Bilgisayar Kullanımı ile İlgili Sağlık Sorunları

Bilgisayar Kullanımı ile İlgili Sağlık Sorunları Bilgisayar Kullanımı ile İlgili Afiyet Sorunları Hazırlayan: Yrd Doç Dr Tacettin İnandı Atatürk Ü Tıp Fak Insanlar Sağlığı Anabilim Dalı Yrd Doç Dr İlknur Akyol Atatürk Ü Tıp Fak Göz Hast Anabilim Dalı Göz Adale iskelet sistemi Işyeri düzeni ve korunma Monitör Ekran koruyucu Fare ve klavye Sandalye Kağıt askısı Duruş biçimi Mola alışkanlığı Sonuç Amerika Birleşmiş Devletler (ABD) Meslek İstatistikleri Bürosu verilerine tarafından, bilgisayar kullanımına alt sağlık sorunları (yineleyen zorlayıcı travmalarTZT) sebebiyle başvurular işle ilgili hastalıkların %64'ünü oluşturmakta, yıllık 20 milyar dolarlık masraf gerektirmekte, bununla birlikte meslek veriminde düşüşlere neden olmaktadır Bütün dünyada bilgisayar kullanımı artan bir şekilde yaygınlaşırken, bilgisayar kullanımının sağlık durumu üzerine etkileri de sağlıkçıların gündemine girmeye başlamıştır Bu sorunlar aralarında göz ve adale iskelet sistemi sorunları önde gelirken, karakter, sosyal ve ruhsal durum üstüne de etkileri olabileceği düşünülmektedir Bilgisayar kullanımıyla ilişkili sağlık sorunlarının bir kısmı, bilgisayar ekranlarının oluşturduğu elektromanyetik alandan, bir kısmı da işin özelliğinden kaynaklanır Bilgisayar karşı iken çoğunlukla tembel bir pozisyonda açıklanmış hareketler kesintisiz yinelenir Bu şart ise TZT için tehlike oluşturmaktadır TZT belirtileri hafif bir ağrıdan şiddetli ağrılara değin öbür düzeyde olup, işlev zorluğuna yol açabilir Erken dönemde ağrılar yorgunlukta ortaya çıkıp işi bırakınca kaybolurken, orta dönemde ağrılar işin başlangıcından hemen sonradan ortaya çıkar İleri dönemde ağrılar dinlenme sırasında da vardır, hafif işler bile zorlukla yapılır Bilgisayar kullanıcılarının maruz kaldığı bir diğer zararlı faktör elektromanyetik dalgalardır Ekranlarının oluşturduğu elektromanyetik alanlar, insan vücudu yüzeyinde havadaki toz parçacıklarını çeken bir elektriklenme oluşturur (Elektromanyetik alanlar ekrandan uzaklaştıkça çabucak azalır, ekranın ön kısmında en düşük düzeyde iken, yanlarında, üzerinde ve ardından fazladır) id TZT için tehlike etmenleri çevresel, maddi ve ruhsal elde etmek üzere üç grupta toplanmaktadır Maddesel tehlike etmenleri arasında; kas gücünün aşırı kullanılması, uygun olmayan duruş biçimi, uzun vakit bilgisayar karşısında ara vermeden hedeflemek yer alırken, ruhsal tehlike etmenleri aralarında; aşırı iş yükü duygusu, stres, olumsuz iş ortamı ilişkileri sayılabilir Çevresel etmenler arasında şamata, oda ısısı, nemi, aydınlatması ve ortamda yer alan araçların özellikleri bulunmaktadır Göz Bilgisayar kullanımı esnasında gözler bir fazla etkene emrindeki olarak eksik veya çok etkilenir Bu etkenler arasında monitörün özelliği, kullanıcının pozisyonu ve var olan kırma kusuru için gözlük kullanıp kullanmaması, odanın aydınlatması, ekranda ancak ışık yansımaları, kullanılan zemin ve kişilik özellikleri sayılabilir Bilgisayar kullanımına emrindeki gözlerde takâtsizlik, yanma duygusal, kızarıklık, kaşıntı, sulanma, bulanık veya çift görme gibi yakınmalar sıktır Meslek yerinde yapılan bazı düzenlemeler ve kullanıcıların eğitimi ile bu sorunların bir kısmı önlenebilir Bilgisayar kullanırken kullanıcılar göz kapaklarını farkında olan olmadan daha az açıp kapatırlar (Ortalama dakikada 12 olan göz kırpma sayısı, bilgisayar kullanımı esnasında dakikada beşe değin düşebilmekte, bu da kuru göz yakınmalarına yol açabilmektedir) Bilgisayar monitörlerinden yayılan negatif yüklü partiküller, insan bedeninde ve gözlerde negatif elektrik yükü oluşturarak havadaki artı yüklü toz parçacıklarını çekip gözlerde konjonktivite bağlı yakınmalara neden olabilmektedir Kırma kusuru olup da gözlük kullanmayan kişiler, görme ile ilgili sorunların yanı sıra ekrana olan uzaklığı koruyamadıklarından negatif etkilere daha çok maruz kalabilirler Özellikle 4050 ve üzeri yaşlardaki kişilerin, bilgisayar kullanırken 5070 cm mesafeye göre düzenlenmiş gözlük kullanması gerekebilmektedir Adale iskelet sistemi Bilgisayar kullanımı fazla eksik değişen bir duruşla, el bileği ve kol kaslarının benzer hareketleri yapmasını gerektiren bir uğraştır bu nedenle omurga, omuz, sırt, dirsek, el bileği ve parmaklara ilişkin rahatsızlıklar sık görülür Karpal tünel sendromu, ulnar sinir tutulumu, lateral medial epikondilitis, DeQuervian tenosinovitis, myofasial boyun ağrısı TZT ile ilişkili esas rahatsızlıklardır Karpal tünel sendromu, bilgisayar kullanıcıları arasında sık görülen, medial sinir ve fleksor tendonların tutulumunu içeren ve manâlı sonuçlar doğuran ağrılı bir durumdur Nedenleri arasında genetik yatkınlık ve yaşam biçiminin kayda değer olduğu bilinmektedir Dükkan düzeni ve korunma Çalışma ortamında belirli standartların sağlanması keza sıhhat hem de meslek verimi açısından epeyce önem taşır Bu standartlar bilgisayar donanımının özellikleri, bilgisayarların yerleştirilmesi, sandalye, masa, odanın aydınlatması, temizliği gibi bir fazla konuyu içermelidir Monitör: Monitörün çözünürlüğünün yüksek, elektromanyetik etkisinin düşük olması aranan özelliklerdendir Monitörler odada pencere ve lambalardan kaynaklanan ışık yansımaları asgari olacak biçimde yerleştirilmelidir Pat Diye fazla bilgisayarın bulunduğu ortamlarda bilgisayarın yanında ve peşinde 120 cm'den daha az mesafede kimse çalışmamalıdır Monitör kullanıcının bütün karşı, monitörün üst kenarı kullanıcının gözleri ile benzer düzeyde olmalıdır Bilgisayar ekranı üstünde ancak ışık yansımaları görmeyi zorlaştırıp, kişinin bilgisayara gereğinden artı yaklaşmasına ve iş veriminin düşmesine neden olur böylece yansımalar önlenmelidir Oda aydınlatmasının en azından gündüzleri gün ışığı ile sağlanması yardımsever olacaktır Bir Takım floresan tipi lambalar ekrandaki yansımaları artırarak, gözle ilgili yakınmalara yol açabilmektedir Oda aydınlatmasının normalden yarı yarıya daha az olması rahat sağlayacaktır Ekran koruyucu: Toprak hattı olan ekran koruyucular bilgisayarın elektrik yükünün azaltılmasında etkin olmakta, bununla birlikte ortamın ve ekranın tozunun nemli bezle çoğu kez alınması da bilhassa gözlerde toza ast yakınmaları azaltabilmektedir Yine ekranın tozunun alınması görüntünün netleşmesine de katkıda bulunmaktadır Ekran parlaklığı ve kontrastının ayarlanması gözle ilgili yakınmaları azaltıcı olabilmektedir Çoğunlukla beyaz zemin üstüne siyah uygun bir seçimdir Fare ve klavye: Fare kullanımına emrindeki travmalarda sık görülmekte olup, tatbik esnasında uyulmasında yarar olan öneriler şunlardır: Farenin olabildiğince vücuda yakın tutularak omuz el bileği ve dirsekteki, gerilimin azaltılması, yüksekliğin uygun olması ve kimi durumlarda fare yerine klavyenin kullanılmasıdır Fare ve klavye kolların rahatlıkla ulaşabileceği bir uzaklıkta ve yükseklikte olmalıdır Sandalye: Çalışma sandalyesinin tekerlekli, yükseklik ve sırtlığının ayarlanabilir olması, yanlarda kolları dinlendirebilecek yerlerinin olması önerilir Egzersiz sandalyesine oturulduğunda gözlerin düzeyi ile bilgisayar ekranının üstteki kenarı 10200 lik bir açı oluşturmalı, sırtlık düşey olmalıdır Kağıt askısı (document holder): Bilgisayar ekranının yanı sıra kağıt okumak baş ve gözlerin sık sık hareket etmesine, gözlerin sıkça ayrı mesafeler için akomodasyon yapmasına niçin olur fakat bu da çeşitli yakınmalara yol açar bu nedenle okunacak belgeler bilgisayar ekranına epeyce yakın ve göze ekranla eşdeğer uzaklıkta olur ise akomodasyona tabi yakınmalar azalacaktır Bu amaçla kağıt askısı kullanılabilir Bilek Dinlendirici: Bilek dinlendiricilerin karpal tünel sendromunu önlemede yararları olabilir Bilek dinlendiricinin bilgisayar kullanırken değil, dinlenme sırasında kullanılması önerilmektedir Duruş biçimi: İyi bir duruş biçimi en düşük enerji ile en yüksek verimin elde edildiği, bakımlı bir biçimdir İyi bir duruşun başlıca özellikleri; başın tepede olan, sırtın destekli, kolların sıcacık, gözlerin bilgisayar ekranının üst düzeyi ile yakın düzeyde ve ekranın bütün karşıda olmasıdır Kullanıcının bilgisayara olan uzaklığı keza sıhhat keza de verim açısından önemlidir Kullanıcının bilgisayara olan uzaklığının 5070 cm olması önerilmektedir Bilgisayarların elektromanyetik alanlarının etki alanı yanlarda ve arkada daha fazladır bu nedenle bilgisayarların yanları ve ardındaki oturanlar daha uzaktan konumda olmalıdır Bilgisayarın önündeki tehlikesiz aralık yaklaşık 70 cm (takriben yetişkin kol boyu), diğer yönlerinde ise 120 cm'dir Bilgisayar ekranlarından yayılan ultraviyole ve elektromanyetik ışınlar fazla fazla olmamakla birlikte, ekrana yaklaştıkça etkileri artmaktadır Mola alışkanlığı: Bir saatlik alıştırma süresinde 515 dakikalık ara verilmesi, keza adale iskelet sistemi keza de göz ile ilgili yakınmaları azaltacaktır Bu davranışın yakınmalar başlamadan önce de sergilenmesinin korunmada oldukça etkili olduğu genellikle kabul edilmektedir Ara Verme ile ilgili bir yazan yazısında kısa, orta ve uzun süreli aralardan söz etmektedir Kısa aranın takriben her 10 dakikada bir 10 saniye dek sürmesini, bilgisayardan biraz uzaklaşıp derin nefes alınmasını, göz kapaklarının açılıp kapatılmasını ve bilgisayar haricen bambaşka uzaklıktaki bir nesneye bakılmasını önermektedir Orta büyüklükteki aranın ise takriben her 1 saatte 5 dakika dek sürmesini, ve bu arada ayağa kalkarak gerilmeyi; birkaç saatte bir ise daha büyük aralar verilmesini çay veya kahve molasını önermektedir Ara vermeyi unutanlar, mola zamanı ve süresi konusunda kullanıcıya muavin olan PauseMe, MacBreakZ! gibi ücretsiz yazılımlar da elde edebilirler İyi bir iş planı yaparak kullanıcılar bilgisayar işlerini güne yayarak, aralarda diğer işleri yapabilirler Ekip çalışması ve ödev değişimi, görev çeşitliliği işle ilgi yapılabilecek düzenlemeler arasında olabilir Çalışma el ve bilek egzersizleri karpal tünel sendromunu ile ilgili yakınmaları azaltabilmektedir El bileğini dinç ve esnek kılabilecek egzersizler korunma amacı ile sorun başlamadan önce yapılmalıdır Somurtkan durumda var olan sorunu artırabilir Akut durumlarda non steroid antiinflamatuvar ilaçlar, steroid tedavisi, dinlenme önerilebilir Ilaç ve fizik tedaviye cevap vermeyen durumlarda cerrahi tedavi ile başarılı sonuçlar alınabilir Sonuç Her geçen gün yaşamımızda daha çok yer bulan bilgisayarlar, olumlu bir çok katkının yanı sıra, bir kısım sıhhat sorunlarına da niçin olmaktadır Bu sorunlar epeyce yaygın olarak görülmekte, manâlı işgücü ve ekonomik kayıplara neden olabilmektedir Buna rağmen alınacak bazı önlemlerle önemli ölçüde bu sorunlar azaltılabilecektir