Beğendiğimiz Şeyleri Neden Beğeniyoruz?

Müzik zevkimiz, sevdiğimiz yiyecekler, beğendiğimiz kimseler ve giydiğimiz kıyafetler… Tüm bu kararları kendimiz alıyoruz. Velev bu kararlarımız sonucunda kendi kimliğimizi oluşturuyoruz. Davranışlarımıza kadar yansıyan bu ögeler sonucunda aynada baktığımız kişinin temellerini atıyor ve onu geliştiriyoruz. Daha akıllıcası her şey bu türlü oluyor sanıyoruz.

Hindistan Üniversitesi Tıp Fakültesi'nden Bill Sullivan isimli farmakoloji ve mikrobiyoloji kompetanı, sevdiğimiz şeylerde genlerimizin önemli manada rol oynadığını ortaya koydu. Etkilediği canlının davranışlarını değiştiren Toxoplasma gomdii parazitiyle tanışan Sullivan, bizim de davranışlarımızın genetik olabileceği ihtimali üzerine durdu.


Araştırmalarının sonucunda davranışlarımızın saklı biyolojik kuvvetler sonucunda ortaya çıktığını, gayrı bir deyişle hareketlerimiz üzerinde hiç denecek kadar az ya da tam manasıyla hiç etkimizin olmadığını ortaya koyan Sullivan, muhitin çok büyük bir tesiri olduğunu belirtti. Natürel ki Sullivan'ın yaşadığı üzere bunları okumak size de saçma gelebilir.

Teknik olarak size metal yanına deri ve kemikten yapılmış ve içinizdeki genler tarafından yönetilen bir robot olduğunuzu söyleyen bu yazıyı okurken tahminen de bu saçmalığa daha ziyade devam edemeyeceğinizi söyleyen bir his içinizde beliriyor. Bu his, tam da Sullivan'ın hissettikleriyle birebirdi.

Örnek vermemiz gerekirse birçok kişinin nefret ettiği ya da seveninin az olduğu brokoliyi verebiliriz. Size bir soru: Sizce brokoliyi sevmemeyi tercih mi ettiniz yoksa genleriniz mi size bunu söyledi? Karşılık vermemiz gerekirse iki ihtimal de makbul olabilir fakat araştırmacılar, brokoliden nefret eden kişilerin dörtte birinin tıpkı sebepten ötürü brokoliden nefret ettiklerini belirtti.

Supertasters ismi verilen ve tat alma konusunda âlâ olan bu insanlar, tat alma reseptörlerini geliştiren genlere sahip. Bu genlerin arasında bulunan TAS2R38 isimli bir gen ise brokolide ziyadesiyle bulunan acı kimyasal tiyoüreyi tadabiliyor. Öteki bir deyişle genetik olarak bu tadı daha çokça alabildiğiniz için bu sebzeyi tüketmiyorsunuz.


Bu açıklama sonucunda belli zerzevatları sevmemenizin aslında sizin kabahatiniz olmadığını söyleyebiliriz fakat bu gerçek aslında çok daha müthiş bir gerçeği ortaya çıkartıyor. Zerzevatları sevmemek sizin elinizde değilse aynaya baktığınızda gördüğünüz kişinin hayatındaki kararların ne kadarını siz verebiliyorsunuz? Aynada gördüğünüz kişi ne kadar sizsiniz?

Hoşunuza giden kişileri ele alalım. Velev bu kısmı direkt olarak Sullivan'ın sözleriyle aktaralım:

Evet, ya hatunlar hakkındaki niyetlerim. Katiyen bunlar benim denetimim altında olmalı. Temelden başlayalım: Neden bir erkek tarafına bir hatundan hoşlanıyorum. Bu, ben sahilde oturup hayatımı düşünürken verdiğim bilinçli bir karar değildi. İnsanın cinsî yönelimindeki genetik ögeler hala besbelli olmasa da buna karar vermediğim kesin."


Evrimsel psikologlar, neredeyse yaptığımız her davranışın bizlere bilinçdışından gelen hayatta kalma ya da genlerimizi aktarma (başka bir deyişle üreme) dürtüleri sonucunda oluştuğunu söyler. Dahası, bize alımlı olarak görünen dış görünüş özelliklerininse aslında bizlerle (ileriki neslimizde) olmasını istediğimiz uygun ve sağlıklı genler olduğunu belirtirler.

Sevdiğiniz kimseyi bile seçemediğiniz ve özgür olduğunuzu düşündüğünüz ama genlerinizin sizi ve niyetlerinizi hapsettiği, velev bunun farkına bile varamadığınız vücudunuzda özgür olmadığınızı söyleyebiliriz.

Aldığınız her kararda ve sahip olduğunuz her kişilik özelliğinde biyolojik faktörler bölge alıyor. Bu farkındalık başlangıçta meczup zırvası üzere geliyor olsa da bu moleküler farkındalık sonucunda bilimin de yardımıyla kendimizi daha ileri bir 'insan' haline getirebiliriz. Dahası, gayrı kişilerin aldığı kararlar konusunda ne kadar küçük bir tesire sahip olduklarının farkına varırsak onlara karşı olan hoşgörümüz de artabilir. Külliyen bizim denetimimiz altında olmayan inancımızla birlikte suçlamanın bilakis anlayışı tercih edebiliriz. Olağan ki genlerimizin bize müsaade verdiği sürece…