Berlin Antlaşması ve Önemi

BERLİN ANTLAŞMASI

Osmanlı Devleti ile Rusya, Almanya, Avusturya, Macaristan, İngiltere ve Fransa arasında 13 Temmuz 1878'de Berlin'de imzalanan mukavele

Avrupa devletleri 1871 AlmanFransız savaşı ile ilgilendikleri sırada Rusya'da Balkanlar'da karışıklıklar çıkarak Osmanlı İmparatorluğu 'nun içişlerinde kargaşalıklar yaratmaya uğraşıyordu Bu niyet ile, Girit Rumlarını ayaklanmaya kışkırtmış, Karadağ halkına tabanca sağlamış, Romanya'da, Bulgaristan'da çeteler kurulması için uğraşmıştır Sırbistan'da da kargaşa çıkarmaya çalışmıştır Bu sıralarda Anadolu'ya göç eden Çerkez göçmenlerini, dirlik ve düzeni bozmaları için kullanmıştır İşte bütün bu olaylar ve bilhassa 1875'de Hersek'te çıkıp Balkan Yarımadası'nın ortalarına doğru yayılan ayaklanmalar, 1877 yılında başlayıp Berlin Antlaşması'yla son bulan OsmanlıRus savaşının esas sebepleri olmuşlardır

Rusya'nın 1875 yılından başlayarak Balkanlar'da yaydığı ayaklanmalarının gayesi Panslavizm idi

Andrassy Notası:

Hersek ayaklanmasının Bosna havalisine yayılması üstüne Avusturya, Rusya ve Almanya devletleri Babıali'ye başvurarak BosnaHersek için bazı imtiyazlar istemeye karar verdiler (30 Ocak 1876) Avusturya başvekili Kont Andrassy bu notanın yazılmasına memur edildiği için buna Andrassy Notası denildi Bu notada Osmanlı Devleti 'nden Hersek'te bazı reformlar, bilhassa ücret usullerinde şansın dönmesi yapılması isteniyordu

1BosnaHersek'te Hıristiyan halka din ve mezhep serbestliği verilmesi,

2İltizam usulünün kaldırılması,

3Çiftçilerin araziye sahip olma usullerinin düzenlenmesi,

4BosnaHersek'te girişilecek ıslahata nezaret etmek üzere yerli Müslüman ve Hıristiyanlar arasından seçilecek bir komisyonun kurulması,

5BosnaHersek'ten alınacak vergilerin mahalli ihtiyaçlara harcanması

Osmanlı Devleti bu notayı kabul etti ve Sultan Abdülaziz bir ferman yayınladı Oysa Rusya ve Avusturya'dan her türlü yardımı gören BosnaHersek'teki ayaklanma yatıştırılamadı Bundan Başka Karadağlılar da bu ayaklananlara katıldılar

Isyan Bulgaristan'ın her tarafına yayıldı 1876 Mayısında Filibe'de büyük bir isyan daha çıktı Bunu Selanik'teki olaylar izledi Bu ayaklanmada Alman ve Fransız konsolosları öldürüldüler

Berlin Memorandumu (Mayıs 1876):

Selanik'teki bu durum üzerine Avusturya Başbakanı Andrassy, Berlin'de bir buluşma düzenledi ve bir memorandum kaleme alındı

1Asilerle Osmanlı kuvvetleri aralarında iki aylık, bir mütareke yapılması,

2Yapılacak reformlar konusunda Osmanlı Devleti 'nin asilerle görüşmesi,

3Isyan nedeniyle halkın uğradığı zararların ödenmesi ve memleketine dönen asilerin affedilmesi,

4Reformların iyice uygulanışına dek Hıristiyanların silah taşımalarına müsade verilmesi,

5Islahatın Avrupa devletleri konsoloslarının gözetimi aşağıda yürütülmesi

Fransa ve İtalya devletleri Berlin Memorandumu'nu kabul ettilerse de İngiltere buna razı olmadığından memorandum hükümsüz kaldı

Bu olaylar, Osmanlı Devleti içinde Yeni Osmanlılarhareketini kuvvetlendirdi ve Namık Kemal, Ziya Paşa, Midhat Paşa gibi vatanseverler, ahali tarafından fazla sevilmeye başlandı İstanbul medreselerindeki talebei ulum da devletin ve memleketin hukuk ve istiklali tehlikede bulunduğu ve Müslümanların baştan Hıristiyanlar göre tehdit edildiği bir sırada derslerle uğraşmanın dürüst olmadığını ileri sürerek ayaklandılar Sadrazamı istemiyorlardı Abdülaziz, Mahmud Nedim Paşa'yi azledip yerine Metercim Rüştü Paşa'yı sadarete, Hüseyin Avni Paşa'yı seraskerliğe ve Midhat Paşa'yı da

Meclisi Vükala'ya görev ederek bu ayaklanmayı yatıştırdı Fakat, Hüseyin Avni ve Mithat paşalar, padişahın Mahmud Nedim Paşa'yı tekrar sadarete getirmesinden korkarak, 1876 Mayıs sonunda Abdülaziz i tahttan indirip yerine V Murad'ı getirdiler

Osmanlı Devleti 'ndeki bu iç karışıklıklar Balkan buhranını daha da genişletti 1876 Temmuzunda Karadağ ve Sırbistan Osmanlı Devleti 'ne savaş açtılar Osmanlı Devleti , Sırpların Ruslardan para ve asker yardımı gibi takviye görmesine rağmen duruma dominant oldu

Bu sırada V Murad'ın us hastalığı arttığı için hal ile yerine II Abdülhamid tahta çıkarıldı Slavların yenilmesi üstüne Rusya, müdahale ederek barışma yapılmasını istedi

İngiltere ise Şark Meselesi'nin Rusya'nın emellerine kadar halledilmesini istemediğinden İstanbul'da devletlerarası bir konferans toplanmasını önerge etti (23 Aralık 1876) Osmanlı Devleti konferansta yapılan teklifleri kabul etmeyince Osmanlı Rus savaşı zorunlu oldu 24 Nisan 1877'de de Rusya Osmanlı Devleti 'ne savaş açtı

1877 1878 Osmanlı Rus savaşı Osmanlıların aleyhine olarak Ayastefanos Antlaşması ile sona erdi Ruslar Çatalca önlerine dek gelmişlerdi

Osmanlı Devleti , Ayastefanos Antlaşması'nın bazı maddelerinin değiştirilmesi ve özellikle savaş tazminatının azaltılması için Rusya'ya serasker Rauf Paşa'nın başkanlığında bir heyet gönderdiyse de Rusya inkar cevabı verdi Bunun üstüne İngiltere, Osmanlı Devleti 'nin bu zayıf durumundan faydalanmak kendi isteğiyle devlete bir ittifak önerge etti ve Kıbrıs Adası kendisine verildiği takdirde Balkanlar'daki Osmanlı memleketlerine Rusya göre yapılacak bir saldırıyı karşılamada destek vaad etti Bu suretle Osmanlıİngiltere devletleri arasında tedafüi bir ittifak antlaşması imzalandı

Berlin Kongresi

Osmanlı Devleti 'nin parçalanmasını o zamanki durumuna ve dış siyasetine uygun bulmayan İngiltere ve Osmanlı Rus savaşlarından bir menfaat sağlayamayan Avusturya Macaristan devletleri, Ayastefanos Antlaşması'nı kabul etmediler

Almanya'nın yardımı ile Ayastefanos Antlaşması'nın Rusya, İngiltere ve Avusturya aralarında incelenmesine ve antlaşmada bazı şansın dönmesi yapılmasına karar verildi Rusya, bu devletlerle savaşacak durumda olmadığından kararı benimsemek zorunda kaldı Berlin Kongresi, Alman Başbakanı Bismarck'ın başkanlığı aşağıda açıldı (13 Haziran13 Temmuz 1878)

Kongreye, 1856 Paris Antlaşması'yla 1871 Londra Antlaşması'nı imzalayan devletler vekil gönderdiler Berlin Kongresi'ne Osmanlı Devleti kadar Müşir Mehmed Ali Paşa, Almanya büyükelçisi Sadullah Bey, Nafia Nazırı Aleksandr Karatodori Paşa; Almanya'dan Prens Bismarck, AvusturyaMacaristan'dan Kont Andrassy, Kont Karolyi, Baron Haymerle; İngiltere'den Lord Beaconsfield, Lord Salisbury, Lord Odo Russell; İtalya'dan Kont Corti, Conte de Launay; Fransa'dan W H Waddington, Comte de Saint Vallier, F Desprez; Rusya'dan Prens Gorçakov Kont Şuvalov, Baron d'Ubril vekil olarak gönderildiler

Berlin Kongresi'ne katılan devletlerin ortak istekleri şiddetle çarpışmıştır Avusturya Macaristan Devleti BosnaHersek'i işgal etmek, Sırbistan ve Karadağ üstünde Rusya'nın Bulgaristan üzerinde kurduğu himayeye benzer bir himaye hazırlamak, Selanik'e ve Akdeniz adalarına giden yolların durumunu gözetmek, yani Balkanlar'da Rusya'nın nüfuz ve mevkiine eşit bir yer tutmak ve burada dengeyi sağlamak istiyordu Avusturya'nın bu eyaletleri işgal etmek teklifinin İngiltere temsilcileri göre kabul edilmesi ve özendirme görmesi, Osmanlı temsilcilerini elim bir şaşma içinde bıraktı ve buna kuvvetle itiraz ettiler Osmanlı Devleti ile tedafüi bir mukavele imzalamış yer alan İngiltere'nin kongrede Rusya'ya karşısında sert davranması bekleniyordu

Başkan Bismarck, kongrenin Osmanlı Devleti'nin hususi menfaatlerini değil, Avrupa'nın menfaatini karşılamak üzere kurulduğunu ve Rumeli, devlete iade edildiğinden Osmanlıların şikâyete hakları olmadığını soğuk bir lisanla söylemiştir

Rusya 1871 Alman Fransız savaşında Avusturya'yı oyalamış olduğunu ileri sürerek bu sefer de Almanya'nın Avusturya'yı oyalamasını istemiş, ama Bismarck, Almanya'nın Fransa'yı kaçamak bakmak, durumunda olduğunu ve Fransa sınırlarından güç çekmesine imkan olmadığım bildirerek bunu kabul etmemiştir Rusya da bundan sonradan Ayastefanos Antlaşması'nın Berlin Kongresi'nde her yerde görüşülmesine ve değiştirilmesine razı olmuştur Bismarck, Avusturya'nın Balkanlar'da Rusya'nınki dek nüfuz ve zorlama sahibi olmasını Almanya menfaatine yerinde buluyordu

Berlin Kongresi'nde Rus temsilcileri Ayastefanos Antlaşması'nın hükümlerinin korunması için çok çalışmışlarsa da başarılı olamamışlardır Berlin Antlaşması, Ayastefanos Antlaşması hükümlerinde birçok şansın dönmesi yapmış ve Şark meselesini Rusya'nın yalnız kendi tümdengelim halletmesine meydan bırakmamıştır

Antlaşma, Osmanlı Devleti için kar sağlamadığı gibi, Osmanlı Devleti 'nin terketmek mecburiyetinde kaldığı arazi, büyük devletler aralarında bir uyuşmazlık konusu olmuştur Avusturya'nın Bosna Hersek'te asayişi sağlamak için buraları sonu belirli olmayan müddetle işgal etmesine ve münasip gördüğü takdirde YeniPazar Sancağı'nda muhafız askerler bulundurmasına karar verilince, İngiltere, Osmanlı Devleti ile yaptığı antlaşmayı ileri sürerek, Osmanlı Devleti'nin Asya'daki topraklarının denetlenmesinin kendisine ait olduğunu ve buralarda ıslahat yapacağını vaat ettiğini ileri sürmüştür Bu suretle İngiltere buralarda Rusya'yı denetim edecek duruma giriyor ve Osmanlı Devleti 'ni resmi olarak himaye ederek Hindistan'daki fazla kalabalık Müslüman tebaası üstünde de bir nüfuz sağlamış oluyordu

İtalya ile Fransa da bu fırsattan yararlanmak istemişlerdir İtalya, Arnavutluk ve Trablus üzerinde manâsız iddialarda bulunmuş, Fransa da ileride Tunus Eyaleti'ni işgal etmek için müsaade sağlamıştır

Berlin Kongresi'nde yalnız Almanya, Osmanlı Devleti'nden bir şey istememiştir Bismarck'ın politikası Almanya'nın Osmanlı Devleti'nde büyük bir nüfuz kazanmasını sağlamış ve bu etki zamanla artmıştır Kongrede büyük devletler bu şekilde çalışırlarken Balkan devletleri de işe karışmışlar ve Yunanistan bir müracaat yaparak Rum milleti adına Girit'in, Epir ve Tesalya'nın ve Makedonya'nın bir kısmının kendisine verilmesini istemiştir Balkanlar'daki Slavların hamisi rolünü oynayan Rusya, Yunanistan'ın bu teklifinin kabul edilmesine engel olmuştur Fransa'nın müdahalesiyle Yunanistan'ın teklifi incelenmiş ve Kalamas ve Salambirya ile belirtilen bir hat boyunca sınırlarda düzeltme yapılmasını sağlamak üzere müzakere yapmak hakkı Yunanistan'a verilmiştir Osmanlı ve Yunanistan devletleri bu konuda anlaşamadıkları takdirde büyük devletlerin aracılık edecekleri taahhüt edilmiş ve Girit, Osmanlı Devleti 'ne bırakılarak adada 1868 Fermanı'nın dilekçe edilmesine karar verilmiştir

Kongrede en çetin mesele Bulgaristan meselesi olmuştur Bu konuşmalarda Rusya temsilcileri ile Avusturya Macaristan ve İngiltere temsilcileri arasında fazla çetin münakaşalar geçmiştir Bir ay süren çetin görüşme ve münakaşalardan daha sonra Berlin Antlaşması'nın esasları 64 madde halinde saptama edilmiştir Bu maddelerin en önemlileri şunlardır:

1Ayastefanos Antlaşması ile yaratılan Büyük Bulgaristan üçe bölünüyordu:

a)Balkanların kuzeyinde bir Bulgaristan Prensliği kuruluyordu Bu prensliğin, iç işlerine egemen bir Hıristiyan hükümeti ile milli askeri olacak ve Osmanlı Devleti 'ne vergi verecekti Prens, Ayastefanos Antlaşması'nda kararlaştırıldığı gibi seçilecek ve önce Tırnova'da Bulgar müteberan meclisi toplanacak ve Bulgaristan'ın esas tüzüğünü yapacaktır Bulgaristan'da anayasa yapılıncaya kadar, Bulgaristan Prensliği bir Rus komiseri göre yöneticilik edilecek, bu idare dokuz aydan artı sürmeyecek ve bu komisere Osmanlı komiseri ile Berlin Antlaşması'nı imzalamış olan devletlerin konsolosları destek edeceklerdir Osmanlı Rus komiserleri arasında anlaşmazlık çıkarsa, Berlin Antlaşması'nı imzalayan devletlerin İstanbul elçileri aracılık edeceklerdir

Berlin Antlaşması'ndan önce Osmanlı Devleti'nin öteki devletlerle yapmış olduğu ticaret ve seyrüsefer antlaşmaları aynen Bulgaristan'da da yürürlükte kalacak ve bunlar tek taraflı olarak bozulmayacaktır Bulgaristan Osmanlı Devleti'nin genel borçlarından ayrılacak bir miktarı ödeyecek ve bu prensliğin Osmanlı Devleti 'ne ödeyeceği vergiyi yeni teşkilatın kullanım edildiği yıl sonunda, Berlin Antlaşması'nı imzalayan devletler ittifakla belirteceklerdir

Osmanlı askeri Bulgaristan'dan çekilecek, kaleler, masrafı Bulgaristan kadar ödenerek yıkılacak ve bir daha yapılmayacaktır Osmanlı Devleti , mütareke uyarınca boşalttığı Varna ve Şumnu kalelerindeki savaş malzemesini alıp dilediği gibi kullanacaktır

b)Ayastefanos Antlaşması ile sabit olan Büyük Bulgaristan'ın Balkanlar'ın güneyinde kalan topraklarından merkezi Filibe edinmek üzere Doğu Rumeli Vilayetiadıyla Osmanlı Devleti 'nin idaresinde ayrıcalıklı bir muhtar eyalet kuruluyordu Bu imtiyazlı eyaletin, devletlerin reyi alınarak beş yıl müddetle Babıâli göre ödev edilen bir Hıristiyan valisi olacak ve düzenliği yerli jandarma ve gerekirse yerli milis kuvvetlerle sağlanacaktır Milis kuvvetlerin subayları Osmanlı Devleti göre görev edilecektir Bu imtiyazlı eyalet bir tehlikeye uğrarsa Osmanlı ordusundan destek isteyecektir

Bulgaristan Prensliği'nde ve Doğu Rumeli imtiyazlı vilayetinde barışma antlaşmasından dokuz ay sonraya kadar kalacak olan Rus askerinin sayısı 50000'i geçmeyecektir

c) Ayastefanos Antlaşması ile kurulmuş olan Büyük Bulgaristan'a bırakılan Makedonya, ıslahat tamamlanmak kaydı ve şartı ile Osmanlı Devleti 'ne bırakılmıştır Ayastefanos Antlaşması ile 163000 km2'lik bir prenslik oluyor ve nüfusu dört milyondan bir buçuk milyona indiriliyordu Rusya'nın bu suretle Adalar Denizi ile irtibatı kesiliyor ve Osmanlı Devleti 'nin Balkanlar'daki arazisi bölünmekten kurtuluyordu

2Sırbistan ve Karadağ prensliklerinin bağımsızlıklarını, Osmanlı Devleti ve antlaşmayı imzalayan devletler kabul edeceklerdir

Sırbistan'a Niş ve Prut verilecektir Buraların halkı Sırbistan dışarıya oturmak isterlerse bu vilayetlerdeki mallarını diledikleri gibi kiraya saptamak ya da işletmek haklarına sahip olacaklardır Osmanlı Devleti ile Sırbistan arasında bir mukavele yapılıncaya dek Osmanlı Devleti arazisinde seyahat edecek Sırbistan ve Karadağ tebaası, milletlerarası haklardan faydalanacaktır

Dulçino ile Antivaril Limanı Karadağ'a veriliyor ve Karadağ'dan Ispiça alınarak Avusturya'ya katılıyordu Buraların halkı hakkında Sırbistan ve Bulgaristan'a her tarafta verilen arazideki halka bilinen haklar aynen kabul edilecektir Karadağ'ın harp gemisi ve harb bayrağı olmayacaktır Karadağ müstakil olmakla beraber 15000 km2 yüzölçümündeki arazisinin 7000 km2 kuzeyini kaybediyordu

Sırbistan ve Karadağ'a bırakılan yeni arazi dolayısıyla bu iki devlet Osmanlı umumi borçlarından birer hisse alacaklardır

3Romanya'nın bağımsızlığı, antlaşmayı imzalayan devletler göre kabul edilmiştir 1856 Paris Antlaşması ile Romanya'ya bırakılmış olan Besarabya'nın büyük bir kısmı Rusya'ya verilmiştir Tuna deltasındaki adalarla Tolçi Sancağı ve Dobruca Romanya'ya bırakılıyordu Osmanlı Devleti ile Romanya aralarında bir mukavele yapılıncaya kadar, iki devletin tebaaları birbirlerinin arazisinde Avrupa devletlerinin tebaasına gösterilen haklardan faydalanacaktır Tuna'da ticaret gemilerinin serbestçe dolaşmalarını karşılamak için Demirkapılardan Tuna deltasına değin dere boyundaki kaleler bir daha yapılmamak üzere yıktırılacaktır Demirkapılardan Tuna deltasına değin nehirde hiçbir milletin harb gemisi bulunmayacaktır Yalnız karakol gemileri delta ile Kalas aralarında işleyebilecektir

4BosnaHersek'i belirsiz bir vakit için askeri işgal altında bulunduracak olan Avusturya Macaristan Devleti ile Osmanlı Devleti aralarında Avusturya'nın gerekirse YeniPazar sancağında asker bulundurması hususu ve sair meseleleri halletmek için antlaşmalar yapılacaktır

5Osmanlı Devleti Rusya'ya Asya'da Kars, Ardahan ve Batum topraklarını bırakıyordu Ayastefanos Antlaşması ile Rusya'ya bırakılmış olan Eleşgird vadisi ve Doğu Bayezid, Osmanlı Devleti'nde kalıyordu Rusya Batum limanını tahkim etmeyeceğini ve bağımsızlık liman haline koyacağını vaad ve kabul ediyordu

6Kutur kasabası ve dolayları da İran'a bırakılıyordu

7Osmanlı Devleti , tüm tebaasına din ve mezhep serbestliği ve bu hususta eşit muamele yapmayı kabul ediyordu Mahkemelerde din ve mezhep farkına bakılmaksızın tüm Osmanlı tebaasının şahitlikleri kabul edilecekti Osmanlı ülkesinde yolculuk edecekler ve rahipler, hangi milletten ve dinden olurlarsa olsunlar, aynı muameleyi göreceklerdi

8Osmanlı Devleti 'nin Rusya'ya 802500000 frank savaş tazminatı vermesi ve bu tazminatı yıllık 350000 liralık taksitler halinde ödemesi kabul edildi Bu borç verilmediği takdirde Rusya'nın buna karşılık arazi istemesi ve Osmanlı hükumetinin bu borcu öteki borçlarını ödedikten daha sonra vermesi kararlaştırıldı

9Osmanlı Devleti Makedonya'da olduğu gibi Ermenilerin oturmakta olduğu vilayetlerde de ıslahat yapmayı vaat ve kabul ediyordu

10Rusya'nın Osmanlı Devleti arazisinde oturan Hıristiyanların hamisi rolünü kendi inhisarına edinmek isteyen politikası, Berlin Antlaşması'nda reddedilmiş ve diğer büyük devletlerle aynı hak ve sınır içinde bu hak tanınmıştır Aynaroz rahiplerinin imtiyazları olduğu gibi bırakılmış ve kutsal görevlerdeki statüko ve Fransa'nın hakları da bozulmamıştır

11Karadeniz ve Çanakkale boğazlarının 1856 Paris ve 1871 Lozan antlaşmaları ile kurulan serbestliği doğrulama olunmuştur

Berlin Antlaşması'nın sonuçları: Berlin Antlaşması genel barışı sağlayamamış, aksine büyük devletler ile minik devletlerin aralarını açmıştır Büyük devletler bu antlaşmanın Osmanlı Devleti 'nin durumunu sağlama bağladığını savundukları halde Osmanlı Devleti sonuçtan memnun olmamıştır Çünkü tüm devletler bu mukavele ile Osmanlı Devleti zararına arazi ve üstünlük sağlamışlardır

Berlin Antlaşmasından sonra, bu antlaşmanın bazı maddeleri bozulmuş, bazıları da uygulanamamış, fakat otuz sene müddetle Avrupa'da savaş olmamıştır Büyük devletler birbirlerine bakarak tamamen silahlanmışlardır Berlin Antlaşması'ndan daha sonra Osmanlı Devleti bakımından en manâlı olaylar Tunus ve Mısır meseleleri ile Düyûnı Umumiye idaresinin kurulmasıdır *