Türkiye'nin en güncel forumlardan olan forumdas.com.tr'de forumda aktif ve katkısı olabilecek kişilerden gönüllü katkıda sağlayabilecek kişiler aranmaktadır.
TARZLARI 1. Yenidoğan ve Bağlanma
Ömür devirleri ortasında Bebeklik Devri (0- 2 yaş) gelişimin bedensel, zihinsel ve duygusal manada en süratli ve en ağır olduğu devirdir. Bu periyotta bebeğin kendi muhtaçlıklarını karşılayabilecek kâfi donanıma sahip olmaması nedeniyle, kendisine bakım veren bireye bedensel, zihinsel ve duygusal istikametten bağımlı olduğu ve bakım verenine karşı bir bağlanma oluşturduğu görülmektedir (Öztürk, 2002; akt. Tüzün ve Sayar, 2006).
Bebeğin kendisine birinci dereceden bakım veren şahsa bağlanması ile ilgili birinci çalışmaları yapan Bowlby’dir. Genel olarak bebeğin doğum öncesinden itibaren kadar anne ile ilgide olması nedeniyle birinci bakım veren anne olarak düşünülür. Fakat bebeğe bakım veren kişi değişkenlik gösterebilir, bağlanma figürü anne, baba ya da bakıcı olabilir.
Bowlby (1988)’e nazaran bağlanma, bebeğin bakım verenini araması ve ona yakın olmaya duyduğu güçlü istek sonucu bakım vereniyle kurduğu duygusal bağdır. Bu duygusal bağ bebekte gerilim yaratan durumlarda aradığı güvenlik ve takviye muhtaçlığı ile alakalıdır (Bowlby, 1982; akt. Nemutlu, 2020).
Bebekler ömürlerinin birinci yıllarında gerilim durumlarında inançta olduklarını hissetmek isterler ve bağlanma figürleriyle ortalarındaki yakınlığı korumak için gayret harcarlar. Bu türlü anlarda bebeğe aradığı takviyesi ve yakınlığı sağlayan bağlanma figürü, bebekte inançta olduğu hissini uyandırır ve onu rahatlatır (Akbay, 2015).
Bebekte fizikî ya da duygusal gereksinimlerinin giderilme durumu temel inanç ya da güvensizlik hissini geliştirir.
2. Bağlanma Kuramı
Bağlanma kuramı Freud üzere birtakım psikanalitik kuramcılardan etkilenen John Bowlby ve Mary Ainsworth’un ayrıntılı araştırmaları sonucunda ortaya atılmıştır. Psikoloji literatüründe yer alan hayvan çalışmaları, psikanalitik kuram, deneysel psikoloji üzere birçok ekolden yararlanmış olan bütüncül bir kuramdır (Nemutlu, 2020).
Bowlby, bebeğin bağlanma figürüne ilettiği iletiler ve bağlanma figürünün bu iletileri algılayıp hakikat karşılıklar vermesiyle bebekte oluşan algılar ‘bilişsel temsiller’ olarak isimlendirmiştir. Bağlanma kuramının temel desteği da bu bilişsel temsillerdir ve kuramda ‘içsel çalışan modeller’ olarak ele alınmışlardır (Şipit, 2019).
Her birey çocukluğundan itibaren kendisini ve etrafında olup bitenleri algılamaya başlar ve kendince anlamlandırma yoluna masraf. Bebeğin bağlanma figürü ile içinde bulunduğu etkileşimi içselleştirmesiyle şekillenen bu algılama biçimine nazaran bilişsel temsiller oluşturur. Erken devirde edinilen bu bağlantı kalıpları, hayat seyahatinde kişinin kendisini, dünyayı ve öteki insanları nasıl anlamlandıracağı ile alakalıdır. Bakım verenle daima tekrar eden bağlantı kalıpları aracılığıyla bebek, gerilim yaşadığı durumlarda nasıl bir reaksiyonla karşılaşacağını öğrenir ve kendi davranışlarını bu öğretiye nazaran şekillendirir (Akbay, 2015).
Şayet anne (bakım veren) bebeğin gereksinimlerini yanlışsız anlayıp giderir; bebeğe karşı yakın ve destekleyici davranışlar sergilerse bu durum çocukta annenin ulaşılabilir, destekleyici ve anlayışlı biri olduğu bilişsel temelini yaratır. Çocuk kendini kıymetli hissederken, diğerlerine yönelik algısı da bununla paralel olarak gelişecek, oburlarının de emniyetli ve bedelli olduğu sonucuna ulaşacaktır. Annenin bebeğin gereksinimlerine karşı ilgisiz ve kararsız olduğu tam aykırısı durumda ise çocuk istenmediği ve reddedildiği algısıyla temaslı bilişsel temsiller oluşturur. Çocuk kendisini istenmeyen kişi olarak algılayarak bedelsiz hissederken, öteki beşerler güvenilmez olduğu için onlarla lakin soğuk münasebetler kurulabileceğini düşüneceklerdir. Yani çocuğun erken periyotta geliştirdiği bu bilişsel temsiller hem kendilerine hem de başkalarına yönelik algılarını etkilemekte ve kuracakları yeni bağlantıların nasıl ilerleyeceğini belirlemektedir.
Bebeğin bağlanma figürüyle bağında birtakım faktörler tesirlidir. Bunlardan birincisi yakınlık sağlamadır. İçinde bulunduğu gerilim durumlarında bağlanma figürünün bebeğe yakınlık göstermesi bebeğin inançta hissetmesini sağlar. İkinci özellik bebeğin bağlanma figürünü inançlı bir sığınak olarak görmesidir. Bağlanma figürü yeniden gerilim durumlarında bebeğin yanında aradığı, derdini yatıştırabilecek inançlı bir liman işlevindedir. Üçüncüsü itimadın temelidir, bağlanma figürünün davranışlarının birbiriyle çelişmemesi durumunda elde edilir. Son olarak bağlanma figürünün büsbütün kaybıyla gelişen ayrılık acısıdır (Bowlby, 1988; akt. Işık, 2020).
Bağlanma davranışı (ilk 6 aydan sonraki süreçte daha baskın olmak üzere) 0-2 yaş aralığında gerçekleşmektedir. 6. Ayını doldurmuş bir bebeğin, bağlanma figüründen ayrılma tehdidine karşı göstereceği reaksiyonlar öngörülebilirdir. Ayrılıktan sonraki birinci evre olan protesto evresinde, bebek bağlanma figürünün kaybına yönelik derin bir ıstırap yaşamakta ve sahip olduğu tüm kaynakları kullanarak onu yanına getirmeye yönelik efor harcamaktadır. İkinci evre olan ümitsizlikte bebek içten içe kaybettiği bağlanma figürünü aramakta ve kimi yas reaksiyonları göstermektedir. Son basamak olan kopma evresinde, bebek bağlanma figürüne karşı ilgisiz davranmaktadır (Bowlby, 1969).
3. Bağlanma Tarzları:
Daha evvel açıklandığı üzere, bağlanma tarzları bireyin erken devirde edindiği ve ömrü boyunca koruduğu, sürekliliği olan bir davranış formudur. Bebeklikte edinilen inançlı ya da inançsız bağlanma tarzının yetişkinlik devirlerinde kurulan alakalarda değişiklik gösterme ihtimali çok zayıf bulunmuştur (Main, 1988; akt. Gümüştepe, 2019).
Ainsworth ve arkadaşları (1978) annenin bebekten kısa vadeli ayrılması sonucu bebeğin verdiği yansıyı inceledikleri ‘yabancı ortam deneyi’ sonucunda, bebeklerin geliştirdiği 3 bağlanma tarzı olduğunu gözlemlemişlerdir.
3.1 İnançlı Bağlanma Tarzı:
İnançlı bağlanma geliştirmiş olan bebek, annesinden (bakım veren) ayrılma durumunda doğal bir huzursuzluk yaşarlarken anne geri geldiğinde sakinleşerek keşfetmeye yönelik davranışlarına devam etmektedir (Burger, 2006; akt. Gümüştepe, 2019). Bu bebeklerin aile içerisindeki bağlar incelendiğinde annelerin bebeklerinin gereksinimlerine karşı açık ve hassas oldukları görülmüştür (Crain, 2005; akt. Işık, 2020).
3.2 Kaygılı- Kararsız Bağlanma Tarzı:
Bebeğin annesinden ayrıldığında çok ağır bir anksiyete yaşadığı, anne geri döndüğünde sakinleşmekte zorlandığı bağlanma tarzıdır. Bebek annenin varlığında da anne yokken de yabancı biriyle bağlantısı reddetmekte, yakın olup derdini dindirmeyi istemesine karşın temas kurmakta zorlanmaktadır (Morsünbül ve Çok, 2011; akt. Gümüştepe, 2019). Bebeğin bakım veren uzaklaştığında ağır öfke duyduğu, uzun mühlet sonra sakinleştiğinde ise keşif davranışlarından büsbütün uzaklaşarak anneye bağımlı ve içe dönük davranışlar sergilediği görülmüştür (Ainsworth vd.,1978; akt. Sarı, 2017).
3.3 Kaçıngan Bağlanma Tarzı:
Bu bağlanma tarzında bebeğin annesiyle bir ortada olsa da irtibatı sonludur. Anneden ayrılma durumunda nötr yansılar sergilemekte ve anne geri döndüğünde onunla temasa gereksinim duymamaktadır. Annenin ayrılması ya da geri gelmesinin bebeğin his durumunu çok şiddetli dalgalandırmadığı görülmüştür (Gümüştepe, 2019).
4. Yetişkinlikte Bağlanma Tarzları
Bağlanma kavramı ve kuramı incelendiğinde, erken çocukluğa mahsus bir süreç olmaktan çok, bireyin tüm hayat devirlerinde tesir gösterdiği ve paralel olarak toplumsal hayatını da etkilediği
Psk. Dan. İlayda Atıcı
görülmektedir. Erken devirde edinilen bağlanma tarzı, kişinin ileride kuracağı yakın münasebetlerde nasıl davranacağını yönlendirmektedir (Fraley & Shaver 2000 akt., Nemutlu, 2020). Yetişkin omurdaki romantik bağlantılarda bebeklikten itibaren geliştirilen bağlanma tarzları değerli rol oynamaktadır (Hazan ve Shaver, 1987). Yetişkin periyotta bireyin gerek arkadaşlık gerek romantik bağlantılar kurma basamağında karşısındakine yönelik tavrını belirleyen, karşıdakinden gelen davranış kalıplarını nasıl algılayacağını ve yorumlayacağını gösteren de bağlanma tarzlarının getirdiği şemalardır.
Çocukluğunda inançlı bağlanma geliştiren bireylerin yetişkinlikte yakın bağlantılar kurmakta zorlanmadığı ve bağlantılarından aldıkları doyumun yüksek olduğu görülmektedir. Bu şahıslar çocukluklarında olduğu kadar yetişkinlikte de keyifli ve özgüvenlidir (Gümüştepe, 2019).
Kaygılı- kararsız bağlanma tarzı geliştiren bireyler romantik bağlarında terk edilme korkusu yaşamaktadırlar. Kıskançlık hisleri ön planda, huzursuz, his durumları çok dalgalı olan bireylerdir. Münasebet içerisinde vakitle partnerlerine çok bağımlılık geliştirebilmektedirler (Hazan ve Shaver, 1987).
Kaçıngan bağlanma tarzında ise yetişkin birey toplumsal ilgi kurmakta zorlanır, yakın bağlantılardan uzak durmaya çalışır. Oburlarının güvenilmez olduğuna ilişkin algıları vardır ve bu durum onları ilgisiz ve aralıklı olmaya itmektedir. Samimiyeti rahatsız edici bulmakta, başkalarından takviye almaktan uzak durmaktadırlar (Hazan ve Shaver, 1987; akt. Sarı, 2017).
Yetişkinlerde bağlanma süreçleri ile ilgili birinci çalışmalar Main ve ark. (1985) tarafından yapılmıştır. Main ve arkadaşları, Ainsworth’un sınıflamasından yararlanarak şahısların ebeveynleriyle paylaştıkları alaka çeşitlerinin vakitle nasıl bir değişime uğradığı ve bu değişimlerin yetişkin olduklarında kurdukları münasebetleri ne seviyede etkilediği üzerine araştırmalar yürütmüşlerdir.
4.1 Hazan ve Shaver’ın Yetișkin Bağlanma Modeli
Hazan ve Shaver (1987) ise yeniden Ainsworth ve arkadaşlarının çalışmaları sonucunda ortaya koydukları bağlanma tarzlarına dayanarak, yetişkinlerin bağlanma tarzlarını araştırmışlar ve erken periyot yaşantılarıyla oluşturulan içsel çalışma modellerinin yetişkin periyotta diğerleriyle olan bağlarda tesir gösterdiği sonucuna ulaşmışlardır.
Yetişkin periyotta kurulan romantik münasebetlerin erken devirde kurulan ebeveyn- çocuk bağlantısından birtakım farkları olsa da çoğunlukla paralellik gösterdiğini savunarak, şahısların
romantik münasebetlerinde de inançlı, kaygılı- kararsız ve kaygılı- kaçıngan bağlanma tarzlarını benimsediklerini öne sürmüşlerdir (Çalışır, 2009).
4.2 Bartholomew ve Horowitz’in Dörtlü Bağlanma Modeli
Bowlby’nin yepyeni teorisinde açıkladığı, bebeğin kendisini ve bakım vereni üzerinden başka insanları tanımlaması sonucu edindiği içsel çalışma modellerini temel alan Bartholomew ve Horowitz (1991) ise Dörtlü Bağlanma Modeli geliştirmişlerdir. Bireyin kendisini ve başkalarını olumlu ya da olumsuz olarak algılamasıyla oluşan inançlı, saplantılı, kayıtsız ve kaygılı bağlanma çeşitleri olduğunu savunmuşlardır.
İnançlı bağlanan yetişkinlerin öz yeterlik algıları gelişmiştir. Kendilerini pahalı ve sevilebilir olarak gördüklerinden, öbür insanlara da ulaşılabilir ve muteber olarak yaklaşırlar. Böylelikle başka beşerlerle yakın olmaktan rahatsızlık duymazlar.
Saplantılı bağlanan yetişkinler kendilerini bedelsiz görürlerken başkalarını bedelli ve olumlu görürler, bu yüzden romantik ilgilerinde de partnerlerinden kabul görmek için çabalayarak münasebetlerine çok fazla ağırlaşırlar.
Endişeli bağlanma tarzında kişi hem kendisini hem de öbür insanları bedelsiz ve olumsuz olarak nitelendirir. Kendisini sevilmeye layık görmez, başkalarını ise fazla reddedici bulur. Bu nedenle yakın ilgiler kurmaktan kaçınır.
Kayıtsız bağlanma tarzına sahip yetişkinlerin ise kendilik algıları olumludur fakat başka insanlara karşı olumsuz algıları vardır. Bağlantı içerisinde berbat durumlar yaşama ihtimallerine karşı kendilerini korumak için yakın ilgilerden kaçmaktadırlar. Kendi ayakları üzerinde ve bağımsız bir çizgiden ilerleyerek kendileriyle ilgili olumlu algılarını devam ettirirler (Çalışır, 2009).
5. Alakada Bağlanmaya Farklı Bir Bakış
Gelişimsel devirler açısından incelendiğinde çocukluk devrinde ebeveynlere, ergenlikte akranlara ve arkadaşlara, yetişkinlikte ise partnerlere karşı geliştirilen bağlanma baskın gelmektedir (Morsünbül ve Çok, 2013).
Yetişkinlikte partnerlere karşı geliştirilen bağlanma tarzlarının münasebetlerin boyutunu nasıl etkilediğine dair bir diğer çalışma, çiftlerle çalışan ve çift terapisinde psikobiyolojik yaklaşımı geliştiren Stan Tatkin tarafından yapılmıştır. Tatkin (2011), romantik münasebetlerde partnerlerin
erken periyot yaşantılarının, bağlanma tarzlarının, şahsî nörolojik sistemlerinin, his regülasyonu sağlama hünerlerinin bir bütün olarak ilgilerini etkilediğini söz etmiştir.
Stan Tatkin (2011) bağlanma tarzlarını çapa, ada ve dalga tabirlerini kullanarak ele almıştır. İnançlı bağlanma tarzına sahip bireyleri ‘Çapa’, kaçıngan bağlanma tarzına sahip bireyleri ‘Ada’ ve telaşlı bağlanma tarzına sahip bireyleri ‘Dalga’ tabirleriyle ifade etmiştir.
Çapalar başkalarıyla alaka kurmaya hazır, hayatın getirdiklerine rahatlıkla ahenk sağlayabilen, kendisine ve bağlantısına inanç duyan şahıslardır. Karar ve sorumluluk alma marifetleri gelişmiştir. Kendilerine ve bağlarına hürmet duyarlar, destekleyicidirler.
Adalar olumlu benlik algıları gelişmiş şahıslardır. Bağlantı içerisinde kendi alanlarında daha memnun ve yaratıcı olup, yakın irtibatı gereksiz bulurlar. İşlerini kendileri halletmekte, kendi kendilerine yeten beşerler olduklarını düşünmektedirler. İkili bağlantılarda partnerlerinin daima beklenti içinde olduğunu düşünüp tedirginlik yaşamaktadırlar.
Dalgalar ise cömert bireylerdir. Oburlarının memnunluğunu kendi mutluluklarından önde fiyat, başkalarıyla birlikteyken en keyifli anlarını yaşarlar. Bu sebeple romantik münasebetlerde partnerlerinin bencil olduğunu düşünme eğilimleri vardır.
