Bilgisayarda Darboğaz Nedir? Nasıl Çözülür?

Yeterli bir bilgisayar oluşturmak, bilhassa de oyun hedefli bir bilgisayar toplamak en değerli işlemci yahut ekran kartını satın almakla bitmiyor. Bilgisayarlar, birden çok elektronik modülün birbiriyle irtibata geçmesi sonucu çalışan aygıtlar olduğu için ülkü bir kullanıcı tecrübesi yaşanmak isteniyorsa, darboğazın önüne geçmek için modüller mümkün olduğunca istikrarlı bir halde seçilmeli.

İstikrarlı sistem olarak bahsettiğimiz şey aslında bir bilgisayar donanımının oyun oynama, grafik sürece üzere yüksek iş yükleri altında yaşanabilecek darboğazları önleyecek biçimde seçilmesinden ibaret. Düzgün bir konfigürasyona sahip bilgisayarda rastgele bir donanım/bileşen gereğinden az yahut gereğinden fazla kullanılmadan, tam manasıyla tasarlandıkları performans seviyesine ulaşacaktır. Bu da bilgisayarınızı hem tam randımanla kullanabilmenizi hem de daha yeterli oyun ve kullanım tecrübesi elde etmenizi sağlıyor.

Her ne kadar bu yazıda yüklü olarak oyun maksatlı toplanan bir sisteme odaklanacak olsak da darboğazı engellemek ismine verdiğimiz tavsiyelerin birçoğu öbür hedeflerle toplanan sistemler için de geçerli. Yalnızca darboğaz teriminin çoklukla bilgisayarın oyunlarda tam potansiyel sunamaması olarak bilinmesinden ötürü oyun bilgisayarlarını örnek alacağız.

Darboğaz, bir bilgisayarın sunabileceği en yüksek performansın sistemdeki yavaş bir bileşen tarafından sonlandırılmasıdır. Bilgisayarın sunabileceği en yüksek performans, ekseriyetle onu oluşturan temel bileşenlerden en yavaş olanı ile sonludur. Örneğin yüksek performanslı bir ekran kartı çalışırken şayet sistemdeki işlemci yavaş kalıyor ve ekran kartının taleplerine yanıt veremiyorsa, bu sistemde bir işlemci darboğazı var demektir. Ekran kartı ve işlemci bilgileri muazzam bir süratte işleyebiliyor ancak sabit disk buna yetişemiyorsa o sistemde bir depolama darboğazı vardır.

Bilgisayarlarda bileşenler birbirinin performansını çeşitli hallerde hudutlar. Bu sınırlama bazen kesimlerin eski olmasından bazen de birbirlerinin performanslarını karşılayamamasından kaynaklanır. Öte yandan darboğaz sadece üst seviye sistemlerde değil, özellikle orta seviye sistemlerde de karşınıza çıkabilir.

Her ne kadar yalnızca işlemci ve ekran kartına bağlı olmasa da, CPU ve GPU, darboğaza neden olanlar ortasında en değerli iki modül diyebiliriz.

Olağan kurallarda CPU olarak tabir ettiğimiz Merkezi Süreç Ünitesi yani basitçe işlemcilerimiz bilgisayar programlarında yahut oynadığımız oyunlardaki fizikten, sesten, koddan, datalardan ve art planda dönen matematiksel süreçler üzere devasa iş yüklerinden sorumlu. Ayrıyeten GPU’ya, yani ekran kartlarımızda bulunan grafik işlemciye manzara sürece talimatlarını da işlemci gönderiyor.

İşlemciler tarafından ekran kartlarına gönderilen bu talimatlar içinde grafikleri oluşturan gölgeler (shader), dokular ve karelerin çizimi için gereken kıymetli bilgiler bulunuyor. Daha sonra bu talimatlar GPU tarafından işlenerek monitöre aktarılıyor ve bizler de böylelikle oyunu oynayabiliyoruz. İşte çoğunlukla darboğazın yaşandığı yer de burası. Şayet ekran kartınızda yer alan GPU, işlemcinizin yetişemeyeceği kadar yüksek bir güce sahipse, grafik işlemci bir sonraki talimat gelene kadar boşta kalıyor.

Böylelikle ekran kartınız tam performansını gösteremiyor ve darboğazdan ötürü olması gerekenden çok daha düşük FPS pahaları elde ediyorsunuz. Buradaki örneğimizde ekran kartının performansı işlemci yetişemediği için hayli kısıtlanmış durumda.

Bir öbür örnek ise az evvelkinin tam aykırısı, ekran kartı darboğazı. Güçlü bir işlemciniz var lakin ekran kartınız çok eski ve güçsüz. Bu duruma kart, CPU’nun göndermiş olduğu talimatları gereğince süratli işleyemez ve sonuç olarak sisteminizde bir ekran kartı darboğazı meydana gelir.

Diyelim ki her 16.67 milisaniyede bir kare, yani saniyede 60 kare işlenen bir oyun oynuyoruz. Burada CPU ekran kartına dokular, gölgelendiriciler üzere datalar gönderirken, sonraki karelerdeki objeler bile sürece alınabiliyor. Ekran kartı ise bu kareleri (Frame) oluşturup monitöre göndermekle sorumlu. Ama burada işlemci her işi yapmasına rağmen GPU kâfi kare üretemiyorsa ortaya bir ekran kartı darboğazı çıkacaktır.

Bu biçimlerde bir darboğaz problemiyle karşı karşıyaysanız yapmanız gereken birkaç şey bulunuyor. Bunlardan birincisi darboğazın öncelikle hangi bileşenin yetersizliğinden kaynaklandığını bulmak. Bunun için MSI Afterburner üzere bir yazılım ile oyun içinde CPU ve GPU kullanım kıymetlerine bakabilirsiniz. Daha sonra yetersiz kalan bileşen hangisi ise onu daha yüksek performans sunabilen bir model ile değiştirebilir ya da bazen -destekliyorsa- overclock edebilirsiniz.

Ama şunu da unutmamak gerekiyor ki darboğazın tek sebebi işlemci ve ekran kartının performans yetersizliği değil. Neredeyse her donanımın darboğaza tesiri olabildiğinin altını bilhassa çizmekte fayda var. Ülkü bir sistemde darboğaz yaşamamak için bütün bileşenler birbirini karşılayabilecek halde seçilmeli, aksi takdirde bilgisayarınıza ne yaparsanız yapın istediğiniz performansı alamayacaksınız.

Yeni bir bilgisayar toplarken, sırf oynadığınız oyunları ve donanım ihtiyaçlarını değil tıpkı vakitte her bir bileşenin birebir vakitte başkasını nasıl etkileyebileceğini düşünerek seçim yapın. Bunu nasıl yapabileceğinize dair birtakım tavsiyeler vereceğiz. Uyduğunuz takdirde hangi modülün nasıl seçildiğinde darboğaz yaşanmayacağını daha yeterli anlamış olacaksınız.

İşlemci Seçimi

Oyunlar ve kimi programlar farklı biçimde optimize edildiğinden kimileri başkalarına nazaran daha fazla işlemciye bağlı olsa da, yeni bir bilgisayar toplarken birinci olarak uygun işlemciyi belirlemek darboğazların önüne geçmek ismine yapılması gereken birinci iş diyebiliriz. Yüksek performanslı bir işlemci bilgisayarın kararlı çalışması ve oyun performansı kelam konusu olduğunda hayli kıymet arz ediyor.

İşlemciyi seçerken de dikkat etmeniz gereken birkaç değerli konu bulunuyor. Bunlardan birincisi bilgisayarı ne halde kullanacağınız. Örneğin yayın yapmak için bir bilgisayar topluyorsanız muhtaçlık duyacağınız işlemci oyun oynayan sıradan birininkine nazaran iş yüklerini karşılayabilmek için çok daha güçlü olmak zorunda. Seçiminizi kullanım seanryonuza uygun biçimde yaptıktan sonra sıradaki bileşenimiz olan ekran kartını neye nazaran tercih etmeliyiz ona bakalım.



Ekran Kartı Seçimi

İşlemcide olduğu üzere yanlışsız ekran kartını seçmek de kullanım formunuza bağlı olmalı. Hangi oyunları oynadığınız, hangi programları kullandığınız burada dikkat edilmesi gereken şeyler.

Bilgisayar oyunlarının birçoğu, rahatlıkla farklı görsellik düzeylerini deneyimleyebilmeniz için kapsamlı grafik ayarları bulunduruyor. Bu sayede giriş düzeyi yahut biraz daha eski ekran kartlarıyla yeni oyunların birçoğunu düşük yahut orta da olsa oynayabiliyorsunuz. Lakin burada imaj kalitesinden oyun zevkinizden feragat etmeniz gereken kimi noktalar çıkıyor.

Şayet 1440p  ve 4K üzere daha yüksek çözünürlük ve kalitede oyunlar oynamak istiyorsanız daha üst düzey ekran kartlarına bakmanızda fayda var. Orta ve üst seviye ekran kartı seçiminde ise oynayacağınız çözünürlüğe nazaran seçmek epey değerli. Bilhassa 1080p oyun oynayacaksanız seçebileceğiniz ekran kartı sayısı epeyce fazla lakin burada çok güçlü bir ekran kartı seçimi de darboğaza sebep olacaktır. İşlemcinizin karşılayabileceğinden daha yüksek performansa sahip ekran kartları ile darboğaz kaçınılmaz.

Ekseriyetle işlemciniz ile ekran kartınız uyumlu olmaktan çok birbirini tamamlayıcı nitelikte olmalı. Örneğin Intel tarafından sunulan en yeni i5 işlemciler orta segment için şahane bir işlemci olsa da bu işlemciye gidip RTX 3090 üzere çok yüksek performanslı ekran kartlarını taktığınızda işlemciniz tam olarak yetişemeyeceği için sistem istikrarlı olmayacaktır. Tıpkı formda Intel tarafından sunulan yeni i9 işlemcilerle de çok eski bir GPU kullandığınızda işlemcinin potansiyeli boş yere harcanmış olacak.

İşlemciler ve ekran kartları bir oyun bilgisayarında en çok performansa tesir eden iki bileşen olduğundan, birini başkasına nazaran ölçeklemek en düzgünü. Her ikisi de verebilecekleri en yüksek performansı vermeli ve birbirine yetmeli.



Bellek Seçimi

Kâfi ölçüde belleğe sahip olmamanız oyun oynarken ekseriyetle darboğaza neden olmaz. Birtakım oyunlar için 8 GB RAM kâfi olsa da yavaş yavaş 16 GB belleklerin oyun dünyası için standart hale gelmeye başladığını söyleyebiliriz. DDR5’in de bu yıl sonunda çıkışıyla bir arada büyük ihtimalle ilerleyen yıllarda bellek kullanımının çok daha üstlerde seyrettiğine şahit olacağız.

Bir oyun oynarken birebir vakitte öteki bir iş yapmak istiyorsanız daha fazla belleğe gereksinim duyabilirsiniz. Bu, daha çok bilgisayarı nasıl kullandığınıza bağlı olarak değişmekte. Şayet yalnızca oyun oynayıp Discord’da sohbet ediyorsanız 8 GB RAM kâfi olabilir ancak birebir vakitte yayın yapmak istiyorsanız 8 GB RAM, hatta bazen 16 GB bile ikinci bir sisteminiz yoksa sisteminizi zorlayabilir.

Genel itibariyle oyunlar kelam konusu olduğunda belleklerin frekans suratları ve gecikme kıymetleri belleğin ölçüsünün kendisinden çok daha fazla değer arz ediyor. Mesela 16 GB boyuta sahip olup da gecikmesi yüksek ve sürat manasında yavaş olan bir bellek ülkü bir seçim değildir. Yeni bir bellek aldığınız sürece 32 GB yavaş bir modül yerine daha süratli 16 GB DDR4 bellek seçmek daha mantıklı olabilir.

Özetle, bilgisayarı ne halde kullanacaksanız ona uygun halde RAM boyutu ve frekans suratı seçimi yapabilirsiniz.



Depolama Seçimi: SSD yahut HDD

Depolama üniteleri de bilgisayarınızın oyun performansını bir oldukça azaltabilir. Depolama üniteleri yalnızca oyunların açılış suratını değil, sistemin genelini etkilerler. Düşük süratli bir depolama ünitesi kullanıldığında programlar daha yavaş açılır, bilgisayar ise kendisini açılışta daha uzun müddette önyükler.

Depolama ünitelerinin yavaş olması grafik kalitesini etkilemese de, HDD üzere eski teknolojileri kullandığınız takdirde oyunların yükleme ekranlarında takılmalar yaşayabilirsiniz. Bu yüzden ülkü bir bilgisayarda kesinlikle katı hal şoförü yani SSD ismini verdiğimiz disklerden bulunmalı diye düşünüyoruz. Artık günümüzde NVMe SSD’lerin de uzun müddettir çıkışıyla bir arada inanılmaz okuma ve yazma pahaları görüyoruz. Böylelikle oyunların yükleme ekranlarında dakikalarca beklemek zorunda kalmıyoruz.



Monitör Seçimi

Monitörünüz de birden fazla vakit darboğaza neden olabilir. Mesela 60 Hz 1080p bir monitör kullanıyorsanız ve ekran kartınız çok güçlü ise kartın performansından tam manasıyla yararlanamayabilirsiniz. Şayet daha yüksek kare suratlarıyla ve çözünürlük kıymetleriyle oynamak istiyorsanız, bu kıymetleri karşılayabilecek güzel bir monitör almanız gerekiyor. Gümümüzde oyunculuk için ülkü çözünürlük 1440p. Tazeleme suratının da tercihen en az 120 Hz olmasından yarar var.



Geriye Kalan Öbür Donanımlar

CPU, GPU, RAM, depolama ve monitörler oyun tecrübeniz üzerinde en büyük tesire sahip olan bileşenler olsa da tam manasıyla istikrarlı bir bilgisayar toplamak için geriye kalan bileşenlerin de birebir biçimde dikkate alınması gerekiyor.

Mesela güç kaynağı. Güç kaynağınız genel itibariyle sizler oyun oynarken kare suratlarınızı direkt doğruya etkilemeyebilir. Ancak yetersiz yahut uyumsuz bir güç kaynağı kullandığınızda sisteminizin hem stabilitesi hem de uzun ömürlülüğü bakımından epey büyük bir risk oluşturmuş olursunuz. Ayrıyeten güç kaynağınız bileşenlere gereğince güç sağlayamazsa oyun esnasında kapanma sorunu yaşayabilirsiniz.

Tıpkı biçimde anakartlar da genel itibariyle oyun performansını etkileyen ana şey değildir ama bilgisayarınızın donanımını uygun halde seçip konfigüre etmenizde değerli rol oynar. Yetersiz bir anakart seçimi yaptıysanız gelecekte yükseltmeler yaparken birçok sorun yaşayabilirsiniz. Ayrıyeten duruma bağlı olarak yetersiz bir anakarta yüksek performanslı bir işlemci takarsanız anakartınız işlemciye tam manasıyla güç sağlayamayabilir ki bu da performansı kısıtlar. Öte yandan ses çipi, ağ kartları üzere birçok bileşen uzun bir müddettir anakartlar üzerinde yer aldığından, kaliteli bir anakart seçimi ses kalitesi ve ağ kontağının stabilitesi tarafından de sistemi etkileyecektir.

Evvelce toplanmış bilgisayarların birçoğu aslında genel itibariyle istikrarlı bir biçimde tasarlanmış olması nedeniyle biraz daha avantajlı olabiliyor. Bununla bir arada, kendi sisteminizi topluyor ve yükseltmekle uğraşıyorsanız yalnızca uyumlu değil ayrıyeten daha yüksek performans veren bir bileşen almak istersiniz.

Bu durumda bütçenizi sisteminizde en âlâ formda nasıl değerlendirebileceğinizi hesaba katmalısınız. Örneğin en yüksek kaliteli bileşenleri isteseniz bile bunu gereksinimlerinize nazaran ölçeklendirmeniz en mantıklısı olur. Mesela emeliniz daha yüksek bir çözünürlük elde etmekse bunu daha kaliteli ve yüksek çözünürlüğe sahip monitör ile ekran kartı alarak tahlile kavuşturabilirsiniz. Şayet CS:GO yahut VALORANT üzere neredeyse orta seviye her sistemin kâfi geleceği oyunlar oynuyorsanız da düzgün bir işlemci ve daha yüksek yenileme suratına sahip monitörler tercih etmek daha mantıklı olacaktır.

Burada her vakit olduğu üzere en kıymetlisi muhtaçlığa nazaran hareket etmek.

Ekseriyetle Technopat olarak topladığımız sistemlerde epey istikrara ve ahenge dikkat ediyoruz. Bu nedenle daha ayrıntılı bilgi almak için YouTube kanalımızda yer alan sistem toplama rehberlerine göz atabilirsiniz.

Ek olarak aylık sistem tavsiyelerimize de göz atabilir yahut bütçenizi belirtip Technopat Sosyal’de bahis açabilirsiniz.