Besinler Ve Hucrede Madde Gecişi

Besinler Ve Hucrede Madde Gecişi
Besinler Ve Hucrede Madde

BESİNLER ve HUCREDE MADDE GECİŞİ

BESİN MADDELERİ
Canlılar tarafından tuketilen besin maddeleri değişik şekillerde gruplandırılabilir

A GOREVİNE GORE BESİNLER
1 Enerji Verici Besinler
Bunlar, karbonhidratlar, yağlar ve proteinlerdir
Aclık anında tuketim sırasına gore;
Karbonhidratlar, Yağlar,Proteinler olarak sıralanır
Solunum kolaylığı sırasına gore;
Karbonhidratlar,Proteinler ,Yağlar olarak sıralanır
Sağladıkları enerji miktarına gore;
Yağlar, Proteinler ,Karbonhidratlar olarak sıralanır

2 Yapıcı ve Onarıcı Besinler
Canlının yıpranan kısımlarının tamirinde ve yeni hucre yapımında kullanılırlar Bunlar; proteinler, yağlar, karbonhidratlar, madensel maddeler ve su ’dur

3 Duzenleyici Besinler
Duzenleyici besin maddeleri, hucredeki metabolik olayların duzenlenmesinde rol oynar Bunlar, proteinler, madensel maddeler, vitaminler ve sudur

B YAPILARINA GORE BESİNLER
Organik besin maddeleri; proteinler, yağlar, karbonhidratlar ve vitaminlerdir
İnorganik besin maddeleri; su ve madensel maddelerdir

1 Karbonhidratlar
Karbonhidratlar, adından da anlaşılacağı gibi karbon (C), hidrojen (H) ve oksijen (O) atomlarından meydana gelmiştir Karbonhidratlar butun canlı hucrelerde bulunur ve en onemli enerji kaynağıdır Genel formulleri (CnH2nOn) dir Karbonhidratlar yapısındaki şeker sayısına gore değişik gruplara ayrılabilirler
a Monosakkaritler: Sindirime uğramadan direkt olarak kana gecerler Altı karbonlulara (heksozlar) glikoz (uzum şekeri), fruktoz (meyva şekeri) ve galaktoz (sut şekeri), beş karbonlulara (pentozlar) ise riboz ve deoksiriboz ornek verilebilir



Tablo : Disakkaritlerin Sentezi ve Ozellikleri

b Disakkaritler: İki monosakkaritin birbirleriyle glikozit bağı kurarak meydana getirdiği karbonhidratlardır Bu birleşme sırasında su acığa cıktığı icin olaya dehidrasyon sentezi de denir Disakkaritler ancak sindirilerek hucre zarından difuzyonla gecebilir
c Polisakkaritler: Cok sayıda glikozun dehidrasyon sentezi sonucu, glikozit bağları kurarak birleşmesiyle oluşur
Bir polisakkaritin yapısında kac tane monosakkarit kullanılmışsa, reaksiyon sonucu bunun bir eksiği kadar su acığa cıkar Yani n – 1 molekul su acığa cıkar Burada n, glikoz sayısıdır Polisakkaritler hidroliz edildiklerinde monosakkaritlere indirgenirler Polisakkaritleri dort grupta toplayabiliriz

Depo Polisakkaritler
Nişasta : Bitkilerde karbonhidratların depo şeklidir Suda cozunmez
Glikojen : İnsanlarda ve hayvanlarda karbonhidratların depo şeklidir Suda kısmen cozunur
Yapısal Polisakkaritler
Seluloz : Bitki hucrelerinde hucre ceperinin yapısına katılır Suda cozunmez
Kitin : Eklem bacaklılar grubundaki hayvanların dış iskeletine ve bircok mantarın ceper yapısına katılır

Her dort polisakkarit de glikozun polimeri olduğu halde fiziksel ve kimyasal ozellikleri farklıdır Cunku, glikozların bağlanma bicimleri farklıdır

2 Proteinler
Yapısında karbon (C), hidrojen (H), oksijen (O), azot (N) ve bazılarında bunlara ek olarak kukurt (S) ve fosfor (P) da bulunabilir
Protein molekullerinin yapısında en fazla 20 ceşit amino asit bulunabilir

Her bir amino asitte amino grubuyla (NH2) karboksil (COOH) grubu aynıdır Amino asitlerde radikal grup (R) farklıdır Proteinler sentezlenirken amino asitler birbirlerine peptid bağlarıyla bağlanırlar


Her peptid bağına karşılık bir molekul su acığa cıkar n tane amino asit kullanılırsa n–1 su molekulu acığa cıkar
Peptid bağı sayısı su sayısı


3 Yağlar (Lipidler)
Yağlardan fosfolipidler, hucre zarının yapısına katılır Steroidler zarların yapısına katıldığı gibi metabolizmayı duzenlemede de gorev yaparlar Steroidler bazı vitamin ve hormonların sentezinde kullanılır
Hayvansal yağlar genellikle doymuş olup, katıdır Bitkisel yağlar ise genellikle sıvı olup, doymamıştır Bitkisel yağlar yuksek ısı ve basınc altında hidrojenle doyurulursa katılaşırlar ve margarinler oluşur

Gliserol, uc molekul yağ asitiyle birleşerek notral yağları meydana getirir

4 Vitaminler
Vitaminler sindirilmezler ve doğrudan kana emilirler Organik yapılı olmalarına karşın, canlılarda enerji verici olarak kullanılmazlar Genel ozellikleri bakımından vitaminler iki grup altında toplanabilir
Yağda Eriyen Vitaminler : A, D, E ve K vitaminleridir Bu grup vitaminlerin fazlası ozellikle karaciğerde depo edilir
Suda Eriyen Vitaminler : B ve C vitaminleridir Bu grup vitaminlerin fazlası depo edilmez, dışarıya atılır

5 Madensel Tuzlar (Mineraller)
Organizmada az da olsa 15 kadar mineral maddeye mutlaka ihtiyac duyulur Mineral maddelerin vucut icindeki gorevlerini uc ana başlık altında toplayabiliriz

Vucut icindeki bircok enzimin ve hemoglobin gibi molekullerin yapısına katılırlar Bunlar, demir (Fe) ve fosfor (P) gibi elementlerdir
Kemiklerin ve dişlerin normal olarak gelişmesini sağlarlar Bunlar icin gerekli olan madensel maddeler, kalsiyum (Ca), fosfor (P) ve mağnezyum (Mg) dur
Vucut ve hucre sıvısının osmotik basıncını duzenlerler Bunlardan hucre ici sıvıda sodyum (Na), klor (Cl), hucre dışı sıvıda potasyum (K), mağnezyum (Mg) ve fosfor (P) bulunur

6 Su
Vucudumuzun en fazla ihtiyac duyduğu maddelerden biridir Kimyasal reaksiyonlar sulu bir ortamda gercekleşir Su iyi bir cozucu olduğu icin besinlerin sindiriminde, emilmesinde, taşınmasında ve artıkların atılmasında kullanılır Vucut ısısının fazlası yine su ile atılır


HUCREDE MADDE GECİŞİ
Hucre zarının en onemli ozelliği, canlı ve secici – gecirgen olmasıdır

1 Difuzyon (Yayılma)
Madde molekullerinin cok yoğun olduğu ortamdan az yoğun olduğu ortama doğru yayılmalarıdır Difuzyon sırasında enerji harcanmaz ve canlılık şart değildir Bazı durumlarda difuzyona uğrayacak madde bir taşıyıcı proteinle hucreye alınabilir Buna ise kolaylaştırılmış difuzyon denir


Şekil: Sıvıların Sıvıdaki Difuzyonu

2 Osmoz (Suyun Difuzyonu)
Suyun secici gecirgen bir zardan difuzyonuna denir Osmozda da enerji harcanmaz ve canlılık şart değildir Ancak secici gecirgen zar bulunmak zorundadır



Şekil: Sıvıların Sıvıdaki Difuzyonu

Diyaliz: Suda cozunmuş maddelerden bazılarının yarı gecirgen zardan difuzyonuna diyaliz denir

Osmotik Olaylar
a Hipertonik Ortam (Yoğun Ortam): Bir hucre kendisinden daha yoğun ortama koyulursa su kaybederek buzulur Bu olaya “plazmoliz denir
b Hipotonik Ortam (Az yoğun Ortam): Plazmoliz olmuş yada normal bir hucreyi kendisinden daha seyreltik bir cozeltiye koyarsak su alarak şişer Bu olaya “deplazmoliz denir
c İzotonik Ortam (Denge Ortamı): Hucre izotonik ortama koyulursa dengeli bir madde alışverişi olur


Şekil : Zardan Madde Geciş Yolları

Hucreler cok seyreltik ortamlara ya da saf suya konulursa aşırı miktarda su alarak gerilirler Bu gerilme sonucunda oluşan basıncla hayvan hucreleri patlar Buna hemoliz denir


Osmotik Kuvvetler
a Osmotik Basınc: Hucre icindeki cozunmuş maddelerin hucre zarına yaptığı basınctır
b Turgor Basıncı: Hucre icindeki suyun hucre zarına yaptığı basınctır
c Emme Kuvveti: Osmotik basınctan turgor basıncının cıkarılmasıyla elde edilen pozitif kuvvettir
EK OB – TB şeklinde hesaplanır

3 Aktif Taşıma
Maddelerin az yoğun ortamdan cok yoğun ortama taşınmasına denir Aktif taşıma ancak canlı hucrelerde gercekleşir Cunku ATP harcanır ve enzimler iş gorur



Şekil : Aktif Taşımayla Madde Atılması
Bu olayda, taşınacak maddelerin porlardan sığabilecek kadar kucuk olması gerekir İyonların coğu yoğun ortamdan az yoğun ortama aktif olarak gecer

4 Endositoz ve Ekzositoz
Bu olaylarda da enerji harcanır Her iki olay hayvan hucrelerinde gorulmesine karşılık, bitki hucrelerinde endositoz gorulmez
Endositoz, pordan gecemeyecek kadar buyuk molekullerin hucre icerisine alınmasıdır Alınan madde sıvı ise pinositoz, katı ise fagositoz adını alır
Ekzositoz, hucre icerisinde oluşturulan enzim, hormon, ceşitli proteinler, bitkilerde recine ve eterik yağlar, hayvanlarda mukus ve diğer buyuk molekullu salgı maddelerinin golgi yardımıyla, kucuk kesecikler halinde taşınarak dışarı atılmalarına denir