Türkiye'nin en güncel forumlardan olan forumdas.com.tr'de forumda aktif ve katkısı olabilecek kişilerden gönüllü katkıda sağlayabilecek kişiler aranmaktadır.
Baltalimanı Antlaşmasının esasları
Baltalimanı Antlaşmasının sonucları
Baltalimanı Antlaşması
Osmanlı Devleti'nin, 1838’de, İngiltere ile Baltalimanı’nda imzaladığı ticaret antlaşmasıdır
Avrupa’da sanayi inkılabının neticesi olarak daha fazla ham maddeye ihtiyac duyulmaya başlandı Bunun uzerine Osmanlı hukumeti de 1826’dan itibaren, ham maddesini dışarıya cıkararak, esnafın işsiz kalmasını onlemek maksadıyla bir nevi himaye sistemi olan yedi vahid (tekel) usulunu uygulamaya koymuştu Sistemin, ayrıca, yeni kurulmuş olan Asakiri Mansurei Muhammediyye ordusuna kaynak bulmak ve ureticinin mahsulunu ucuza satarak aldanmasını onlemek gibi gayeleri de bulunuyordu Yedi vahid uygulaması ozellikle İngiliz tuccarlarını son derece rahatsız ediyordu Nitekim, İngiliz sefiri Ponsenby, yedi vahid usulu ile ticaret serbestisine konmuş engellere şiddetle catmakta; Turkiye’de mahsul yetiştirenler, bunların fiyatlarını tespit etmekte yegane hakim olan imtiyazlı kimselere satmak mecburiyetinde kaldıkca, Turk sanayiinin geriliğe mahkUm kalacağını iddia etmekteydi Kısaca yedi vahid usulu, İngiltere’nin Osmanlı Devletini gonlunce somurmesini engellemekteydi
Bu sebeple İngilizler, Osmanlı ticaretinde kendilerine ters duşen hukumlerin kaldırılması icin 1833’ten itibaren unlu hariciye nazırları Palmerston aracılığıyla uğraşmaya başladılar 1836’daki muzakerelerde Osmanlı heyetine başkanlık eden gumruk emini Tahir Efendi, eski duzenden mumkun olduğunca az taviz vermeye calışmış ve İngiliz isteklerine boyun eğmemişti Bu durumda İngiliz diplomasisi, Osmanlı burokrasisinin zayıf ve bunalımlı bir devresini kollamaya başladı Nitekim bu fırsat, iki yonlu bir şekilde, İngilizlerin karşısına cıktı 1837’de Londra buyuk elciliğinden hariciye nazırlığına getirilen Mustafa Reşid Paşa, İngilizlere yakın bir muzakereciydi Londra buyukelciliğindeyken mason locasına kayıtlı olan Reşid Paşa, Osmanlı Devletini, iktisadi bakımdan cokertecek bir antlaşmaya yanaşmakta hic tereddut gostermedi Bu sırada Mehmed Ali Paşa, Mısır'da Osmanlı Devleti icin buyuk bir tehlike arz ediyordu Reşid Paşa, Mısır meselesinde İngilizlerin yardımlarını temin bahanesiyle, Baltalimanı’ndaki yalısında dort gun suren ve cok gizli tutulan pazarlıklar sonucunda, 16 Ağustos 1838’de Osmanlıİngiliz ticaret antlaşmasını imzaladı Antlaşma, 8 Ekim 1838’de Kralice Victoria, bir ay sonra da Sultan Mahmud tarafından tasdik olundu Esas ve zeyl olmak uzere iki kısım halinde tanzim edilen antlaşmanın birinci kısmı, ic ticarete ait maddeleri; zeyli meydana getiren ikinci kısım ise İngiltere’den ithal edilecek mallarla, transit eşyaların gumruklendirilme şekillerini ihtiva ediyordu
Antlaşmanın zeyl kısmının ikinci maddesine gore, zirai mahsullerle sair eşya uzerine konan yedi vahid yani tekel usulu, tamamen kaldırılıyordu Bu maddeyle emperyalizmin onundeki engeller kaldırılarak, iktisadi sistemimiz felce uğramış oluyordu Ayrıca, ic ticaretin, Osmanlı vatandaşlarına munhasır kalması da kaldırılıp, istisnasız bir şekilde İngiliz tuccarlarına veriliyordu
Antlaşmanın diğer onemli hukumlerine gelince, dorduncu madde ile, Britanya tebaası, Osmanlı memleketleri mahsulu olan butun maddeleri, istisnasız olarak ihrac etme iznine sahip olacaklardı Altıncı madde ile transit resmi kaldırılmaktaydı Yedinci madde ile, İngiliz gemileriyle gelen İngiliz emtiası icin, bir defa gumruğu odendikten sonra, ithalatcı veya alıcı tarafından nereye goturulurse goturulsun bir daha gumruk odenmeyecekti Antlaşmanın bu hukumleri ile, Osmanlı hazinesi, onemli bir gelir kaynağından mahrum kaldı Onceden yabancı bir emtia bir eyaletten diğer bir eyalete gecerken, ilave gumruk odemek zorunda bulunduğundan, fiyatı artarak rekabet gucunu kaybediyordu Şimdi ise, Osmanlı tuccarı, bir yerden bir yere bir malı goturup satarken yuzde 12 vergi verirken, İngiliz tuccarları, ortakları ve adamları, yuzde beş vergi odeyecekti Boylece, İngiliz tuccarları, Osmanlı tuccarına karşı korunmuş oluyordu Bilahare transit resminin devam etmesine karar verilmiş ise de, buna karşılık ithalat resimlerinde, yuzde ikiye varan bir indirime daha gidildi
Bu arada antlaşma hukumlerinin Mısır, Afrika eyaletleri dahil butun Osmanlı ulkelerinde ve her sınıf halk tarafından tatbik ve riayet olunacağına dikkat cekildikten sonra, isteyen butun dost devletlere de istisnasız olarak antlaşmanın teşmil edileceği taahhut olunuyordu Nitekim, 19 yuzyılın ilk ceyreğine kadar, Osmanlı dış ticaretinde birinci sırayı alan Fransa, menfaatlerine halel geleceğini bilerek bu antlaşma hukumlerine şiddetle karşı cıktığı halde, cok gecmeden 25 Kasım 1838’de yukarıdaki maddeye istinaden aynı hukumleri ihtiva eden bir antlaşma imzaladı Bunu, Avrupa’nın diğer devletleri takip etmekte gecikmediler 31 Ocak 1840’ta İsvec ve Norvec, 2 Mart 1840’ta İspanya, 14 Mart 1840’ta Hollanda, 30 Nisan 1840’ta Belcika, 1 Mayıs 1841’de Danimarka ve 20 Mart 1843’te Portekiz ile antlaşmalar imzalandı
Mustafa Reşid Paşanın faaliyetleri sonucu, 1838’de once İngiltere ve sonraki yıllarda diğer Avrupa devletleriyle imzalanan bu ticari antlaşmalar, esnafı ve tuccarlarımızı uşaklığa, devletimizi de borc bataklığına duşurmekten ote bir işe yaramamıştır Nitekim, antlaşmanın imzalanmasından sonra Avusturya başbakanı; “İşte Osmanlı şimdi bitti! derken, Osmanlı’ya buyuk bir darbenin vurulduğunu daha işin başında soylemekten kendini alamamıştır Aradan yirmi yıl gectikten sonra, 1858’de antlaşmanın tesirlerini anlatan İngiliz Edward Michelson ise; “Yabancı ulkelerde buyuk unu olan Turk sanayiinin bircok kolları, şimdi tamamen yok olmuştur Bunlar arasında pamuk sanayii başta gelir ki, bunlar tamamıyla İngiliz sanayii tarafından sağlanmaktadır Şam’ın celik bıcakları, Kıbrıs’ın şekeri, İznik’in cinisi, Teselya’nın iplik boya sanayii hep yok olmuştur Butun bu sanayi kollarının, bugun, Turk topraklarında artık izi bile kalmamıştır derken, Turk sanayiinin duştuğu acı durumu dile getirmiştir Bu ticaret antlaşmaları, devlet hazinesini, onemli masrafları karşılayamaz hale getirdi ve Avrupa’dan borc alma yolu acıldı Boylece, dışa bağımlılık devri başlamış oldu
Gercekten de Sultan Abdulaziz, 1861’de tahta cıkarken, 1838 ticari antlaşmalarının bir neticesi olarak, dış ticaretin yanında ic ticaret de yabancıların eline gecmiş, buyuk capta mali ve iktisadi cokuntu icerisinde bulunan bir devletle karşılaşmış idi
Baltalimanı Antlaşmasının sonucları
Baltalimanı Antlaşması
Osmanlı Devleti'nin, 1838’de, İngiltere ile Baltalimanı’nda imzaladığı ticaret antlaşmasıdır
Avrupa’da sanayi inkılabının neticesi olarak daha fazla ham maddeye ihtiyac duyulmaya başlandı Bunun uzerine Osmanlı hukumeti de 1826’dan itibaren, ham maddesini dışarıya cıkararak, esnafın işsiz kalmasını onlemek maksadıyla bir nevi himaye sistemi olan yedi vahid (tekel) usulunu uygulamaya koymuştu Sistemin, ayrıca, yeni kurulmuş olan Asakiri Mansurei Muhammediyye ordusuna kaynak bulmak ve ureticinin mahsulunu ucuza satarak aldanmasını onlemek gibi gayeleri de bulunuyordu Yedi vahid uygulaması ozellikle İngiliz tuccarlarını son derece rahatsız ediyordu Nitekim, İngiliz sefiri Ponsenby, yedi vahid usulu ile ticaret serbestisine konmuş engellere şiddetle catmakta; Turkiye’de mahsul yetiştirenler, bunların fiyatlarını tespit etmekte yegane hakim olan imtiyazlı kimselere satmak mecburiyetinde kaldıkca, Turk sanayiinin geriliğe mahkUm kalacağını iddia etmekteydi Kısaca yedi vahid usulu, İngiltere’nin Osmanlı Devletini gonlunce somurmesini engellemekteydi
Bu sebeple İngilizler, Osmanlı ticaretinde kendilerine ters duşen hukumlerin kaldırılması icin 1833’ten itibaren unlu hariciye nazırları Palmerston aracılığıyla uğraşmaya başladılar 1836’daki muzakerelerde Osmanlı heyetine başkanlık eden gumruk emini Tahir Efendi, eski duzenden mumkun olduğunca az taviz vermeye calışmış ve İngiliz isteklerine boyun eğmemişti Bu durumda İngiliz diplomasisi, Osmanlı burokrasisinin zayıf ve bunalımlı bir devresini kollamaya başladı Nitekim bu fırsat, iki yonlu bir şekilde, İngilizlerin karşısına cıktı 1837’de Londra buyuk elciliğinden hariciye nazırlığına getirilen Mustafa Reşid Paşa, İngilizlere yakın bir muzakereciydi Londra buyukelciliğindeyken mason locasına kayıtlı olan Reşid Paşa, Osmanlı Devletini, iktisadi bakımdan cokertecek bir antlaşmaya yanaşmakta hic tereddut gostermedi Bu sırada Mehmed Ali Paşa, Mısır'da Osmanlı Devleti icin buyuk bir tehlike arz ediyordu Reşid Paşa, Mısır meselesinde İngilizlerin yardımlarını temin bahanesiyle, Baltalimanı’ndaki yalısında dort gun suren ve cok gizli tutulan pazarlıklar sonucunda, 16 Ağustos 1838’de Osmanlıİngiliz ticaret antlaşmasını imzaladı Antlaşma, 8 Ekim 1838’de Kralice Victoria, bir ay sonra da Sultan Mahmud tarafından tasdik olundu Esas ve zeyl olmak uzere iki kısım halinde tanzim edilen antlaşmanın birinci kısmı, ic ticarete ait maddeleri; zeyli meydana getiren ikinci kısım ise İngiltere’den ithal edilecek mallarla, transit eşyaların gumruklendirilme şekillerini ihtiva ediyordu
Antlaşmanın zeyl kısmının ikinci maddesine gore, zirai mahsullerle sair eşya uzerine konan yedi vahid yani tekel usulu, tamamen kaldırılıyordu Bu maddeyle emperyalizmin onundeki engeller kaldırılarak, iktisadi sistemimiz felce uğramış oluyordu Ayrıca, ic ticaretin, Osmanlı vatandaşlarına munhasır kalması da kaldırılıp, istisnasız bir şekilde İngiliz tuccarlarına veriliyordu
Antlaşmanın diğer onemli hukumlerine gelince, dorduncu madde ile, Britanya tebaası, Osmanlı memleketleri mahsulu olan butun maddeleri, istisnasız olarak ihrac etme iznine sahip olacaklardı Altıncı madde ile transit resmi kaldırılmaktaydı Yedinci madde ile, İngiliz gemileriyle gelen İngiliz emtiası icin, bir defa gumruğu odendikten sonra, ithalatcı veya alıcı tarafından nereye goturulurse goturulsun bir daha gumruk odenmeyecekti Antlaşmanın bu hukumleri ile, Osmanlı hazinesi, onemli bir gelir kaynağından mahrum kaldı Onceden yabancı bir emtia bir eyaletten diğer bir eyalete gecerken, ilave gumruk odemek zorunda bulunduğundan, fiyatı artarak rekabet gucunu kaybediyordu Şimdi ise, Osmanlı tuccarı, bir yerden bir yere bir malı goturup satarken yuzde 12 vergi verirken, İngiliz tuccarları, ortakları ve adamları, yuzde beş vergi odeyecekti Boylece, İngiliz tuccarları, Osmanlı tuccarına karşı korunmuş oluyordu Bilahare transit resminin devam etmesine karar verilmiş ise de, buna karşılık ithalat resimlerinde, yuzde ikiye varan bir indirime daha gidildi
Bu arada antlaşma hukumlerinin Mısır, Afrika eyaletleri dahil butun Osmanlı ulkelerinde ve her sınıf halk tarafından tatbik ve riayet olunacağına dikkat cekildikten sonra, isteyen butun dost devletlere de istisnasız olarak antlaşmanın teşmil edileceği taahhut olunuyordu Nitekim, 19 yuzyılın ilk ceyreğine kadar, Osmanlı dış ticaretinde birinci sırayı alan Fransa, menfaatlerine halel geleceğini bilerek bu antlaşma hukumlerine şiddetle karşı cıktığı halde, cok gecmeden 25 Kasım 1838’de yukarıdaki maddeye istinaden aynı hukumleri ihtiva eden bir antlaşma imzaladı Bunu, Avrupa’nın diğer devletleri takip etmekte gecikmediler 31 Ocak 1840’ta İsvec ve Norvec, 2 Mart 1840’ta İspanya, 14 Mart 1840’ta Hollanda, 30 Nisan 1840’ta Belcika, 1 Mayıs 1841’de Danimarka ve 20 Mart 1843’te Portekiz ile antlaşmalar imzalandı
Mustafa Reşid Paşanın faaliyetleri sonucu, 1838’de once İngiltere ve sonraki yıllarda diğer Avrupa devletleriyle imzalanan bu ticari antlaşmalar, esnafı ve tuccarlarımızı uşaklığa, devletimizi de borc bataklığına duşurmekten ote bir işe yaramamıştır Nitekim, antlaşmanın imzalanmasından sonra Avusturya başbakanı; “İşte Osmanlı şimdi bitti! derken, Osmanlı’ya buyuk bir darbenin vurulduğunu daha işin başında soylemekten kendini alamamıştır Aradan yirmi yıl gectikten sonra, 1858’de antlaşmanın tesirlerini anlatan İngiliz Edward Michelson ise; “Yabancı ulkelerde buyuk unu olan Turk sanayiinin bircok kolları, şimdi tamamen yok olmuştur Bunlar arasında pamuk sanayii başta gelir ki, bunlar tamamıyla İngiliz sanayii tarafından sağlanmaktadır Şam’ın celik bıcakları, Kıbrıs’ın şekeri, İznik’in cinisi, Teselya’nın iplik boya sanayii hep yok olmuştur Butun bu sanayi kollarının, bugun, Turk topraklarında artık izi bile kalmamıştır derken, Turk sanayiinin duştuğu acı durumu dile getirmiştir Bu ticaret antlaşmaları, devlet hazinesini, onemli masrafları karşılayamaz hale getirdi ve Avrupa’dan borc alma yolu acıldı Boylece, dışa bağımlılık devri başlamış oldu
Gercekten de Sultan Abdulaziz, 1861’de tahta cıkarken, 1838 ticari antlaşmalarının bir neticesi olarak, dış ticaretin yanında ic ticaret de yabancıların eline gecmiş, buyuk capta mali ve iktisadi cokuntu icerisinde bulunan bir devletle karşılaşmış idi
