerde de sol sesinin çıkmasına neden olmaktadır Bunun önlenebilmesi için, yukarı tele taktırım sırasında o tel üzerinde ve notada yazan seslerin 5 parmakla alımı mümkün olanlarının alınıp, türkü seslerini daha net çıkması sağlanabilir Bu meslek için 5 parmağa manâlı görevler düşmektedir 3 Silifke Tavrı Duyum olarak zeybek tavrının aynıdır Lakin görsel olarak zeybek tavrının istikamet itibarı ile bütün tersidir Silifke yöresi türkülerinin metronomunun hızlılığı nedeni ile genel olarak daha alçak tel kullanılarak icra edilir Burada anında bütün tavırların aaaene vuruşlarında ilk başlangıç vuruşlarının üstten aşağıya içten olması gerektiğini açıklama edelim 4 Azeri Tavrı Azeri tavrı aaaenesinde çoğunlukla alt tel kullanılarak icra edilir Karşılama ve Silifke tavırlarına benzemesine karşılık, vuruşların süratleri açısından farklılık gösterir Karşılama mızrabında ilk vuruş üstteki ve orta tellerin taranmasından sonradan, aaaene daha aşağı telde hareketini tamamlar Azeri aaaenesinde ise bu çalış yalnızca daha aşağı telde gerçekleştirilir 5 Sürmeli Tavrı (Yozgat Tavrı) Sürmeli tavrının en manâlı özelliği, okuyucuların hançereleri ile çıkardıkları seslerin bağlamaya yansımasıdır Bu da bağlamada ama tirillerle mümkündür Yukarıda da belirttiğimiz gibi bağlamada tirilleri çarpma ile yapamayan bir takım saz sanatçıları, bu işi kıstırma hareketi ile yapmaktadırlar Tiril yerine getirmek, bir notanın önündeki veya arkasından ancak seslere fazla süratli şekilde çarpma gerçekleştirmek demektir Natürel çarpma alınacak ses o ezginin tonal yapısı ile dürüst orantılıdır Türkülerin notaları yazılırken bazı sürmeli tavrının işlenmesi gereken yerlerde (tr) işareti ile bu tavrın uygulanması gerektiği anlatılmak istenilmiştir 6 Kayseri Tavrı Kayseri tavrı, sürmeli aaaenesi ile birlikte bir takım seslerden önce çoğunlukla 32'lik seslerle beraber, sağ elin bağlama göğsü üstünde bir daire çizilmesi ile uygulanır Bazı nota cümleleri tirilli, bir takım notalar esli çalınarak oluşturulan Kayseri tavrının en önemli özelliği, esli notalarda aaaenenin bir daire çizerek bu işlemi görmesidir 7 Karadeniz ve Rumeli Tavrı Bu iki yörenin aaaene vuruşları duyum ve gösterim olarak aynıdır Ama yörelere ait türkülerin öbür duyumları olduğundan benzer aaaene vuruşlarına sahip olmaların karşılık öbür isimle adlandırılmışlardır Bunlardan ayrı olarak Trakya yöresinde bilhassa türkülerin kalış yerlerinde bir çeşitlilik istirahat duygusu veren bir aaaene şekli daha vardır Ara Sıra Kayseri tavrında olduğu gibi birincil aaaeneden sonraki vuruş esli olarak da çalınabilir Fakat daire gösterimi yoktur 8 Aşıklama Tavrı Aşıklama tavrının en kayda değer özelliği aaaenenin aşağıdan yukarı dürüst bütün telleri tarayarak çıkmasıdır 9 Karşılama Tavrı Aşıklama aaaenesinin tam tersi olarak karşılama aaaenesinde ilk vuruş yukarıdan aşağıya tüm telleri tarayarak çalınmasıdır Bazen bu tarama yerine yalnızca üst tele vurularak veya es alınarak da çalınabilir 10 Ankara Tavrı, Fidayda Tavrı Adını Fidayda türküsünden alan bu tavrın en manâlı özelliği karar sesinin oldukça çok duyurulmak istenmesidir Ara Sıra bu ses yerine bir es de eklenebilir sonradan gelen aaaeneler ise çalınacak nota ile baştan karar sesinin duyurulması şeklindedir 11 Teke Tavrı Teke tavrının en önemli özelliği aksayan üçlü kümesinin alttan üste içten başlamasıdır Görüleceği gibi bugün kullanılmakta olan tavırlar kullanıldıkları yörenin ismi veya yörede söylenilen bir türkünün adı ile anılmaktadırlar (Fidayda Tavrı gibi) Yukarıda da belirtildiği gibi tavırlar arasındaki ayrım duyumsal olmasından ziyade görseldir Bu tavırsal farklılıklar da millet müziğimizin en manâlı zenginliklerinden birisini oluşturmaktadır Tavırların uygulanışı esnasındaki öteki önemli bir konu da çalınacak tavra uygun düzendir Bağlamanın düzeni çalınacak tavrın özelliklerini gösteremeyecek yapıda ise, atılacak tavrın hiçbir önemi yoktur Örneğin; Ankara tavrının uygulanabilmesi için gerekli en iyi ahenk Fidayda düzenidir Türkülerin çalımında iyi bir icra yapılabilmesi için bağlama üzerindeki düzenlerin ve bölgesel tavırların çok iyi bilinmesi gerekmektedir Lakin, bağlama öğreniminin ilk kaynak:uslanmam