Besin alerjisi ve alerjiye neden olan besinler

Besin alerjisi: Immun sistem sıradan kaidelerde zararsız olan bir maddeyi, yani besin hususunu, yanlışlıkla zararlı bir husus olarak algıladığı devir besin alerjisi ortaya çıkar. Vücut buna cevap olarak savunma sistemini harekete geçirerek o besin hususuna has IgE (immunoglobulin E) antikorlarını üretmeye başlar. Kişi birebir besin hususunu daha sonraları yediğinde, immun sistem büyük ölçülerde kimyasal unsurlar ve histamin salgılar. Bu kimyasal hususlar, teneffüs sistemi, sindirim sistemi, cilt ve kalp-dolaşım sistemlerini etkileyebilecek bir seri alerjik reaksiyonu tetikler.

Besin alerjileri bebeklik çocukluk periyodundan ve velev ana karnından başlayarak görüle bilmektedir.

Ailesinde en azından bir ebeveyni yahut bir kardeşinde alerji hikayesi (alerjik rinit, astım, besin alerjisi yahut egzema) olan bebeklerin hayatlarının birinci 5-7 yılı içinde besin alerjisi ortaya çıkma riski %20 kadar yüksek olabilir.

Ailesinde alerji hikayesi olan kimi bebeklerde ana sütündeki ufak ölçülerdeki alerjenlerin alınması yolu ile besin alerjisi gelişebilir. Alerji riski olan bebekler formül mamalardaki inek sütü ve soya proteinlerine karsı alerjik hale gelebilirler.

Tüm evlatların yaklaşık %6'sında 2 yaşına kadar besin alerjisi çıkma mümkünlüğü olduğu varsayım edilmektedir. Bununla birlikte, ailelerinde alerji hikayesi bulunan bebeklerin sıradandan 2-4 kat daha çokça alerji riski vardır. Süt çocukluğu besin alerjisinin ortaya çıkması açısından çok hassas bir devir olduğundan, alerjiyi önlemek için gerekenlerin yapılmasına doğumdan çabucak sonra başlanmalıdır.

Besin alerjisi, alerji hikayesi olmayan ailelerde daha az görülür.

Yapılan araştırmalarda, toplulukta kişilerin en az %15-20'sinin alınan bir besinin kendisini rahatsız ettiğine inandığını göstermektedir.

Besin alerjilerinin sıklığı umumide çocuklarda %2-8 arasında iken yetişkinlerde
%1 civarında, tüm nüfusta ise %2 nispetinde görülmektedir.

Besinler çoğunlukla birden ziyade unsurun karışımı formunda olduklarından besindeki hangi unsurun alerjiye yol açtığını anlamak kolay değildir.

Besin alerjilerinde en sık rastlanılan belirtiler:

Kusma

Bulantı

Kramp şeklinde karın ağrıları

Ürtiker

Egzama

Baş ağrıları

İshal

Astım

Öksürük, hırıltılı teneffüs

Tekrarlayan orta kulak dertleri

Nezle (burun kaşıntısı, aksırık, geniz akıntısı)

Besin alerjisi olan birçok insan için bu reaksiyonlar tehlikeli olmaktan çok rahatsızlık vericidir. Lakin nadir de olsa birtakım durumlarda anaflaktik (Duyarlı bir kişi, alerjen ile karşılaştığında vücudunda kızarıklık, şişlik, kaşıntı, nefes almada zorluk ve tansiyon düşüklüğü ortaya çıkar buna anaflaksi denir ) reaksiyonlar oluşabilir.
Kişiler hayatlar boyunca farklı besin ile karşılaşmaktadırlar. Bu besinlerin içerisinde
besin öğesi (protein, yağ, karbonhidrat, su ve vitamin ve minerallerdir )dediğimiz daha küçük yapı taşları mevcuttur.

Hazır besinlerde ise tüm bu besin öğelerine ek olarak azık ek unsurları eklenmektedir.
Süt ve yumurta meyve sebzelere nazaran daha sık alerjik reaksiyona neden olur.
Besinlerden kimileri daha önemli reaksiyonlara neden olurlar(yer fıstığı ve
ağaç fıstıkları). Kimi besinler münhasıran erken çocukluk devrinde
alerjik reaksiyonlara neden olurken (12-24 ay inek sütü alerjisi), kimileri ise hayat uzunluğu devam eder.

Kimi besinlerin Kendileri alerjik reaksiyona neden olmanın yanında benzeri cinste besinlerle çapraz reaksiyonlara girerler. Örneğin ağaç fıstıklarından(badem, ceviz vb) birine alerjisi olan birinin tüm sair ağaç fıstıklarına da reaksiyon vermesi kelam konusu olabilir.

Süt çocukluğunda besin alerjisinin en sık nedenleri süt, yumurta ve soyadır. Son vakitlerde konum fıstığı eserlerinin çok erken yaşlarda evlatlara verilmesi sonucu konum fıstığı alerjisi artmaktadır. Bebek büyüdükçe ve masadaki yemekleri yemeye başlayınca öteki besin alerjileri de ortaya çıkabilir.

Bütün yeni doğan bebeklerin 6 ay boyunca yalnızca ana sütü ile beslenmesi gerekmektedir. Ana sütü en ülkü besin olduğundan büyümekte olan bebeğin ömrünün birinci 6 ayı boyunca sair besinlere gereksinimi yoktur. Formül mama ile beslenen bebeklerle yalnızca ana sütü yerler karsılaştırdıklarında yalnızca ana sütü ile beslenen bebeklerde hayatın birinci yıllarında daha az sıklıkla egzama ve tekrarlayan alt teneffüs yolu meseleleri görülmüştür.

Konum fıstığı proteini ana sütüne geçtiği için bebeği hassaslaştırarak ileride besin alerjisi riskini arttırabilir. Bu nedenle emziren analar ceviz, fıstık üzere kuru yemişleri diyetlerinden çıkarmalıdırlar. Besin alerjisi görülme riski yüksek bebeklere, ek olarak biberon verilmesi gerektiği durumlarda hipo alerjik mamalar kullanılabilir. Böylelikle bu öbekteki bebeklerde inek sütü alerjisi ve alerjik egzama üzere durumlar inek sütü ve soya bazlı formül mama ile beslenen bebeklere nazaran daha az sıklıkla görülebilmektedir. Besin alerjisi olan yahut besin alerjisi riski yüksek olan bebeklere katı besinlere geç başlanmalıdır.

Kişilerde sıklıkla alerjiye neden olan besinler :

İnek sütü: İnek sütüne karşı alerji evlatların % 3 alerji görülmektedir. İnek sütünün içerdiği proteinden münhasıran alfa laktoglobulin, kazein, sığır gamma globülin, sığır albümin, ve beta laktoglobulindir alerjik niteliktedir. Diyetinden İnek sütü çıkarıldığı da Tereyağı, tereyağı aromalı öbür yağlar, margarin , Peynir çeşitleri, yoğurt, krema, muhallebi ve gibisi besinler tüketilmemelidir.

Yumurta: Sıklıkla tüketildiği hem de birçok yiyeceğin içinde bulunduğu için yaygın bir besin alerjenidir. Yumurta beyazına karşı alerji sarısına orantıyla daha çokça görülmektedir.
Yumurta alerjisi mahsusen bebeklikte ve erken çocukluk periyodunda yaygın olarak görülmektedir. Yıllar geçtikçe tesiri azalmakta ve yetişkinlik periyodunda ise külliyen
kaybolmaktadır. Yumurta alerjisinde egzama yahut kaşıntı deri ve göz lezyonları görülme sıklığı öbür besin alerjenlerine kıyasla daha ziyadedir.

Yumurta alerjisi, yumurtanın kendisinin yahut yumurta içeren yiyeceklerin alınmasından sonra, dakikalar yahut saatler içinde ortaya çıkan, yaygın kızarıklık, hırıltılı teneffüs,
kusma ve ishal ile kendini anlaşılan eder.

Yumurta akının bir yaşından evvel verilmemesi, başlandığında ise yavaş yavaş arttırılması gereklidir. Alerji belirtileri ortaya çıktığında yumurtaya en az altı ay ara verilmelidir

Yumurta alerjisi olan bireyler yumurtayı ve yumurtalı besinleri diyetinden diyetlerinden çıkarmalıdır.

Balık ve kabuklu deniz eserleri: Güçlü alerjenlerdir. Çocuklarda birden fazla vakit astım yahut egzamaya neden olmalarına karşın aslında kaşıntı, deri ve beğenilen lezyonlar
(ürtiker) ve sindirim sistemindeki alerjiden sorumludurlar. Alerjik reaksiyonlar balığın ağza alınmasından birkaç dakika sonra görülebilir. Pişmiş ya da çiğ balığın kokusunu duyma, velev bazen balığa yalnızca dokunma ile birlikte bile de şiddetli hassas bireylerde semptomlar gözlenebilir. Alerjiye sebebiyet veren balık ve deniz eseri yendikten sonra
deride kızarma, kaşıntı göz ve deride lezyonlar, sindirim siteminde; karın ağrısı, kusma, bulantı, ishal ve karında kramplar, teneffüs sisteminde; astım ve alerjik burun nezlesi, ve umumi bir reaksiyon olarak anaflaksi gözlenebilir.

Alerjik reaksiyonlara neden olan balık ve deniz eserlerinden kimileri şunlardır: uskumru, ton balığı, ıstakoz, morina balığı, sardalye, , kerevit, karides, yengeç, salyangoz, midye, istiridye, kalamar

Kabuklu ve yağlı kuruyemişler(fındık, fıstık gibi) :Sık görülen klinik belirtiler astım, dudaklarda ve yanak mukozasında kabarma, yutakta görülen ödem, ürtiker ve bazen de
egzamadır. Bu kümedeki alerjik besinler yerfıstığı, badem, hindistancevizi, kestane, ceviz, şamfıstığı, fındıktır. Umumide tesirlerini yendikleri vakit göstermelerine karşın; badem, kestane, fındık ve yerfıstığı yağları soluma yoluyla alerjik reaksiyon oluşturabilirler. Nokta fıstığı alerjisi hayatın erken periyotlarında kendini gösterir ve birçok bireyde hayat uzunluğu sürer

Tahıllar: Bu öbekteki sair besinlere kıyasla buğday ve mısır daha sıklıkla görülen alerjen tipleridir. Mısır buğdaya kıyasla daha az alerjenik özelliğe sahiptir ve bu nedenle buğdaya nazaran daha ziyade tercih edilir. Buğday ise her diyette kıymetli bir alana sahip olduğundan ötürü, diyetten çıkarılması hayli zordur.

Buğday alerjisi olanlar Kepek, bulgur, Kuskus, krakerler, Nişasta, durum buğdayı ve durum unu, glüten, makarna, erişte diyetinde bulundurmaması gerekir.

Etler: Tavuk ve sığır etine karşı besin alerjisi de umumide bebeklik çağında görülür. Kuzu eti daha az alerjendir. Yakın antijenik bağlardan ötürü küme reaksiyonları görülebilir. Süte hassas hastalar, sığır etine alerjik reaksiyon gösterebildikleri üzere; tekrar tıpkı halde yumurta alerjisi olan bireyler de tavuk etine karşı hassaslık gözlemlenebilir.

Meyveler, sebzeler: Sıklıkla alerjik reaksiyonlara neden olurlar. Rastgele bir meyve alerjik reaksiyona neden olabileceği için, tayin edilmesi zordur. Münhasıran çocuklarda elma, armut, çilek, kavun, karpuz, kiraz, vişne, kayısı, şeftali alerjiye neden olurlar. Portakal sık tüketimi nedeniyle çocukluk periyodunda semptomlara neden olabilir. Belirtiler pişmiş, konserve ya da reçelinden fazla çiğ meyvelerin yenmesiyle ortaya çıkar. Çiğ meyvenin daha sık tüketildiği yaz aylarında ürtikerin görülme sıklığının arttığını görülmüştür.

Meyvelerde olduğu üzere sebzelerde de küme reaksiyonları gözlemlenebilir. Kabak ve domates üzere sebzeler çeşitli klinik belirtilere neden olabilirler. Çiğ sebzelere karşı alerji belirtileri gözlemlenirken, pişmiş hallerine karşı rastgele bir reaksiyon oluşmayabilir.
Patates yahut havuç üzere sebzelerin kabuğuna karşı bir hassaslık mevcutken, yenebilir kısımlarına karşı bir belirti gözlemlenemeyebilir.

Kuru baklagiller: Münhasıran bezelye, fasulye yahut yerfıstığı önemli alerjik reaksiyonlara neden olabilir. Baklagillerden olan soya fasulyesi münhasıran çocuklarda alerjik reaksiyonlara yol açabilir. Protein içeriği nedeniyle birçok ticari besinde kullanılmaktadır.

Baklagiller arasında çapraz hassaslık laf konusu olabilir fakat bireylerin birden çokça baklagille hassas olması nadir görülür.

Baharatlar ve çeşni vericiler: Dereotu, anason, kimyon, zencefil, kereviz tohumu, tarçın, karanfil, kişniş, hindistancevizi, hardal, karabiber, kırmızıbiber, nane, haşhaş tohumu, adaçayı, kekik ve vanilya bu tip besin alerjilerine neden olan yiyeceklerdir.

Bununla birlikte baharat alerjileri çocuklarda sıklıkla görülmez, zira evlatlar yetişkinlere nazaran daha az baharatlı besin tüketirler.

Hardal: Kuvvetli bir alerjendir, bilhassa çocuklarda astım yahut ürtikere neden olurlar.
Karabiber ve Sair baharatlardan, vanilya ve nane nadir olarak teneffüs sisteminde klinik belirtiler oluştururlar. Bilhassa çeşitli yiyeceklerde kullanılan tarçın, nane ve hindistancevizi yağları deride ve vücudun başka yerlerinde süreksiz şişliklere neden olurlar.

Çikolata: Münhasıran çocuklarda sık tüketiminden ötürü alerjik burun akıntısı, migren,
deride kızarma kaşıntı ve sindirim sistemi bozuklukları görülebilir. Semptomlar kaynağı
tıpkı olan çikolata ya da kakaonun tüketilmesiyle ortaya çıkabilir.

Bal :Bal nadiren alerjiye neden olur,

Bununla birlikte rastgele bir besin hususu alerjiye yol açabilir.

Besin alerjilerinin tanısı :

Tam bir tanı için yapılan testler arasında besin kaydı tutmak çok değerlidir. Bir yiyecek günlüğü tutmak ve aldığınız tüm yiyecekleri ve ilaçları yazmanız gerekir. Tek başına günlük ya da kayıt tutma yiyecek ve belirti arasındaki sebep- sonuç bağlantısını açıklamaz. Tanı için deri testleri ve kanda kuşkulu besinlere karşı antikor bakılması çok yardımcı olur
Birtakım durumlarda besinin diyetten külliyen çıkarılması(eliminasyon diyeti) gerekebilir.


Besin alerjisinde tedavi

Diyet tedavisi; Eliminasyon diyetleri, empirik diyet, birkaç besin diyeti, elemental diyet. hiposensitizasyon, semptomatik tedavi.

Kolay eliminasyon diyetleri :(elimination diets) : Besin alerjilerinin tanısına imkan sağlayan diyetlerdir. Tanı için objektif testler olmadığı durumlarda klinik hikayeye dayanarak alerji yaptığı düşünülen besin yahut besinlerin yasaklanması yoluna gidilir. Bir yahut birkaç besinin (süt, yumurta gibi) yasaklandığı kolay eliminasyon diyeti, hipoallerjenik diyet üzere çeşitli tipleri vardır. Tanı sonrası tedavide de eliminasyon diyeti kullanılır

Örneğin inek sütü alerjisi olan evlada süt ve süt türevleri içeren tüm besinler diyetten çıkartılır.

Çoklu eliminasyon diyetleri :

Şayet yalın eliminasyon diyetinde alerjiye neden olan besin anlaşılmıyorsa daha karmaşık bir eliminasyon diyeti uygulanır. Çoklu eliminasyon diyetleri iki aşamada incelenir.

-Başlangıçta besin alerjisini oluşturabilecek büyük bir küme diyetten çıkartılır ve görünür bir müddet sonra bu besinler diyete tek tek eklenir.

-Çok sayıda besin diyetten yavaş yavaş çıkartılır.

Elemental diyetler :(Elemental diets) : Besin ögelerinin olağan formlarının karışımından oluşan, sindirim ve emilimi kolay posasız ticari diyetlerdir. 1950 li yıllarda geliştirilmiş, 1975 te enteral beslenme için en düzgün diyet çeşidi olarak değerlendirilmiştir. Lakin bu diyetlerin bileşimindeki besin ögeleri gerçek manada elemental (en basit) formda bulunmayabilir.

Besin alerjileri için tahlil yolları :

-Kendinizce tanı koymayın bu sizin yahut evladınızın büyüme ve gelişimi için çok değerli bir besinden mahrum kalmasına neden olabilir.
-Besin alerjisinin tanısında ve tedavisinde mütehassıslardan yardım alın.
-Diyetisyen yardımı ile hangi besin konumuna neyi seçebileceğinizi ya da istikrarlı bir beslenme için neler yapabileceğinizi öğrenin.
-Diyetle besin alerjilerinin denetiminde ehil ve istikrarlı beslenmeye dikkat edilmelidir, diyette alerjiye neden olabilecek besinlerin mümkün olduğunca kullanılmaması ve bu besinlerin tarafına geçebilecek besinlerin aileye ve evlada öğretilmesi gerekmektedir.
-Etiket haberi okuma alışkanlığı kazanın (içindeki hususlar, üretim ve son kullanma tarihi).
-Yemek imalatında değişik yollar, değişik lezzetler deneyin.