Baraj Nedir? Baraj Nasıl Yapılır, Baraj Çeşitleri Nelerdir?

Akarsu vadilerini kapatarak arkalarında su biriktiren, biriken bu suyun tarım alanlarını sulama, enerji üretimi ve içme suyu gibi pek çok alanda kullanılması amacıyla yapılan tesislere Baraj adı verilir Eski dönemlerden beri kullanılan barajlar, gelişen yapılarıyla birlikte günümüzde de çok önemli bir yere sahiptir Bir ülkedeki enerji üretiminin en doğal ve ucuz yolu olan bu yapılar, insanlığın her alandaki su ihtiyacını da karşılamaktadır

Payandalı ve kemer olarak toprak, beton ya da kaya dolgulardan yapılan barajlar, birkaç yüz metre yüksekliğinde olabilirler Boyları ise kilometrelerce uzunlukta olabilen barajların oluşturdukları setin arkasında biriktirdiği sular binlerce hektara ulaşabilir Barajlar yapımı çok emek isteyen, oldukça zor ve masraflı yapılardır Barajın yapımına başlanmadan önce topograflar ve jeologlar gelir, arazinin çevresini, yapısını ve zeminin dayanıklılığını incelerler

Bu incelemeler sonucunda eğer baraj yapımına uygun olmayan herhangi bir durum yoksa barajın yapımına başlanır Dikkat edilmesi gereken önemli bir konu ise, suyun toprak tarafından sızdırılmadığına emin olunmasıdır Akarsu vadisinde yapılacak olan barajı, akarsuyun en fazla daralan kısmına inşa etmek iş gücünü ve maliyeti azaltır En derinlere temel atmak için alüvyal katman kaldırılmalı ve suyun sızmasını önlemek için de geçirimsiz perdeler kullanılmalıdır

Baraj Nedir?

Yapımı tamamlanan bir barajda, setin arkasında birikmeye başlayan yağmur suları ve akarsu bir göl oluşturur Buna rezervuar ya da baraj gölü adı verilir Baraj gölünde biriken suyun fazlasını akıtabilmek amacıyla, barajın içerisine özel kapılar yapılır ya da suyun baraj duvarı üzerinden taşması sağlanır Şayet suyun duvar üstünden taşması planlanıyorsa, bunun için özel alanlar bırakılır Biriken sular ihtiyaç durumunda kullanmak için kapıların açılmasıyla salınır ya da elektrik üretebilmek için hidroelektrik santraller kurulur Yapılacağı zeminin yapısına ve kullanım amacına göre, farklı şekilde barajlar yapılır Belli başlı baraj türleri şunlardır;

Ağırlık Barajları: Genellikle temel toprağı kayalık olan bölgelerde yapılan barajlardır Bu baraj duvarının kesiti genel olarak dik yamuk şeklindedir ve tek parça betonarme olarak inşa edilir Ülkemizde bulunan Sarıyer ve Kemer barajları bu tip barajlara örnektir

Kemer Barajları: Yay veya daire şeklinde yapılan barajlardır Bu tip barajlar, barajın tepe uzunluğunun baraj yüksekliğine olan oranından 5 ya da daha küçük olduğu dar vadilerde yapılırlar Ülkemizde bulunan kemer türü barajlar; Karakaya, Berke, Gökçekaya ve Oymapınar barajlarıdır

Beton Barajlar: Sağlam kaya temeli olan vadilere yapılan barajlardır Zeminin kaya temeline inemediği ve sağlam olmadığı yerlerde ise dolgu barajları tercih edilir Keban barajı dolgu tipi baraja örnektir Kaya dolgu tipinde yapılan ve dünyada yüksekliği en fazla olan baraj ise Türkmenistan’da bulunan Nurek Barajıdır

Toprak Dolgu Barajları: Kum, kil ve çakıldan oluşan, sıkıştırılmış toprak katmanlarının oluşturduğu toprak dolgu barajları, en sık kullanılan baraj tipidir Bu tür barajların tam merkezinde suyun sızmasını engelleyen çekirdek bir kısım veya duvar bulunur

Kaya Dolgu Barajları: Bu tip barajların kesitleri dik yamuk şeklindedir Kesitin merkezinde geçirimsizliği sağlayan çekirdek bölümler mevcuttur Bu çekirdek bölümler beton veya kilden yapılır Keban Barajı, Atatürk Barajı, Altınkaya Barajı, Kılıçkaya Barajı ve Uzköy Barajı ülkemizde kaya dolgu tipinde yapılan barajlardır

Baraj Yapımı

Payandalı Barajlar: Yapılış biçimleri ve planlarıyla suyun basıncına karşı koyan baraj tipidir Bu tip barajlarda kullanılan malzemeler, ağırlık barajlarında kullanılanlara göre daha azdır çünkü payandaların arası boştur Buna rağmen kalıp ve işçilik masrafları fazladır Barajın ortalama eğim açısı 4560 derece, yüksekliği ise 7080 metre olmalıdır Ülkemizdeki Elmalı Barajı (49 m) payandalı baraj tipine örnektir