Türkiye'nin en güncel forumlardan olan forumdas.com.tr'de forumda aktif ve katkısı olabilecek kişilerden gönüllü katkıda sağlayabilecek kişiler aranmaktadır.
iltasyazilim
FD Üye
Batı Göktürk Kağanlığı
Batı Göktürk Devleti
Batı Göktürk Hakanlığı
582 yılında hakanlığın doğu kanadı ile resmi olarak ilgisini kesen Tardu, her iki tarafı kendi idaresinde birleştirmek için çaba sarf ediyordu Doğu hakanlığına zorlama yapan Çin'in, Tulan hakana aleyhinde, kardeşi T'uli (K'imin)'yi tutarak iki kardeşi çarpıştırması üzerine Tardu Çin'e yürüdü Kuzey Çin'de ilerlerken yukarıda adı geçen general diplomat Ç'angsun Şeng'in oyununa kurban oldu Bu Çinli, Türk ordusunun geçeceği yollardaki suları, kuyuları, pınarları gizli gizli zehirletmişti Tardu böyle bir şeyin de yapılabileceğini hatırına getirmediği için zayiat ve ağır beygir telefatı verdi , çekilmek zorunda kaldı (600) Bu tarihe değin Tardu Kağan batıda büyük başarılar kazanmış, Hoten bölgesini hakanlığa bağlamış, şehinşah Ormuzd IV Türkzade(579590) zamanında, BizansSasanî savaşlarında, îran işlerine müdahale etmişti Bir Türk başbuğu (Hazar yabgusu?) Derbend'i kuşatırken, diğer GökTürk ordusu Herat, Badgîs havalisine girmişti (5889) Bu orduyu durduran meşhur Sasanî kumandanı Bahram Çüpîn'in isyan ederek Ormuzd'ı tahttan indirip onun oğlu Husrev Pervîz'i çıkarması, lakin bunun da kaçması üzerine, Bahram'ın kendini Şehinşahbildiri etmesi Sasanî imparatorluğunu karıştırmış, Bizans'ın müdahalesi ile mağlup edilen Bahram sonunda hakana sığınmıştı Böylece Tardu'nun, bir yana, kısa müddet için de olsa, her iki Türk hakanlığını kendi idaresinde birleştirmesi (598'e doğru), bununla birlikte tran üzerinde nüfuzlu bir durum kazanması, onun, 598 yılında Bizans imparatoru Maurikios'a gönderdiği mektubun başlığında ifadesini bulmuş görünmektedir: Dünyanın yedi ırkının büyük başbuğu ve yedi ikliminin hükümdarı Hakan'dan Roma imparatoruna Çin kaynaklarına kadar de, bu tarihte Tardu, Ötüken, Kuzeybatı Moğolistan, Aral gölü havalisi, Kaşgar, Maveraünnehir ve Merv'e değin Horasan sahaları üzerinde dominant bulunmakta ve ulu hakan olarak Bilge Kağanunvanını taşımakta idi
Ama Tardu GökTürk birliğini yapmak için, Çin'in desteğindeki Doğu hakanları Tulan ve K'imin ile mücadeleleri dolayısıyla, çok şiddetli davranmış ve buna, şüphesiz Çin'in aleyhte propagandası eklenmişti Sonuç Olarak ilk olarak Töles'ler olmak üzere bazı Türk boyları ve yabancılar ayaklandılar Tardu bunlarla başa çıkamadı ve mücadeleyi sürdürdüğü Kukunor havalisinde Moğol Tüyühun'lar arasında kayıplara karıştı (603)
Tardu'nun sahneden çekilmesinden daha sonra, memlekette isyancıların sayısı arttı, nizam bozuldu Doğu hakanlığında yeni bir kudret olarak beliren Şipi Kağan'a karşısında, Tardu'nun torunu Hosana ( Ç'ulo Kağan) Sui'lerle işbirliğine kalktığı ve hatta ülkesini bırakarak Çin sarayında yaşamayı seçim ettiği için Şipi tarafından Çinliler'den teslim alınarak öldürüldü (619)Devlet Meclisi'nin hakan duyuru ettiği, Tardu soyundan, Şikoei zamanında durum düzelmeğe başladı Ama ana huzur, Tardu'nun küçük torunu olan T'ongYabgu (Yabgu Kağan) devrinde (618630) görüldü Çin kaynağı T'angshu'ya göre akıllı ve cesurolan bu hakan mahir bir savaşçı ve seçkin bir taktikçiidi Orhun, Tola ırmakları ile Aral gölü Kafkaslar arasına yayılmış yer alan Tölesleri kendine bağlamış, İranlıları mağlup etmiş, güneyde Gandahar'a kadar ilerlemişti Ordusu birkaç yüz bin iyi yay kullanansüvariden kurulu idi Merkezi Talas şehrinin (bugün Evliyasoy) 75 km dek güneydoğusundaki ünlü Binvul (Binbulak bin pınar) mevkiinde idi T'anshu'ya tarafından, O zamana dek batıda onun derecesinde adaleli olanı görülmemişti Çin ile dostça ilişkiler kurmuş olan T'ongYabgu çağında Hindistan'a gitmek üzere GökTürk imparatorluğunu bir her yerde bir başa geçerek yollar, şehirler, dinî ve kültürel hayat hakkında fazla alımlı data veren Çınlı Budist rahip Hıuentsang, T'ongYabgu'yu da ziyaret etmiştir
GökTürk imparatorluğunun parlak bir tahsis yaşadığı bu yıllarda Nuşipiler ve Karluklar ayaklanma ettiler Bunları, kendi mevkiini tehlikede zanneden Doğu hakanı Kieli özendirme etmiş olmalıdır T'ongYabgu'nun, hakanlığın batı kanadı Tolular eliği olan amcası ile mücadelede ölmesi (630) ülkeyi karıştırdı Nuşipi boyları önce kendileri farklı bir hükümdar seçmeyi seçim ettilerse de, sonradan TongYabgu'nun oğlu SeYabgu üzerinde birleşildi Bu kez Töleslerin ayaklanması devletin Çin'e bağlanmasında birinci derecede etkili oldu
630 senesi, GökTürk tarihinin karanlık yılıdır Doğu hakanlığı bu sene Çin'e boyun eğmişti Batı hakanlığı da aynı tarihte benzer akıbete uğradı Bundan sonradan da Aşına soyundan bir sürü kağan, bazen bununla beraber birkaç kağanBatı Göktürk gruplarının başında görülüyorsa da, bunlar artık Çin'in birer memuru durumunda idiler Bir aralık, ilk olarak Türgişler ve Karluklar edinmek üzere diğer Türk boylarının desteğinde şiddetli mücadelelere girişen hakan Holu(653659)'nun büyük gayretlerine karşın, Batı GökTürk arazisinin Çin kontrolüne girmesi 658'de tamamlandı Çin imparatorları, oradaki Türgiş hakanlığı zamanında bile, çoğu ismen almak üzere, Onoklara kağanödev etmeğe devam ettiler
alıntı *
Batı Göktürk Devleti
Batı Göktürk Hakanlığı
582 yılında hakanlığın doğu kanadı ile resmi olarak ilgisini kesen Tardu, her iki tarafı kendi idaresinde birleştirmek için çaba sarf ediyordu Doğu hakanlığına zorlama yapan Çin'in, Tulan hakana aleyhinde, kardeşi T'uli (K'imin)'yi tutarak iki kardeşi çarpıştırması üzerine Tardu Çin'e yürüdü Kuzey Çin'de ilerlerken yukarıda adı geçen general diplomat Ç'angsun Şeng'in oyununa kurban oldu Bu Çinli, Türk ordusunun geçeceği yollardaki suları, kuyuları, pınarları gizli gizli zehirletmişti Tardu böyle bir şeyin de yapılabileceğini hatırına getirmediği için zayiat ve ağır beygir telefatı verdi , çekilmek zorunda kaldı (600) Bu tarihe değin Tardu Kağan batıda büyük başarılar kazanmış, Hoten bölgesini hakanlığa bağlamış, şehinşah Ormuzd IV Türkzade(579590) zamanında, BizansSasanî savaşlarında, îran işlerine müdahale etmişti Bir Türk başbuğu (Hazar yabgusu?) Derbend'i kuşatırken, diğer GökTürk ordusu Herat, Badgîs havalisine girmişti (5889) Bu orduyu durduran meşhur Sasanî kumandanı Bahram Çüpîn'in isyan ederek Ormuzd'ı tahttan indirip onun oğlu Husrev Pervîz'i çıkarması, lakin bunun da kaçması üzerine, Bahram'ın kendini Şehinşahbildiri etmesi Sasanî imparatorluğunu karıştırmış, Bizans'ın müdahalesi ile mağlup edilen Bahram sonunda hakana sığınmıştı Böylece Tardu'nun, bir yana, kısa müddet için de olsa, her iki Türk hakanlığını kendi idaresinde birleştirmesi (598'e doğru), bununla birlikte tran üzerinde nüfuzlu bir durum kazanması, onun, 598 yılında Bizans imparatoru Maurikios'a gönderdiği mektubun başlığında ifadesini bulmuş görünmektedir: Dünyanın yedi ırkının büyük başbuğu ve yedi ikliminin hükümdarı Hakan'dan Roma imparatoruna Çin kaynaklarına kadar de, bu tarihte Tardu, Ötüken, Kuzeybatı Moğolistan, Aral gölü havalisi, Kaşgar, Maveraünnehir ve Merv'e değin Horasan sahaları üzerinde dominant bulunmakta ve ulu hakan olarak Bilge Kağanunvanını taşımakta idi
Ama Tardu GökTürk birliğini yapmak için, Çin'in desteğindeki Doğu hakanları Tulan ve K'imin ile mücadeleleri dolayısıyla, çok şiddetli davranmış ve buna, şüphesiz Çin'in aleyhte propagandası eklenmişti Sonuç Olarak ilk olarak Töles'ler olmak üzere bazı Türk boyları ve yabancılar ayaklandılar Tardu bunlarla başa çıkamadı ve mücadeleyi sürdürdüğü Kukunor havalisinde Moğol Tüyühun'lar arasında kayıplara karıştı (603)
Tardu'nun sahneden çekilmesinden daha sonra, memlekette isyancıların sayısı arttı, nizam bozuldu Doğu hakanlığında yeni bir kudret olarak beliren Şipi Kağan'a karşısında, Tardu'nun torunu Hosana ( Ç'ulo Kağan) Sui'lerle işbirliğine kalktığı ve hatta ülkesini bırakarak Çin sarayında yaşamayı seçim ettiği için Şipi tarafından Çinliler'den teslim alınarak öldürüldü (619)Devlet Meclisi'nin hakan duyuru ettiği, Tardu soyundan, Şikoei zamanında durum düzelmeğe başladı Ama ana huzur, Tardu'nun küçük torunu olan T'ongYabgu (Yabgu Kağan) devrinde (618630) görüldü Çin kaynağı T'angshu'ya göre akıllı ve cesurolan bu hakan mahir bir savaşçı ve seçkin bir taktikçiidi Orhun, Tola ırmakları ile Aral gölü Kafkaslar arasına yayılmış yer alan Tölesleri kendine bağlamış, İranlıları mağlup etmiş, güneyde Gandahar'a kadar ilerlemişti Ordusu birkaç yüz bin iyi yay kullanansüvariden kurulu idi Merkezi Talas şehrinin (bugün Evliyasoy) 75 km dek güneydoğusundaki ünlü Binvul (Binbulak bin pınar) mevkiinde idi T'anshu'ya tarafından, O zamana dek batıda onun derecesinde adaleli olanı görülmemişti Çin ile dostça ilişkiler kurmuş olan T'ongYabgu çağında Hindistan'a gitmek üzere GökTürk imparatorluğunu bir her yerde bir başa geçerek yollar, şehirler, dinî ve kültürel hayat hakkında fazla alımlı data veren Çınlı Budist rahip Hıuentsang, T'ongYabgu'yu da ziyaret etmiştir
GökTürk imparatorluğunun parlak bir tahsis yaşadığı bu yıllarda Nuşipiler ve Karluklar ayaklanma ettiler Bunları, kendi mevkiini tehlikede zanneden Doğu hakanı Kieli özendirme etmiş olmalıdır T'ongYabgu'nun, hakanlığın batı kanadı Tolular eliği olan amcası ile mücadelede ölmesi (630) ülkeyi karıştırdı Nuşipi boyları önce kendileri farklı bir hükümdar seçmeyi seçim ettilerse de, sonradan TongYabgu'nun oğlu SeYabgu üzerinde birleşildi Bu kez Töleslerin ayaklanması devletin Çin'e bağlanmasında birinci derecede etkili oldu
630 senesi, GökTürk tarihinin karanlık yılıdır Doğu hakanlığı bu sene Çin'e boyun eğmişti Batı hakanlığı da aynı tarihte benzer akıbete uğradı Bundan sonradan da Aşına soyundan bir sürü kağan, bazen bununla beraber birkaç kağanBatı Göktürk gruplarının başında görülüyorsa da, bunlar artık Çin'in birer memuru durumunda idiler Bir aralık, ilk olarak Türgişler ve Karluklar edinmek üzere diğer Türk boylarının desteğinde şiddetli mücadelelere girişen hakan Holu(653659)'nun büyük gayretlerine karşın, Batı GökTürk arazisinin Çin kontrolüne girmesi 658'de tamamlandı Çin imparatorları, oradaki Türgiş hakanlığı zamanında bile, çoğu ismen almak üzere, Onoklara kağanödev etmeğe devam ettiler
alıntı *
